„Niech to każdy obaczy jeśli Litwa małą krzywdę, żal, despekt i wzgardą ma od Polaków”: epizod sporu między Litwą a Koroną Polską o Inflanty
DOI:
https://doi.org/10.12775/RL.2020.6.06Klíčová slova
świadomość polityczna, szlachta, Wielkie Księstwo Litewskie, Inflanty, wojna inflancka, unia lubelska, RzeczpospolitaAbstrakt
W artykule dokonano analizy utworu rękopiśmiennego Czo za prawa X. Litewskie ma do ziemie Inflianczki a poliaczi do niei nicz niemaią (najprawdopodobniej z 1582 r.). Na jego przykładzie zaprezentowano argumenty prawne i ideologiczne wykorzystywane przez szlachtę Wielkiego Księstwa Litewskiego podczas sporów ze szlachtą Korony Polskiej o przynależność Inflant. Ukazano także znaczny poziom nieufności litewskiej elity politycznej wobec partnerów koronnych w końcu XVI w., spowodowany doświadczeniami związanymi z zawarciem unii lubelskiej oraz skutkami wojny inflanckiej.
Reference
Źródła rękopiśmienne
Biblioteka Kórnicka Polskiej Akademii Nauk (BK), rkps 1538, Akta dotyczące panowania Stefana Batorego.
Źródła publikowane
Akta zjazdów stanów Wielkiego Księstwa Litewskiego, t. 1: Okresy bezkrólewi, oprac. H. Lulewicz, Warszawa 2006.
Cnotliwy Litwin Ku wiadomości Braciey swey Narodu Litewskiego podaie iakie prawo zdawna Narod Litewski ma do Ziemie Liflandskiey y braterstwo Co[n]foederatią Unią a narod Polski nic do tego niemiał, Wilno 1592.
Dyaryusze sejmowe roku 1585. W dodatkach: Ułamki dyaryusza sejmowego roku 1582, akta sejmikowe i inne akta odnoszące się do sejmu 1585 r., wyd. A. Czuczyński, Kraków 1901.
Pamiętnik kardynała Jerzego księcia Radziwiłła z lat 1556–1575, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1899.
Sprawy wojenne króla Stefana Batorego. Dyjaryjusze, relacyje, listy i akta z lat 1576–1586, zebr. i wyd. I. Polkowski, Kraków 1887.
Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, t. 4: Ziemia smoleńska i województwo smoleńskie XIV–XVIII wiek, oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, P.P. Romaniuk, red. A. Rachuba, Warszawa 2003.
Volumina Constitutionum, cz. 2: 1550–1609, t. 1: 1550–1585, oprac. S. Grodziski, I. Dwornicka, W. Uruszczak, Warszawa 2005; t. 2: 1587–1609, oprac. S. Grodziski, przedm. W. Uruszczak, Warszawa 2008.
Статут Вялікага княства Літоўскага 1588: тэксты, давед, камент, wyd. І.П. Шамякін і іn., Мінск 1989 / Statut Vi͡alikaho kni͡astva Litoŭskaho 1588: tėksty, daved, kament, wyd. I.P. Shami͡akin i in., Minsk 1989.
Opracowania
Bues A., Włączenie Księstwa Kurlandii i Semigalii do Rzeczypospolitej polsko-litewskiej w czasach Unii Lubelskiej, w: Праблемы інтэграцыі і інкарпарацыі ў развіцці Цэнтральнай і Усходняй Еўропы ў перыяд ранняга Новага часу. Матэрыялы міжнар. навук. канферэнцыі, red. С.Ф. Сокал, А.М. Янушкевіч, Мінск 2010, s. 94–105 / Prablemy intėhratsyi i inkarparatsyi ŭ razvitstsi Tsėntral’naĭ i Uskhodni͡aĭ Eŭropy ŭ peryi͡ad ranni͡aha Novaha chasu. Matėryi͡aly mizhnar. navuk konferėntsyi, red. S.F. Sokal, A.M. I͡anushkevich, Minsk 2010, s. 94–105.
Chorążyczewski W., Degen R., Przyłączenie czy przywrócenie? (na marginesie aktów inkorporacyjnych Podlasia, Wołynia i Kijowszczyzny z 1569 roku), w: Вялікае Княства Літоўскае: палітыка, эканоміка, культура, cz. 1, red. А.А. Скеп’ян, Мінск 2017, s. 201–208 / Vi͡alikae Kni͡astva Litoŭskae: palityka, ėkanomika, kul’tura, cz. 1, red. A.A. Skep’i͡an, Minsk 2017, s. 201–208.
Dybaś B., Terytoria inflanckie w ramach Rzeczypospolitej (1561–1795), w: Rzeczpospolita w XVI–XVIII wieku. Państwo czy wspólnota?, red. B. Dybaś, P. Hanczewski, T. Kempa, Toruń 2007, s. 179–192.
Gładysz A., Wyprawa pozwolska Zygmunta Augusta w 1557 roku, „Roczniki Humanistyczne” 56, 2008, nr 2, s. 81–107.
Grześkowiak-Krwawicz A., Dyskurs polityczny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Pojęcia i idee, Toruń 2018.
Halecki O., Dzieje unii jagiellońskiej, t. 2: W XVI wieku, Kraków 1920.
Kieniewicz L., Sekretariat Stefana Batorego. Zbiorowość i kariery sekretarzy królewskich, w: Społeczeństwo staropolskie. Studia i szkice, t. 4, red. A. Izydorczyk, A. Wyczański, Warszawa 1986, s. 33–69.
Kotarski H., Wojsko polsko-litewskie podczas wojny inflanckiej 1576–1582. Sprawy organizacyjne (część II), „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 17, 1971, nr 1, s. 51–124.
Lulewicz H., Gniewów o unię ciąg dalszy. Stosunki polsko-litewskie w latach 1569–1588, Warszawa 2002.
Lulewicz H., Sapieha Lew, w: PSB, t. 35, Warszawa–Kraków 1994, s. 84–104.
Małłek J., Prusy Książęce a Polska i Litwa w latach 1525–1701, w: Rzeczpospolita w XVI–XVIII wieku. Państwo czy wspólnota?, red. B. Dybaś, P. Hanczewski, T. Kempa, Toruń 2007, s. 169–178.
Natanson Leski J., Epoka Stefana Batorego w dziejach granicy wschodniej Rzeczypospolitej, Oświęcim 2014.
Opaliński E., Kultura polityczna szlachty polskiej w latach 1587–1652. System parlamentarny a społeczeństwo obywatelskie, Warszawa 1995.
Stancelis V., The Annexation of Livonia to the Grand Duchy of Lithuania. Historiographical Controversies, „Lithuanian Historical Studies” 5, 2000, s. 21–44.
Tarvel E., Stosunek prawnopaństwowy Inflant do Rzeczypospolitej oraz ich ustrój administracyjny w l. 1561–1621, „Zapiski Historyczne” 34, 1969, nr 1, s. 49–77.
Tyszkowski K., Agryppa Wacław (Iwan), w: PSB, t. 1, Kraków 1935, s. 32–33.
Галубовіч В., Люблінская унія ў кантэксце наратыўнага мінімалізму і прававога гістарызму канца XVI–першай паловы XVII ст., „Часопіс Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Гісторыя” 2, 2019, s. 22–30 / Halubovich B., Li͡ublinskai͡a unii͡a ŭ kantėkstse naratyŭnaha minimalizmu i pravavoha historyzmu kantsa XVI-pershaŭ palovy XVIII st., „Chasopis Belaruskaha dzri͡azhaŭnaha ŭniversitėta. Historyi͡a”, 2, 2019, s. 22–30.
Казбярук У., Пельгрымоўскі Гальяш, w: Вялікае княства Літоўскае. Энцыклапедыя, t. 2, red. Г.П. Пашкоў і іn., Мінск 2006, s. 427 / Kazbi͡aruk U., Pel’hrymoŭski Hal’i͡ash, w: Vielikae Kni͡astva Litoŭskae. Ėntsyklopedyi͡a, t. 2, red. H.P. Pashko i in., Minsk 2006, s. 427.
Лойка П., Шляхта беларускіх зямель у грамадска-палітычным жыцці Рэчы Паспалітай другой паловы XVI–першай трэці XVII ст., Мінск 2002 / Loĭka P., Shli͡akhta belaruskikh zi͡amel’ u hramadska-palitychnym zhytstsi Rėchy Paspalitaĭ druhoĭ palovy XVI – pershaĭ trėtsi XVII st., Minsk 2002.
Любавский М.К., Литовско-русский сейм. Опыт по истории учреждения в связи с внутренним строем и внешнею жизнью государства, Москва 1900 / Li͡ubavskiĭ M.K., Litovsko-russkiĭ seĭm. Opyt po istorii uchrezhdenii͡a v svi͡azi s vnutrennim stroem i vneshnei͡u zhizn’i͡u gosudarstva, Moskva 1900.
Падалінскі У., Бітва пад Вендэнам 21 кастрычніка 1578 года: прапагандысцкі аспект, w: Ваенныя трыумфы эпохі Вялікага Княства Літоўскага. Зборнік навуковых артыкулаў, red. М.Н. Гальпяровіч, Мір 2018, s. 84–106 / Padalinski U., Bitva pad Vendėnam 21 kastrychnika 1578 hoda: prapahandystski aspekt, w: Vaennyi͡a, tryumfy ėpokhi Vi͡alikaha Kni͡astva Litoŭskaha. Zbornik navukovykh artykulaŭ, red. M.N. Hal’pi͡arovich, Mir 2018, s. 84–106.
Падалінскі У., Праблема статусу Інфлянтаў у дачыненнях палітычных элітаў ВКЛ і Польшчы (1582–1586 гг.) / Padalinski U., Problema statusu Infli͡antaŭ u dachynenni͡akh palitychnykh ėlitaŭ VKL i Pol’shchy (1583–1586 hh.), w: Literatura, język, kultura, red. M. Timoszuk, M. Chaustowicz, Warszawa 2007 (Acta Albaruthenica, t. 7), s. 356–365.
Падалінскі У., Прадстаўніцтва Вялікага Княства Літоўскага на Люблінскім сойме 1569 года: удзел у працы першага вальнага сойма Рэчы Паспалітай, Мінск 2017 / Padalinski U., Pradstaŭnitstva Vi͡alkaha Kni͡astva Litoŭskaho na Li͡ublinskim soŭme 1569 hoda: udzel u pratsy pershaha val’naha seŭma Rėchy Paspalitaŭ, Minsk 2017.
Пазднякоў В., Градоўскі Францішак, w: Вялікае Княства Літоўскае. Энцыклапедыя, t. 1, red. Г.П. Пашкоў і іn., Мінск 2005, s. 551–552 / Pazdni͡akoŭ V., Hrodoŭski Frantsishak, w: Vielikae Kni͡astva Litoŭskae. Ėntsyklopedyi͡a, t. 1, red. H. P. Pashko i in., Minsk 2006, s. 551–552.
Янушкевіч А., Вялікае Княства Літоўскае і Інфлянцкая вайна 1558–1570 гг., Мінск 2007 / I͡anushevich A., Vi͡alikae Kni͡astva Litoŭskae i Infli͡antskai͡a vaĭna 1558–1570 hh., Minsk 2007.
Stahování
Publikováno
Jak citovat
Číslo
Sekce
Stats
Number of views and downloads: 509
Number of citations: 0
