Cerkiew w Rzeczycy koło Kamieńca (Litewskiego) i jej wyposażenie w 1725 r., na tle porównawczym do innych cerkwi dekanatu kamienieckiego unickiej diecezji włodzimiersko-brzeskiej tego czasu
DOI:
https://doi.org/10.12775/RL.2024.10.05Klíčová slova
Cerkiew unicka Rzeczypospolitej, architektura cerkiewna, unicka diecezja włodzimiersko-brzeska, wizytacje cerkwi, wyposażenie cerkiewne, ikony, Wielkie Księstwo Litewskie, Białoruś, Rzeczyca, Kamieniec LitewskiAbstrakt
Istotnym zjawiskiem w unijnej tradycji religijnej w Rzeczypospolitej był proces asymilacji elementów tradycji Kościoła rzymskokatolickiego do potrzeb unickiej liturgii, wyposażenia cerkwi i jej architektury. Proces ten w różnych diecezjach unickiej metropolii kijowskiej przebiegał z odmienną intensywnością. Poniższe rozważania dotyczą tego zjawiska na terenie dekanatu kamienieckiego brzeskiej części diecezji włodzimiersko-brzeskiej w 1725 r.
Reference
Źródła archiwalne
Archiwum Państwowym w Lublinie (APL), Chełmski Konsystorz Greckokatolicki (ChKGK), sygn. 101, Protokoły wizytacyjne i wizytacja generalna cerkwi w diecezji chełmskiej, bełskiej i brzeskiej 1720–1721, 1725–1727
Lietuvos valstybės istorijos archyvas (LVIA), f. 634, Duchowny Konsystorz Biskupów Litewskich Unitów, op. 1, spr. 57, Dekanatu Kamienieckiego Generalna Wizyta Pod Rokiem 1802
Źródła drukowane
Greckokatolickie dekanaty błoński i puchowicki w latach 1783–1784, oprac. I. Wodzianowska, Sandomierz 2006.
Wizytacje generalne cerkwi i monasterów unickiej eparchii włodzimierskiej końca XVII – początku XVIII wieku. Księga protokołów oraz inne opisy, oprac. A. Gil, I. Skoczylas, Lwów–Lublin 2012.
Wizytacje generalne parafii unickich w województwie kijowskim i bracławskim po 1782 roku, oprac. M. Radwan, Lublin 2004.
Вiзіты уніяцкіх цэркваў Мінскага і Навагрудскага сабораў 1680–1682 гг. Зборнік дакументаў, wyd. Д.B. Лісейчыкаў, Miнск 2009 / Vizity unijackich cerkvaŭ Minskaha i Navahrudskaha saboraŭ 1680–1682 hh. Zbornik dakumientaŭ, wyd. D.B. Lisiejčykaŭ, Minsk 2009.
Уніяцкія цэрквы Bялiкага Княства Літоўскага XVII ст. Матэрыялы генеральных візітацый, wyd. Д.B. Лісейчыкаў, Мінск 2021 / Unijackija cerkvy Bjalikaha Kniastva Litoŭskaha XVII st. Materyjaly hienieraĺnych vizitacyj, wyd. D.B. Lisiejčykaŭ, Minsk 2021.
Opracowania
Buczyło A., Kształtowanie się sieci parafialnej Kościoła unickiego na terenie brzeskiej części diecezji włodzimierskiej w latach 1596–1795, Toruń 2014, mps pracy doktorskiej napisanej pod kier. prof. J. Wroniszewskiego, Instytut Historii i Archiwistyki, Wydział Nauk Historycznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Dzięgielewski J., Pociej Hipacy (Adam), w: PSB, t. 27, Kraków 1982, s. 27–34.
Gil A., Kult Jozafata Kuncewicza i jego pierwsze przedstawienia ikonowe w Rzeczypospolitej (do połowy XVII wieku). Zarys problematyki, w: Kościoły wschodnie w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku. Zbiór studiów, red. A. Gil, Lublin 2005 (Studia i Materiały do Dziejów Chrześcijaństwa Wschodniego w Rzeczypospolitej, t. 3), s. 65–72.
Handelsman M., Czartoryski Adam Jerzy, w: PSB, t. 4, Kraków 1938, s. 257–269.
Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria nowa, t. 12: Województwo białostockie, red. M. Kałamajska-Saeed, z. 1: Siemiatycze, Drohiczyn i okolice, oprac. M. Kałamajska-Saeed, Warszawa 1996.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 12: Woj. podlaskie (białostockie), red. M. Zgliński, z. 4: Powiat bielski – tekst, oprac. Z. Michalczyk, D. Piramidowicz, K. Uchowicz, M. Zgliński, Warszawa 2019.
Konopczyński W., Flemming Jan Jerzy Detlov, w: PSB, t. 7, Kraków 1948, s. 35–37.
Kowalczyk J., Latynizacja i okcydentalizacja architektury greckokatolickiej w XVIII w., „Biuletyn Historii Sztuki” 42, 1980, z. 3–4, s. 347–362.
Kruk M., „Deisus dawną zwyczajną robotą y malowaniem” – kilka uwag na marginesie inwentarzy cerkiewnych w: Ars Graeca – Ars Latina. Studia dedykowane Profesor Annie Różyckiej Bryzek, red. W. Bulsza, L. Sadko, Kraków 2001, s. 207–230.
Kukiel M., Czartoryski Konstanty Adam Aleksander, w: PSB, t. 4, Kraków 1938, s. 283–285.
Kułak A.M., Unickie cerkwie drewniane na Podlasiu 1596–1875. Przemiany w architekturze i wyposażeniu wnętrz, Warszawa 2021, mps pracy doktorskiej napisanej pod kier. dr. hab. J. Sito, prof. IS PAN, Zakład Historii Sztuk Plastycznych, Pracownia Sztuki Dawnej IS PAN.
Rachuba A., Pociej Leonard Gabriel, w: PSB, t. 27, Kraków 1982, s. 35–37.
Radwan M., Kościół greckokatolicki w zaborze rosyjskim około 1803 roku, Lublin 2003.
Rąkowski G., Polska egzotyczna. Przewodnik, wyd. 3, Pruszków 2005.
Sawa A., Pociej Kazimierz Aleksander, w: PSB, t. 27, Kraków 1982, s. 34–35.
Seniuk B., Architektura cerkiewna brzeskiej części diecezji włodzimierskiej w świetle inwentarzy wizytacyjnych z lat 1725–1727, „Lubelszczyzna” 3, 1996, nr 2, s. 23–49.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 10, Warszawa 1889; t. 15, cz. 2, Warszawa 1902.
Sygowski P., Cerkiew p.w. św. Michała Archanioła w Zaczerneczu na Wołyniu w XVIII w. i jej unicki ikonostas w: Studia o kulturze cerkiewnej w dawnej Rzeczypospolitej, t. 2, red. A. Gronek, A.Z. Nowak, Kraków 2019, s. 239–253.
Sygowski P., Cerkiew w Łopience i dekanat baligrodzki unickiej diecezji przemyskiej w 2. połowie XVIII i 1. połowie XIX w., w: Nic nad oryginał. Księga dedykowana pamięci Barbary Tondos i Jerzego Tura, red. A. Gronek, J. Daranowska-Łukaszewska, Kraków–Rzeszów 2019, s. 370–401.
Sygowski P., Cerkwie dekanatu krośnieńskiego diecezji przemyskiej w 1742 r.– przyczynek do badań nad architekturą i wyposażeniem świątyń unickich Rzeczypospolitej w XVIII w., w: Unia Brzeska i jej konsekwencje. W 420 rocznicę synodu unijnego, red. A. Krochmal, A. Nowak, Przemyśl 2017, s. 279–314.
Sygowski P., Dekanat kobryński brzeskiej części unickiej diecezji włodzimiersko-brzeskej, w świetle wizytacji ks. Stefana Litwinki z 1725 r. – cerkwie i ich wyposażenie, w: Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, t. 14, red. W. Walczak, K. Wiszowata-Walczak, Białystok 2020, s. 539–571.
Sygowski P., Drewniana barokowa dwuwieżowa cerkiew w Wielkiej Hłuszy – przyczynek do unickiej architektury Rzeczypospolitej w XVIII wieku na terenie diecezji chełmskiej, w: Drewno w architekturze, t. 2, red. J. Kurek, Kraków 2016, s. 137–150.
Sygowski P., Drewniana, dwuwieżowa cerkiew unicka w Kodeńcu na Lubelszczyźnie – ostatnia taka świątynia w Polsce, w: Sztuka pograniczy. Studia z historii sztuki, red. L. Lameński, E. Błotnicka-Mazur, M. Pastwa, Lublin–Warszawa 2018, s. 105–124.
Sygowski P., Słynąca cudami ikona św. Antoniego Padewskiego w cerkwi w Holi. Przyczynek do dziejów kultu św. Antoniego Padewskiego w Cerkwi Unickiej w Rzeczypospolitej XVIII w., „Zeszyty Muzealne Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego we Włodawie” 12, 2004, s. 119–128.
Sygowski P., „Tak unici budowali swe cerkwie”. Cerkiew w Czerniejowie koło Chełma w świetle źródeł archiwalnych i opracowań autorów rosyjskich z 4. ćwierci XIX w., „Studia nad Sztuką Renesansu i Baroku” 8, 2007, s. 141–168.
Sygowski P., Unicka archidiecezja „PolskoPołocka” w świetle wizytacji z lat 1789–1790, w: Zachodnioukraińska sztuka cerkiewna. Część II. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej Łańcut – Kotań, 17–18 kwietnia 2004 roku, Łańcut 2004, s. 385–465.
Sygowski P., Unicka diecezja chełmska w protokołach wizytacyjnych biskupa Maksymiliana Ryłły z lat 1759–1762, w: Polska – Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. 5: Miejsce i rola Kościoła Greckokatolickiego w Kościele Powszechnym, red. S. Stępień, Przemyśl 2000, s. 265–266.
Sygowski P., Unicki dekanat brzeski w XVIII w., w: Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, t. 4, red. W. Walczak, K. Łopatecki, Białystok 2013, s. 135–147.
Sygowski P., Wyposażenie unickiej cerkwi pw. św. Jana Ewangelisty w Rzeczycy k. Kamieńca Litewskiego (na podstawie opisu wizytacyjnego z roku 1725), w: Cerkiew – wielka tajemnica. Sztuka cerkiewna od XI wieku do 1917 roku, ze zbiorów polskich. Katalog wystawy zorganizowanej przez Muzeum Zamek Górków w Szamotułach i Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, kwiecień – sierpień 2001, Gniezno 2001, s. 75–77.
Tomalska J., Ikony, Białystok 2005.
Uruski S., Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. 1, Warszawa 1904.
Waniczkówna H., Czartoryski Adam Kazimierz, w: PSB, t. 4, Kraków 1938, s. 249–257.
Wereda D., Unicka diecezja włodzimiersko-brzeska (część brzeska) w XVIII wieku, Siedlce 2014.
Zielińska Z., Pociej Antoni, w: PSB, t. 27, Kraków 1982, s. 27–28.
Cвод памятников истории и культуры Белоруссии. Брестская область, red. С.В. Марцелев, Минск 1990 / Cvod pami͡atnikov istorii i kul'tury Belorussii. Brestskai͡a oblast', red. S.V. Mart͡selev, Minsk 1990.
Kyлагін A.M., Праваслаӯнныя храмы на Беларусі. Энцыклапедычны даведнік, Мінск 2001 / Kulahin A.M., Pravaslaӯnnyja chramy na Bielarusi. Encyklapiedyčny daviednik, Minsk 2001.
Гіль A., Cкочиляс І., Володимирсько-Берестейська єпархія ХІ–ХVІІІ століть. Iсторичні нариси, Львів 2013 / Gìl' A., Skočilâs Ì., Volodimirs'ko-Berestejs'ka êparhìâ XI–XVIII stolìt'. Istoričnì narisi, L'vìv 2013.
Нацыянальны мастацкі музей Республікі Беларусь, кніга І – Іканапіс і алтарны жывапіс Беларусі XVI – пачатку XIX cтуагоддзя, red. У.І. Пракапцоў, Miнск 2004 / Nacyjanaĺny mastacki muziej Riespubliki Bielarus’, kniha I – Ikanapis i altarny žyvapis Bielarusi XVI – pačatku XIX stuahoddzia, red. U.I. Prakapcoŭ, Minsk 2004.
Сиговский П., Hecколько замечаний о внутреннeм убранстве церквей брестского оффициалитата униатской владимирско-брестской епархии киевской митрополии в свете визитации 1725–1727 гг.: иконостаcы, „московские” и другие иконы, w: X Филевские Чтения. Тезисы конференции 14–16 декабря 2010 г., Mocква 2010, s. 62–65 / Sigovskij P., Heckol'ko zamečanij o vnutrennem ubranstve cerkvej brestskogo officialitata uniatskoj vladimirsko-brestskoj eparhii kievskoj mitropolii v svete vizitacii 1725–1727 gg.: ikonostacy, „moskovskie” i drugie ikony, w: X Filevskie Čteniâ. Tezisy konferencii 14–16 dekabrâ 2010 g., Mockva 2010, s. 62–65.
Флікoп-Cвіта Г.A., Іканастасы і алтары грэка-каталіцкіх храмаў Беларусі ХVІІ – першай трэці ХІХ ст., Мінск 2021 / Flikop-Cvita H.A., Ikanastasy i altary hreka-katalickich chramaŭ Bielarusi XVII – pieršaj treci XIX st., Minsk 2021.
Stahování
Publikováno
Jak citovat
Číslo
Sekce
Licence
Tato práce je licencována pod Mezinárodní licencí Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0.
Stats
Number of views and downloads: 114
Number of citations: 0
