Śmierć w Tiergarten

Abstrakt

Przedmiotem artykułu jest porównanie spojrzeń na relacje polsko-niemieckie ze strony Helmutha Plessnera, twórcy współczesnej antropologii filozoficznej, a jednocześnie jednego z pierwszych teoretyków niemieckiej „Sonderweg” w historii Europy, i Witolda Gombrowicza jako radykalnego krytyka polskiej „formy narodowej”. Punkt wyjścia stanowi przedstawienie głównych tez antropologii filozoficznej Plessnera, w szczególności jego idei człowieka jako istoty „ekscentrycznie pozycjonalnej”, oraz wyłaniającego się z twórczości Gombrowicza literackiego obrazu człowieka jako istoty stwarzanej od zewnątrz. Bazę źródłową tego porównania stanowi z jednej strony analiza niemieckiej świadomości narodowej i kultury politycznej, przedstawiona przez Plessnera po raz pierwszy w 1935 roku w książce Schicksal deutschen Geistes im Ausgang seiner bürgerlichen Epoche, wydanej następnie w 1959 roku pod tytułem Spóźniony naród, a z drugiej strony fragmenty Dziennika Gombrowicza z roku 1964, opublikowane oddzielnie w języku niemieckim pt. Berliner Notizen (1965). Przedstawiając istotne zbieżności tych dwóch wizji oraz poddając pod dyskusję przesłanki zachodzących pomiędzy nimi istotnych różnic, autor dąży do rekonstrukcji na ich przykładzie warunków możliwości wzajemnego, polsko-niemieckiego uznania, wykraczającego poza narodowe solidarności.