Głos nadziei w „erze świadectwa”. Kategoria świadka w dyskusji etycznej
DOI:
https://doi.org/10.12775/RF.2016.007Słowa kluczowe
Świadek, świadectwo, dawanie świadectwa, moralność, doświadczenie, prawdaAbstrakt
Rzeczywistość świadectwa jest doniosła, dobrze znana, obecna w wielu sytuacjach i kontekstach ludzkiego życia. Kategorie świadka i świadectwa są obecnie cenione i eksponowane w społecznym dyskursie. Stanowią także przedmiot filozoficznej refleksji – we współczesnej myśli autorów należących do różnych tradycji i szkół filozoficznych warto zwrócić uwagę na koncepcje świadectwa i świadka, w których szczególnie istotny jest wymiar moralny. W takich ujęciach (np. w myśli Margalita, Blusteina, Tarnowskiego) świadek, któremu przysługuje autorytet, przekazuje odbiorcom treść swojego osobistego, często trudnego i bolesnego doświadczenia, dokonując przy tym moralnej oceny wydarzeń, kształtując odbiorców i wpływając na zbiorową pamięć. Działa z pobudek moralnych, jest krytyczny i odpowiedzialny. Jego świadectwu towarzyszy opowiedzenie się po stronie dobra. Świadek „zabiera głos” w obronie słabych i pokrzywdzonych (pisze o tym Blustein), a (jak pisze Margalit) w pewnym szczególnym sensie towarzyszy mu nadzieja. Imperatyw dawania świadectwa bywa przez filozofów (Marcela, Naberta, Levinasa, Tischnera) łączony z porządkiem religijnym. W sposób szczególny oczekuje się świadectwa o wydarzeniach najważniejszych – w tym o doświadczeniu radykalnego zła. To oczekiwanie wprowadza w rozumienie świadectwa element niespójności – w wypadku największych zbrodni trudno o bezpośrednich świadków (wątek ten wyraźny jest w myśli Derridy). Specyficzny moralny autorytet świadka wynika właśnie z bezpośredniego doświadczenia, pierwszoosobowej perspektywy, autentyczności i wiarygodności. Autorzy (Marcel, Tischner, Tarnowski, Styczeń) podkreślają związek świadectwa z prawdą – poznający prawdę świadek decyduje się ją afirmować, angażując i wiążąc swoją wolność. Interesujący z punktu widzenia etyki świadek okazuje się podmiotem silnym, sprawczym, świadomym i zaangażowanym.
Bibliografia
Bearing witness, w: The Lyotard Dictionary, red. Sim S., Edinburgh 2011.
Blustein J., The Moral Demands of Memory, New York 2008.
Coady C. A. J., Testimony: A Philosophical Study, New York 1992.
Derrida J., Poetics and Politics of Witnessing, w: idem, Sovereignties in Question: The Poetics of Paul Celan, red. Dutoit T., Pasanen O., New York 2005.
Felman S., In an Era of Testimony: Claude Lanzmann’s Shoah, „Yale French Studies” 79 (1991).
Frish A., The Ethics of Testimony: A Geneological Perspective, „Discourse” 25.1&2 (2003) .
Gadacz T., Historia filozofii XX wieku, T. 1, Kraków 2009.
Herbert Z., Przesłanie Pana Cogito, w: idem Wiersze zebrane, Warszawa 1982.
Levinas E., Inaczej niż być lub ponad istotą, przeł. Mrówczyński P., Warszawa 2000.
Lyotard J.–F., The Differend: Phrases in Dispute, przeł. Van Den Abbeele G., Mineapolis 2002.
Majewski T., Świadectwo-pomiędzy wnętrzem i zewnętrzem języka, „Teksty drugie” nr 5 2007.
Marcel, Dziennik metafizyczny w: idem, Być i mieć, przeł. Lubicz P., Warszawa 1962.
Marcel G., Rozważania na temat wiary, w: idem, Być i mieć, przeł. Lubicz P., Warszawa 1962.
Marcel G., Zarys fenomenologii posiadania, w: idem, Być i mieć, przeł. Lubicz P., Warszawa 1962.
Margalit A., The Ethics of Memory, Cambridge 2004.
Ricoeur P., Hermeneutyka świadectwa, w: Nazwać Boga. Teksty Paula Ricoeura, red. Grzywacz R., przeł. Grzywacz R., Kraków 2011.
Tarnowski K., Podmiot jako świadek, w: idem, Wiara i myślenie, Kraków 1999.
Tarnowski K., Wiara-sens-świadectwo, w: idem, Wiara i myślenie, Kraków 1999.
Tarnowski K., W poszukiwaniu absolutnego Świadka, w: idem, Wiara i myślenie, Kraków 1999.
Tischner J., Filozofia dramatu, Paris 1990.
Tischner J., Myślenie według wartości, Kraków 1981.
Styczeń T., Być sobą to przekraczać siebie – O antropologii Karola Wojtyły, w: Wojtyła K., Osoba i czyn oraz inne studia antropologiczne, red. Styczeń T., Chudy W., Gałkowski J., Lublin 2011.
Styczeń T., Wolność w prawdzie, Rzym 1988.
Wieviorka A., The Era of the Witness, przeł. Stark J., New York 2006.
Winter J., The „moral witness” and the two world wars, „Ethnologie française”, XXXVII, 2007.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 538
Liczba cytowań: 0