Dwa projekty antynaturalizmu metodologicznego na przykładzie filozofii Heinricha Rickerta i Ernsta Cassirera
DOI:
https://doi.org/10.12775/RF.2014.020Słowa kluczowe
Neokantyzm, Cassirer, Rickert, antynaturalizm metodologiczny, filozofia kulturyAbstrakt
Dwaj filozofowie przełomu wieków, Heinrich Rickert (1863–1936) oraz Ernst Cassirer (1874–1945) przynależą do licznego i niejednoznacznego w swych poglądach, ruchu neokantystów. Chociaż filozofia Immanuela Kanta stanowi dla obydwóch niepodważalną bazę – fundament rozważań, pomiędzy teorią autora trzech Krytyk a neokantyzmem ujawnia się różnica zakresu bowiem o ile transcendentalizm Kanta ma charakter ogólny, o tyle na gruncie badeńskiej szkoły neokantyzmu, której reprezentantem jest Rickert, dokonuje się jego uszczegółowienie. Stawiając problem apriorycznych warunków możliwości poznania, Rickert podejmuje próbę transcendentalnego ugruntowania kultury. Poszukując podstawy poznania i kultury w ogóle, przyjmuje Windelbandowski podział nauk na uogólniające nauki nomotetyczne i indywidualizujące nauki idiograficzne oraz nazywa historię warunkiem możliwości doświadczenia. Jako reprezentant dualizmu metodologicznego myśliciel ten czyni filozofię, krytyczną teorią wartości kulturowych. Włączając w zakres metodologicznych rozstrzygnięć zagadnienia aksjologiczne, wśród których na pierwszy plan wysuwa zagadnienie nadających życiu sens wartości oraz tego, co koniecznie ważne, Rickert nie tylko dookreśla poprzez to właściwy przedmiot poznania, ale także myślenie teoretyczne zakorzenia w powinności, natomiast poznanie ugruntowuje w czystej logice obowiązywania (Geltung).
Zagadnienie logicznych podstaw nauk o duchu, rozpatrywanych z perspektywy krytycznej filozofii kultury, bada również uczeń marburskiej szkoły neokantyzmu, Ernst Cassirer. Swoje zainteresowania naukami przyrodniczymi, zwłaszcza fizyką matematyczną, wzbogaca szeroko rozumianą koncepcją kultury zakładając, iż nauki o przyrodzie i humanistyka jako decydujące o całej aktywności człowieka, nie są sobie przeciwstawne, lecz wzajemnie się uzupełniają. Wiążąc mierzalny – ilościowy i wolicjonalno-emocjonalny – jakościowy moment aktu poznania, Cassirer rezygnuje z zaproponowanej przez badeńczyków (Windelband, Rickert) teorii wartości oraz podziału nauk. Dostrzegając ludzką zmienność, skupia się na historyczno-humanistycznym opisie różnorodnych form ludzkiego życia.
Ukazując pierwotny związek myśli Cassirera i Rickerta z teoretyczną oraz praktyczną nauką Kanta, w wystąpieniu zwracam szczególną uwagę na przebieg linii demarkacyjnej rozdzielającej sferę Geisteswissenschaften od obszaru Naturwissenschaften w zaproponowanych przez neokantystów programach filozofii. Wykorzystując metodę analizy porównawczej, charakteryzuję sposób ujęcia przyrodoznawstwa oraz nauk o kulturze, który w filozofii Rickerta wyraża się w różnicy: nasci – colere, natomiast w myśli Cassirera przyjmuje postać rozdzielenia: fakt nauki – fakt kultury; dywergencji, która ujawnia się pomiędzy tym, co kwantytatywne a tym, co kwalitatywne.
Bibliografia
Andrzejewski B., Animal symbolicum. Ewolucja neokantyzmu Ernsta Cassirera, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań 1980.
Buczyńska H., Cassirer, Wiedza Powszechna, Warszawa 1963.
Cassirer E., Das Erkenntnisproblem in der Philosophie und Wissenschaft der Neueren Zeit, bd. 2–5, Felix Meiner Verlag, Hamburg–Berlin 2002.
Cassirer E., Logika nauk o kulturze, przeł. P. Parszutowicz, Wydawnictwo Antyk, Kęty 2011.
Dąmbska I., Kilka uwag w sprawie wartości poznawczych, „Znak” 1965, nr 4, s. 439–445.
Holzamer J.K., Der Begriff des Sinnes, entwickelt im Anschluβ an das „irreale Sinngebilde” bei Heinrich Rickert, „Philosophisches Jahrbuch” 1930.
Konersmann R., Filozofia kultury. Wprowadzenie, Oficyna Naukowa Warszawa, Warszawa 2009.
Kubalica T., Prymat rozumu praktycznego w logice. Teoria prawdy neokantowskiej szkoły badeńskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2009.
Musioł A., Idea physis i anthropos w antynaturalizmie metodologicznym Ernsta Cassirera, w: Filozofia a nauki przyrodnicze. Od physis do metaphysis i anthropos, red. M. Woźniczka, A. Marek-Bieniasz, Oficyna Drukarska Jacek Chmielewski, Częstochowa 2012.
Noras A.J., Historia neokantyzmu, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2012.
Neokantyzm, przeł. B. Borowicz-Sierocka i C. Karkowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1984.
Orth E.W., Ernst Cassirer zwischen Kulturphilosophie und Kulturwissenschaften. Ein Terminologisches Problem?, w: Lebendinge Form. Zur Metaphysik des Symbolischen in Ernst Cassirers „Nachgelassenen Manuskripten und Texten”, hrsg. R.L. Fetz, S. Ullrich, Felix Meiner Verlag, Hamburg 2008.
Przyłębski A., W poszukiwaniu królestwa filozofii. Z dziejów neokantyzmu badeńskiego, Poznań 1993.
Rickert H., Die Grenzen naturwissenschaftlichen Begriffsbildung. Eine logische Einleitung in die historischen Wissenschaften, Freiburg–Leipzig 1896.
Rickert H., Kant als Philosoph der modernen Kultur. Ein geschichtsphilosophischer Versuch, J.C.B. Mohr, Tübingen 1924.
Rickert H., Kulturwissenschaft und Naturwissenschaft, J.C.B. Mohr, Tübingen 1915.
Rickert H., Tezy do systemu filozofii, przeł. B. Borowicz-Sierocka, w: Neokantyzm, przeł. B. Borowicz-Sierocka, C. Karkowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1984.
Słownik filozofii, red. A. Aduszkiewicz, Świat Książki, Warszawa 2004.
Sójka J., O koncepcji form symbolicznych Ernsta Cassirera, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 357
Liczba cytowań: 0