O wolności i konieczności: rozważania Of Liberty and Necessity Thomasa Hobbesa przeciwko rozprawie Of Liberty and Necessity Johna Bramhalla
DOI:
https://doi.org/10.12775/RF.2025.012Słowa kluczowe
wolność, wolna wola, konieczność, Thomas Hobbes, John BramhallAbstrakt
Artykuł stanowi prezentację dwóch klasycznych stanowisk dotyczących wolności oraz wolnej woli wobec konieczności. Ontologiczne uzasadnienie wolnej woli w obliczu zdeterminowania ludzkich działań stanowi do dziś przedmiot licznych debat i polemik. Nie inaczej było w XVII wieku, czego przykład stanowić może mechanistyczny materializm Thomasa Hobbesa oraz stanowisko biskupa Johna Bramhalla, reprezentującego myśli scholastyczną, broniącą tradycyjnego rozumienia wolnej woli. Stanowisko obu myślicieli wpisuje się w trwający do dziś spór między kompatybilizmem (Hobbes) a metafizycznym libertarianizmem (Bramhall). Choć spór dotyczy w swej istocie odmiennego ujmowania terminów, takich jak: wolność, konieczność, spontaniczności czy przymus, dyskusja obu myślicieli wykracza momentami ze swych ontologicznych korzeni ku etycznym i politycznym kontekstom. Tytułowe teksty na temat wolności i konieczności stanowiły pisemne zreferowanie stanowisk wyłonionych podczas spotkania Hobbesa z Bramhallem w Paryżu, w 1645 roku. Kolejne teksty dotyczące wolności i konieczności (wydane dopiero w latach 1655-1658) powstawały w celu uzupełnienia wcześniej zarysowanych stanowisk i odparcia kolejnych uwag i zarzutów, przedłużając tym samym filozoficzno-teologiczną debatę. Cennym jest zatem ukazanie sporu już na etapie pierwszych tekstów polemicznych. W przypadku niniejszego artykułu jest to pisemna odpowiedź Hobbesa na zawarte również na piśmie stanowisko Bramhalla.
Bibliografia
Bramhall, John. 1999. „A Defence of True Liberty”. W: Hobbes and Bramhall on Liberty and Necessity, red. Vere Chappell, 43–68. Cambridge: Cambridge University Press.
Bramhall, John. 1999. „Of Liberty and Necessity”. W: Hobbes and Bramhall on Liberty and Necessity, red. Vere Chappell, 1–14. Cambridge: Cambridge University Press.
Budzyńska-Daca, Agnieszka, i Jacek Kwosek. 2009. Erystyka, czyli o sztuce prowadzenia sporów. Komentarze do Schopenhauera. Warszawa: PWN.
Chappell, Vere, red. 1999. Hobbes and Bramhall on Liberty and Necessity. Cambridge: Cambridge University Press.
Chappell, Vere. 1999. „Introduction”. W: Hobbes and Bramhall on Liberty and Necessity, red. Vere Chappell, IX–XXXI. Cambridge: Cambridge University Press.
Doyle, Bob. 2011. Free Will: The Scandal in Philosophy. Cambridge, Mass.: I-Phi Press.
Fischer, John Martin, Robert Kane, Derk Pereboom i Manuel Vargas. 2007. Four Views on Free Will. Malden, MA; Oxford: Blackwell Pub.
Gut, Przemysław. „Spinozjańska koncepcja wolności jako działania rozumnego, zgodnego z naturą i cnotliwego”. Roczniki Filozoficzne 58, nr 1 (2010): 51–70.
Hartmann, Nicolai. 1962. Ethik. Berlin: Walter de Gruyter.
Hobbes, Thomas. 1840. „An Answer to Bishop Bramhall’s Book, Called »The Catching of the Leviathan«”. W: The English Works of Thomas Hobbes of Malmesbury, red. William Molesworth, 4:279–384. London: John Bohn. Dostęp 2.01.2025. http://archive.org/details/englishworkstho28hobbgoog.
Hobbes, Thomas. 1956. Elementy filozofii, przeł. Czesław Znamierowski. T. 2. Warszawa: PWN.
Hobbes, Thomas. 2023. Elementy prawa naturalnego i politycznego, przeł. Krzysztof Wawrzonkowski. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Hobbes, Thomas. 1954. Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego, przeł. Czesław Znamierowski. Biblioteka Klasyków Filozofii. Warszawa: PWN.
Hobbes, Thomas. 1999. „Of Liberty and Necessity”. W: Hobbes and Bramhall on Liberty and Necessity, red. Vere Chappell, 15–42. Cambridge: Cambridge University Press.
Hobbes, Thomas. 1999. „The Questions Concerning Liberty, Necessity, and Chance”. W: Hobbes and Bramhall on Liberty and Necessity, red. Vere Chappell, 69–90. Cambridge: Cambridge University Press.
Jackson, Nicholas D. 2007. Hobbes, Bramhall and the Politics of Liberty and Necessity: A Quarrel of the Civil Wars and Interregnum. Cambridge Studies in Early Modern British History. Cambridge: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511495830.
Jarzębiak, Joanna. „Zarys teologii stoickiej”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Philosophica. Ethica-Aesthetica-Practica, nr 23 (1.01.2010): 173–192. https://doi.org/10.18778/0208-6107.23.11.
Kopciuch, Leszek. 2010. Wolność a wartości. Lublin: UMCS.
Krawczyk, Anna. 2011. Hobbes i Locke – dwoiste oblicze liberalizmu. Warszawa: Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego.
Locke, John. 1824. An Essay concerning Human Understanding. 12. wyd. T. 1. The Works of John Locke in Nine Volumes. London: Rivington. Dostęp 2.01.2025. https://oll.libertyfund.org/titles/locke-the-works-vol-1-an-essay-concerning-human-understanding-part-1.
Locke, John. 1955. Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, przeł. Bolesław Józef Gawęcki. T. 1. Warszawa: PWN.
Noras, Andrzej Jan. 1998. Nicolaia Hartmanna koncepcja wolności woli. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Peters, Richard. 1956. Hobbes. London: Penguin Books. Dostęp 8.06.2024. http://archive.org/details/1956-hobbes-richard-peters-general.
Spinoza, Baruch. 1969. „Traktat krótki o Bogu, człowieku i jego szczęśliwości”. W: Pisma wczesne, przeł. Leszek Kołakowski, 207–337. Warszawa: PWN.
Tokarczyk, Roman. 1987. Hobbes. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Krzysztof Wawrzonkowski, „On Freedom in Hobbes’s Philosophy”, Roczniki Filozoficzne 72, nr 3 (2024): 149–161, https://doi.org/10.18290/rf24723.7.
Krzysztof Wawrzonkowski, „Thomas Hobbes, Elementy prawa naturalnego i politycznego. Wstęp tłumacza”, Humanistyka i Przyrodoznawstwo 22 (2016), 321–341.
Wieczorek, Krzysztof. 2013. Argumenty równi pochyłej. Analiza z perspektywy logiki nieformalnej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Dostęp 20.01.2025. https://core.ac.uk/download/pdf/197746951.pdf.
Witkowska-Maksimczuk, Beata. 2021. Argumentacja erystyczna. Analiza logiczna wybranych sofizmatów. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Krzysztof Rojek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 147
Liczba cytowań: 0
