Jednostka przeciw państwu

Abstrakt

W artykule są przedstawione sylwetki trzech amerykańskich myślicieli związanych z tradycją indywidualistycznego anarchizmu. Są to: Lysander Spooner (1808–1887), Albert Jay Nock (1870–1945) i Murray Newton Rothbard (1926–1995). Myśliciele ci zajmowali się nie tylko działalnością pisarską, lecz byli jednocześnie aktywnymi uczestnikami ówczesnego życia politycznego. Ich zdaniem państwo, którego geneza jest oparta na przemocy i podboju, oraz jednostka to najwięksi wrogowie. Państwo postrzegali jako największe zagrożenie dla wolności jednostki, gdyż gwałciło zasady prawa naturalnego, które z kolei miało stanowić moralny fundament społeczeństwa. Państwo było więc, w opinii tych myślicieli, czymś z natury niesprawiedliwym, ponieważ siłą i wbrew woli swoich obywateli zmuszało ich do posłuszeństwa. Historię postrzegali oni nie w kategoriach walki klas, lecz walki jednostki resp. społeczeństwa z państwem.

Spooner porównywał państwo do bandy rabusiów i morderców (ceniąc ich jednak wyżej niż państwo) i utrzymywał, że konstytucja nie wiąże w żaden sposób obywateli, gdyż nie została przez nich osobiście podpisana, a rząd nie ma żadnej władzy ponad tę, która została mu przekazana przez wolne jednostki.

Nock wskazywał na stopniowe zawłaszczanie przez państwo („zawodowych kryminalistów”) kompetencji należących do społeczeństwa i przeciwstawne cele jednego i drugiego. Odróżniał rząd, którego celem jest obrona jednostek i sprawiedliwość, od państwa, którego celem jest, oparta na stworzonym przez siebie prawie, grabież.

Rothbard postulował zniesienie państwa jako konsumenta podatków i zastąpienie go porządkiem anarchokapitalistycznym, którego fundamentem będzie własność prywatna.

Koncepcje Spoonera, Nocka i Rothbarda, choć wymierzone przeciwko państwu, nie miały jedynie negatywnego charakteru. U ich podłoża leżało przede wszystkim dobro jednostek. Dla Spoonera byli to przede wszystkim robotnicy, dla Nocka obywatele, a dla Rothbarda przedsiębiorcy i właściciele. Fakt ten jest godny podkreślenia, gdyż często krytyka anarchizmu sprowadza się do zarzutów o radykalizm i utopijność, bez uwzględnienia jego protekcjonistycznego charakteru. W artykule, oprócz zreferowania stanowisk amerykańskich indywidualistycznych anarchistów, zwrócimy uwagę na pozytywne aspekty krytyki państwa i pokażemy, że już w XIX i XX wieku anarchiści rozpoznali pewne mechanizmy władzy, które występują ze szczególnym nasileniem także i dziś.