Struktury demograficzne i etniczne miast prywatnych w Koronie w XVI–XVIII wieku. Uwagi wstępne
DOI:
https://doi.org/10.12775/RDSG.2016.SI.14Słowa kluczowe
demografia, skład etniczny, miasta prywatne, urbanizacja, Korona Polska, XVI–XVIII w.Abstrakt
Artykuł podsumowuje dotychczasowe badania poświęcone poznaniu struktur demograficznych i etnicznych miast prywatnych w poszczególnych dzielnicach Korony Polskiej funkcjonujących w XVI–XVIII w. Jego treść ukazuje zarówno tempo samego procesu zakładania nowych miast przez zamożną szlachtę i duchowieństwo na przestrzeni omawianych trzech stuleci, jak i ich wkład w powiększanie sieci miejskiej kraju. Istotną część rozważań stanowią fragmenty dotyczące struktury etnicznej mieszkańców miast prywatnych. Obok wspomnianych obserwacji istotne wydaje się zaakcentowanie przez autora roli samych właścicieli szlacheckich i duchownych miast prywatnych w działaniach na rzecz rozwoju ich potencjału ludnościowego, a także w kreowaniu w nich opieki medycznej i społecznej.Bibliografia
Alexandrowicz S., Powstanie i rozwój miast województwa podlaskiego (XV – 1 poł. XVII w.), „Acta Baltico-Slavica” 1, 1964, s. 147–156.
Atlas historyczny Polski: Prusy Królewskie w drugiej połowie XVI wieku, oprac. M. Biskup, Warszawa 1961.
Bergerówna J., Księżna Pani na Kocku i Siemiatyczach. Działalność gospodarcza i społeczna Anny z Sapiehów Jabłonowskiej, Lwów 1936.
Bogucka M., Samsonowicz H., Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław 1986.
Buczek W., Miasta prywatne w strukturze majątków magnackich na Kijowszczyźnie drugiej połowy XVI i pierwszej połowy XVII wieku, w: Patron i dwór. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, red. E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, Warszawa 2006, s. 87–97.
Budzyński Z., Kresy południowo-wschodnie w drugiej połowie XVIII wieku, t. 1: Statystyka wyznaniowa i etniczna, t. 2: Atlas geograficzno-historyczny, t. 3: Studia z dziejów społecznych, Przemyśl–Rzeszów 2005, 2006, 2008.
Budzyński Z., Małżeństwa mieszane na pograniczu etnicznym jako problem badawczy (w odpowiedzi Konradowi Rzemienieckiemu), „Rocznik Przemyski” 42, 2006, nr 4, s. 267–270.
Budzyński Z., Małżeństwa mieszane na pograniczu polsko-rusko (ukraińskiego) na przełomie XVIII i XIX wieku. Skala i zasięg zjawiska, w: Ojczyzna bliższa i dalsza. Studia historyczne ofiarowane Feliksowi Kirykowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, red. J. Chrobaczyński, A. Jureczka, A. Śliwa, Kraków 1993, s. 505–515.
De Michelis J.F., Krótka nauka dla akuszerek po prowincjach, Supraśl 1800.
De Michelis J.F., Krótka nauka dla pospólstwa w czasie panującej ospy, Supraśl 1801.
Dworzaczek W., Topolski J., Struktura społeczna i narodowościowa mieszczaństwa. Konflikty wewnętrzne, w: Dzieje Wielkopolski, t. 1: Do roku 1793, red. J. Topolski, Poznań 1969, s. 493–496.
Dworzaczkowa J., Reformacja w Wielkopolsce, w: Dzieje Wielkopolski, t. 1: Do roku 1793, red. J. Topolski, Poznań 1969, s. 542–573.
Fauve-Chamoux A., Female Surplus and Preindustrial Work. The French Urban Experience, w: Socio-Economic Consequences of Sex-ratios in Historical Perspectives, 1500–1900, red. A. Fauve-Chamoux, S. Sogner, Milano 1994, s. 31–50.
Fijałkowski P., Ludność żydowska na Mazowszu w XVI–XVIII wieku, w: Dzieje Mazowsza, t. 2: Lata 1527–1794, red. J. Tyszkiewicz, Pułtusk 2015, s. 249–291.
Gierszewski S., Obywatele miast Polski przedrozbiorowej. Studium źródłoznawcze, Warszawa 1973.
Gierszewski S., Rozwój Wejherowa w XVII w., w: Najstarsze dzieje Wejherowa, Wejherowo 1988, s. 29–41.
Gieysztorowa I., Wstęp do demografii staropolskiej, Warszawa 1976.
Głowacki J., Zwiększenie zaludnienia i poprawa zdrowotności w „Listach patriotycznych” Józefa Wybickiego na tle dążeń XVIII-wiecznej Europy, „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia Historica 37, 1990, s. 81–106.
Goldberg J., Społeczność żydowska w szlacheckim miasteczku, „Biuletyn ŻIH” 59, 1966, s. 3–18.
Goldberg J., Stosunki agrarne w miastach ziemi wieluńskiej w drugiej połowie XVII i w XVIII w., Łódź 1960.
Graczyk W., Stosunki wyznaniowe na Mazowszu nowożytnym. Duchowieństwo mazowieckie w działalności Kościoła polskiego, w: Dzieje Mazowsza, t. 2: Lata 1527–1794, red. J. Tyszkiewicz, Pułtusk 2015, s. 311–358.
Guldon Z., Ludność żydowska w miastach małopolskich w drugiej połowie XVII wieku, w: Żydzi w Małopolsce. Studia z dziejów osadnictwa i życia społecznego, red. F. Kiryk, Przemyśl 1991, s. 85–97.
Guldon Z., Ludność żydowska w miastach województwa podlaskiego w końcu XVIII wieku, „Studia Podlaskie” 2, 1989, s. 48–55.
Guldon Z., Osadnictwo żydowskie i liczebność ludności żydowskiej na ziemiach Rzeczypospolitej w okresie przedrozbiorowym. Stan i program badań, w: Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach polskich, red. K. Pilarczyk, Kraków 1997, s. 145–157.
Guldon Z., Żydzi i Szkoci w Polsce w XVI–XVIII wieku. Studia i materiały, Kielce 1990.
Guldon Z., Żydzi w miastach kujawskich w XVI–XVIII wieku, „Ziemia Kujawska” 9, 1993, s. 99–108.
Guldon Z., Żydzi w miastach ziemi chełmskiej w czasach szlacheckiej Rzeczypospolitej, „Almanach Historyczny” 4, 2002, s. 9–28.
Guldon Z., Żydzi wśród chrześcijan w miastach małopolskich w XVI–XVIII wieku, „Nasza Przeszłość” 78, 1992, s. 187–222.
Guldon Z., Kowalski W., Ludność żydowska w miastach polskich w II połowie XVII wieku, w: Ojczyzna bliższa i dalsza. Studia historyczne ofiarowane Feliksowi Kirykowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, red. J. Chrobaczyński, A. Jureczko, M. Śliwa, Kraków 1993, s. 486–496.
Guldon Z., Krzystanek K., Ludność żydowska w miastach lewobrzeżnej części województwa sandomierskiego w XVI–XVIII wieku. Studium osadnicze, Kielce 1990.
Guldon Z., Stępkowski L., Ludność szkocka i angielska w Polsce w połowie XVII wieku, KHKM, t. 30, 1981, nr 2, s. 201–214.
Guldon Z., Stępkowski L., Szkoci i Anglicy w Koronie w połowie XVII wieku, „Kieleckie Studia Historyczne” 2, 1977, s. 31–61.
Guldon Z., Wijaczka J., Osadnictwo żydowskie w województwie poznańskim i kaliskim w XVI–XVII wieku, „Biuletyn ŻIH” 1992, nr 2–3, s. 66–71.
Guldon Z., Wijaczka J., Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, „Czasy Nowożytne” 21, 2008, s. 149–191.
Guldon Z., Wijaczka J., Żydzi a chrześcijanie na Wołyniu w XVI–XVIII wieku, „Nasza Przeszłość” 80, 1993, s. 225–248.
Hanejko E., Miasto w okresie od wielkiego sporu o ordynację do I rozbioru Polski, w: Tomaszów Lubelski. Monografia miasta, red. R. Szczygieł, Lublin–Tomaszów Lubelski 2011, s. 127–215.
Head-König A.-L., Sex Ratio Imbalance, Marriage Market and Gendered Work in Switzerland (Seventeenth-Nineteenth Centuries), w: Socio-Economic Consequences of Sex-ratios in Historical Perspectives, 1500–1900, red. A. Fauve-Chamoux, S. Sogner, Milano 1994, s. 51–63.
Horn M., Żydzi na Rusi Czerwonej w XVI i pierwszej połowie XVII w. Działalność gospodarcza na tle rozwoju demograficznego, Warszawa 1975.
Izabela z Poniatowskich Branicka. Życie i działalność publiczna, red. C. Kuklo, Białystok 2014.
Jabłonowska A., Ustawy powszechne dla dóbr moich rządców, t. 1–8, Warszawa 1785–1786.
Janeczek A., Town and Country in the Polish Commonwealth, 1350–1650, w: Town and Country in Europe, 1300–1800, red. S.R. Epstein, Cambridge 2001, s. 156–175.
Kiryk F., Leśniak F., Skupiska żydowskie w miastach małopolskich do końca XVI wieku, w: Żydzi w Małopolsce. Studia z dziejów osadnictwa i życia społecznego, red. F. Kiryk, Przemyśl 1991, s. 13–36.
Kizik E., Kary za bezżeństwo w Gdańsku nowożytnym (w drugiej połowie XVII i na początku XVIII wieku), w: Miłość w czasach dawnych, red. B. Możejko, A. Paner, Gdańsk 2009, s. 147–155.
Kowalski W., Wielka imigracja. Szkoci w Krakowie i Małopolsce w XVI – pierwszej połowie XVII wieku, Kielce 2010 (wyd. 2 popr. i uzup., Kielce 2014).
Kuklo C., Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009.
Leszczyński A., Z dziejów Żydów na Podlasiu (1487–1795), „Studia Podlaskie” 2, 1989, s. 7–26.
Makowska A., Prywatne miasto Staszów i dobra staszowskie, Warszawa 1981.
Maroszek J., Dzieje województwa podlaskiego do 1795 roku, Białystok 2013.
Maroszek J., Miasta – rzemiosło i handel, w: Historia województwa podlaskiego, red. A. Dobroński, Białystok 2010, s. 48–60.
Mazurkiewicz J., O niektórych problemach prawno-ustrojowych miast prywatnych w dawnej Polsce, „Annales UMCS”, sectio G, t. 11, 1964, s. 97–124.
Mazurkiewicz J., Ćwik W., Własność w miastach prywatnych Lubelszczyzny doby Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (1809–1860), „Annales UMCS”, sectio G, t. 4, 1957, s. 1–38.
Modelski K., Z dziejów gminy żydowskiej w Wolsztynie (finanse gminy w XVIII wieku), w: Żydzi w Wielkopolsce na przestrzeni dziejów, red. J. Topolski, K. Modelski, Poznań 1999, s. 100–114.
Motylewicz J., Miasta ziemi przemyskiej i sanockiej w drugiej połowie XVI i XVII wieku, Rzeszów 1993.
Motylewicz J., Społeczności etniczne w miastach województwa ruskiego w XVI–XVIII wieku, „Studia Przemyskie” 2, 2004, s. 13–26.
Motylewicz J., Społeczność miejska a grupy narodowościowe w miastach czerwonoruskich w XV–XVIII wieku. Problem przemian w trwałości więzi społecznych, w: Miasto i kultura ludowa w dziejach Białorusi, Litwy, Polski i Ukrainy, Kraków 1996, s. 91–103.
Mrówczyński M.T., Ludność i gospodarka Tykocina w XVI–XVIII wieku, w: Społeczeństwo staropolskie, t. 3, red. A. Wyczański, Warszawa 1983, s. 161–187.
Muszyńska J., Żydzi w miastach województwa sandomierskiego i lubelskiego w XVIII wieku. Studium osadnicze, Kielce 1998.
Noga Z., Feliksa Kiryka studia nad miastami, w: F. Kiryk, Miasta małopolskie w średniowieczu i czasach nowożytnych, Kraków 2013, s. IX–XVI.
Nowak Z.H., Dzieje Chełmna do końca XVIII wieku, w: Dzieje Chełmna i jego regionu. Zarys monograficzny, red. M. Biskup, wyd. 2 zm., Toruń 1987, s. 63–128.
Nowak Z.H., Dzieje Żydów w Prusach Królewskich do roku 1772. Charakterystyka, w: Żydzi w dawnej Rzeczypospolitej, Wrocław 1991, s. 136–143.
Opas T., Miasta prywatne a Rzeczpospolita, KH, t. 78, 1971, nr 1, s. 28–48.
Opas T., O kierunkach awansu społecznego chłopów z dóbr prywatnych w XVIII wieku, w: Społeczeństwo polskie XVIII i XIX wieku, t. 6, red. W. Kula, J. Leskiewiczowa, Warszawa 1974, s. 60–76.
Opas T., Sytuacja ludności żydowskiej w miastach szlacheckich województwa lubelskiego w XVIII wieku, „Biuletyn ŻIH” 1968, nr 67, s. 3–37.
Partyka W., Opieka społeczna w Ordynacji Zamojskiej w XVII–XVIII wieku, Lublin 2008.
Puczyński B., Ludność Brzeżan i okolicy w XVII i XVIII wieku, cz. 2, „Przeszłość Demograficzna Polski” 5, 1972, s. 15–64; cz. 3, „Przeszłość Demograficzna Polski” 6, 1973, s. 3–52.
Rusiński W., O rynku wewnętrznym w Polsce w drugiej połowie XVIII w., RDSG, t. 16, 1954, s. 113–151.
Rzemieniecki K., Małżeństwa łacińsko-unickie na terenie archidiecezji lwowskiej na przełomie XVIII i XIX wieku (na przykładzie rzymskokatolickiej parafii Monasterzyska), „Rocznik Przemyski” 42, 2006, nr 4, s. 89–98.
Samsonowicz H., Grupy etniczne w Polsce XV wieku, w: Ojczyzna bliższa i dalsza.
Studia historyczne ofiarowane Feliksowi Kirykowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, red. J. Chrobaczyński, A. Jureczko, M. Śliwa, Kraków 1993, s. 461–469.
Siewierski T., Andrzej Wyrobisz. Zarys biografii naukowej, w: A. Wyrobisz, Studia o kulturze i społeczeństwie w nowożytnej Europie, Warszawa 2012, s. 9–23.
Sobczak J., Ludność, zabudowa i gospodarka Słupcy w XVII i XVIII wieku, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 19, 1994, z. 2, s. 31–55.
Souden D., Migrants and the Population Structure of Late Seventeenth-Century Provincial Cities and Market Towns, w: The Transformation of English Provincial Towns, 1600–1800, red. P. Clark, London 1984, s. 133–168.
Srogosz T., Między biologiczną egzystencją człowieka w dziejach a historią nauki, Częstochowa 2003.
Szczygieł R., Lokacje miast w Polsce XVI wieku, Lublin 1989.
Sztachelska-Kokoczka A., Oleksicki A., Białystok w czasach Branickich (lata 1708–1795), w: Historia Białegostoku, red. A.C. Dobroński, Białystok 2012, s. 95–211.
Tomaszewski N.D., Historia Ciechanowca do 1947 roku, Ciechanowiec 2008.
Topolski J., Procesy osadnicze i urbanizacyjne. Bilans demograficzny Wielkopolski w XVIII wieku, w: Dzieje Wielkopolski, t. 1: Do roku 1793, red. J. Topolski, Poznań 1969, s. 795–814.
Wojtowicz J., Stosunki społeczno-gospodarcze Pomorza Wschodniego na przełomie XVIII i XIX stulecia, w: Historia Pomorza, t. 2: Do roku 1815, red. G. Labuda, Poznań 1984, s. 646–670.
Wołyniec I., Koncepcje Stefana Garczyńskiego dotyczące wzrostu i rozwoju ludności Rzeczypospolitej w pierwszej połowie XVIII wieku, w: Z dziejów zdrowia publicznego, red. J. Nosko, Łódź 2006, s. 105–121.
Wołyniec I., Postulaty zwiększenia potencjału ludnościowego w Rzeczypospolitej w publicystyce Stanisława Staszica, w: Między prawdą a zwątpieniem. W poszukiwaniu obrazu przeszłości, red. T. Srogosz, I. Korpyś, Częstochowa 2012, s. 128—140.
Wołyniec I., Przeciwdziałania depopulacji w Rzeczypospolitej w ujęciu Jana Ferdynanda Naxa, w: Zdrowie i choroba jako problem polityczny i społeczny. Medycyna w kontekście działań państwa, red. B. Płonka-Syroka, T. Srogosz, Wrocław 2005, s. 67–80.
Wyrobisz A., Ludność żydowska w Tarłowie (od połowy XVI do końca XVIII w.), „Biuletyn ŻIH” 24, 1974, z. 1, s. 3–17.
Wyrobisz A., Małe miasta w Polsce w XVI i XVII w., w: Miasta doby feudalnej w Europie Środkowo-Wschodniej. Przemiany społeczne a układy przestrzenne, red. A. Gieysztor, T. Rosłanowski, Warszawa 1976, s. 177–187.
Wyrobisz A., Miasta prywatne w Polsce XVI–XVIII w. jako inwestycje kulturalne, KHKM, t. 26, 1978, z. 1, s. 47–56.
Wyrobisz A., Mniejszości etniczne i wyznaniowe w miastach Europy wczesno nowożytnej (XVI–XVIII w.), w: Ojczyzna bliższa i dalsza. Studia historyczne ofiarowane Feliksowi Kirykowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, red. J. Chrobaczyński, A. Jureczka, A. Śliwa, Kraków 1993, s. 471–484.
Wyrobisz A., Polityka Firlejów wobec miast w XVI wieku i założenie Janowca nad Wisłą, PH, t. 61, 1970, z. 4, s. 577–608.
Wyrobisz A., Rodzina w mieście doby przedprzemysłowej a życie gospodarcze. Przegląd badań i problemów, PH, t. 77, 1986, z. 2, s. 305–330.
Wyrobisz A., Rola miast prywatnych w Polsce w XVI i XVII wieku, PH, t. 55, 1974, z. 1, s. 19–45.
Zahorski A., Od Sasów do Napoleona, w: I. Gieysztorowa, A. Zahorski, J. Łukasiewicz, Cztery wieki Mazowsza. Szkice dziejów 1526–1914, Warszawa 1968, s. 153–222.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 731
Liczba cytowań: 0
