Młyny w dobrach opactwa kanoników regularnych z Żagania do początku XVI wieku
DOI:
https://doi.org/10.12775/RDSG.2024.02Słowa kluczowe
klasztor, Żagań, gospodarka klasztorna, młyny, dochodyAbstrakt
Artykuł poświęcony jest funkcjonowaniu młynów w dobrach klasztoru kanoników regularnych z Żagania do początku XVI w. Szczególną uwagę zwrócono na prześledzenie dróg, jakimi opactwo wchodziło w posiadanie młynów, zmiany własnościowe, wielkość i rodzaj dochodów czerpanych przez konwent z tytułu posiadania ich w swoich majątkach. Inny ważnym aspektem poruszonym w pracy jest próba porównania korzyści majątkowych, zwłaszcza czynszów pieniężnych, jakie wspólnota żagańska uzyskiwała z posadowionych na należących do niej ziemiach młynów z korzyściami, jakie płynęły z analogicznych praw w innych klasztorach średniowiecznych. Materiały źródłowe stały się także bazą do określenia roli młynów w polityce gospodarczej klasztoru żagańskiego oraz ich wpływu na relacje z otoczeniem społecznym.
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Archidiecezjalne we Wrocławiu
1417–1440 Incipit registrum monasterii Saganensis compilatum per dominum Ludolfum abbatem ibidem Descriptum per D. Benedictum Abbatem anno 1780, sygn. V 74a
Archiwum Państwowe we Wrocławiu
Klasztor Augustianów w Żaganiu, sygn. Rep. 116
Kopiarz klasztoru kanoników regularnych św. Augustyna w Żaganiu, Zespół rękopisów archiwalnych nr 167 (Rep. 135), sygn. 419 (dawne: D-289), Saganer augustiner chorcherren diplomatarium z lat 1222–1463
Archiwum Państwowe w Zielonej Górze
Akta miasta Zielona Góra, sygn. 5
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. C. Norwida w Zielonej Górze, Dział rękopisów
Miscellanea żagańskie, R. 55
Źródła drukowane
Breslauer Urkundenbuch, t. 1, wyd. G. Korn, Breslau 1970.
Catalogus abbatum Saganensium, w: Scriptores rerum Silesiacarum, t. 1, wyd. G.A. Stenzel, Breslau 1835.
Codex diplomaticus Silesiae, t. 2: Urkunden der Klöster Rauden und Himmelwitz, der Dominicaner und der Dominicanerinnen in der Stadt Ratibor, wyd. W. Wattenbach, Breslau 1859.
Codex diplomaticus Silesiae, t. 7: Regesten zur schlesischen Geschichte, cz. 2: Bis zum Jahre 1280, wyd. C. Grünhagen, Breslau 1875.
Kodeks dyplomatyczny Śląska, t. 3, wyd. K. Maleczyński, A. Skowrońska, Wrocław 1964.
Liber fundationis claustri Sancte Marie Virginis in Heinrichow czyli Księga henrykowska, wyd. J. Matuszewski, S. Rospond, tłum. R. Grodecki, Wrocław 1991.
Regesty śląskie, t. 3, red. W. Korta, Wrocław 1990.
Schlesiches Urkundenbuch, t. 3, wyd. W. Irgang, Köln 1998, t. 5, wyd. W. Irgang, Köln–Wien 1994.
Literatura
Baran A., Młyny w dobrach wiejskich opactwa cystersów w Mogile (XVI– XVIII w.), „Studia Historyczne” 57, 2014, z. 1 (225), s. 5–20.
Baranowski B., Polskie młynarstwo, Wrocław 1977.
Bartyś J., Zmiany w technice urządzeń mielących od XVII do początków XX wieku, „Studia z Dziejów Gospodarstwa Wiejskiego” 12, 1970, z. 1, s. 101–180.
Berthold J., Mühlen in Befund – Eine Übersicht zu archäologischen Erscheinungsformen von Wassermühlen, w: Wassermühlen und Wassernutzung im mittelalterlichen Ostmitteleuropa, red. M. Maříková, Ch. Zschieschang, Stuttgart 2015, s. 235–268.
Bibersteinowie w dziejach pogranicza śląsko-łużyckiego, red. T. Jaworski, Zielona Góra 2006.
Brykała D., Podgórski Z., Evolution of Landscapes Influenced by Watermills, Based on Examples from Northern Poland, „Landscape and Urban Planning” 198, 2020, s. 1–15.
Buczek K., Z dziejów młynarstwa w Polsce średniowiecznej, „Studia Historyczne” 12, 1969, z. 1, s. 17–51.
Bylina S., Przemiany techniczne, w: Kultura Polski średniowiecznej XIV–XV w., red. B. Geremek, Warszawa 1997, s. 12–19.
Cetwiński M., Praca i pracowitość w „Księdze henrykowskiej”, w: Korzenie środkowoeuropejskiej i górnośląskiej kultury gospodarczej, red. A. Barciak, Katowice 2003, s. 94–99.
Chmielewski S., Gospodarka rolna i hodowlana w Polsce w XIV i XV w., Warszawa 1962.
Dąbrowski H., Rozwój gospodarki rolnej w Polsce od XII do poł. XIV wieku, Warszawa 1962.
Dąbrowski S., Z problematyki gospodarczej klasztoru do XVIII wieku, w: Klasztor augustianów w Żaganiu. Zarys dziejów, red. S. Kowalski, Żary 1999, s. 150–151.
Dembińska M., Przetwórstwo zbożowe w Polsce średniowiecznej V–XV wieku, Wrocław 1973.
Derwich M., Monastycyzm benedyktyński w średniowiecznej Europie i Polsce. Wybrane problemy, Wrocław 1998.
Derwich M., Monastycyzm w dawnych społeczeństwach europejskich. Zarys problematyki, w: Klasztor w społeczeństwie średniowiecznym i nowożytnym. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej zorganizowanej w Turawie w dniach 8–11 V 1996 przez Instytut Historii Uniwersytetu Opolskiego i Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego, red. M. Derwich, A. Pobóg-Lenartowicz, Opole–Wrocław 1996, s. 43–53.
Długokęcki W., Kuczyński J., Pospieszna B., Młyny w Malborku i okolicy od XIII do XIX wieku, Malbork 2004.
Dola K., Rola i znaczenie Kościoła w organizacji osadnictwa średniowiecznego, w: Korzenie środkowoeuropejskiej i górnośląskiej kultury gospodarczej, red. A. Barciak, Katowice 2003, s. 58–64.
Frančić M., Technika budowy młynów wodnych w Polsce w XVI i XVII wieku, KHKM, t. 2, 1952, nr 1–2, s. 79–103.
Gawlas S., Znaczenie kolonizacji niemieckiej dla rozwoju gospodarczego Śląska, w: Korzenie środkowoeuropejskiej i górnośląskiej kultury gospodarczej, red. A. Barciak, Katowice 2003, s. 22–46.
Gieysztor A., W sprawie początków trójpolówki w Polsce i w krajach sąsiednich, w: Prace z dziejów Polski feudalnej ofiarowane Romanowi Grodeckiemu w 70 rocznicę urodzin, red. Z. Budkowa, Warszawa 1960, s. 71–80.
Gieysztor A., Z zagadnień historii i geografii trójpolowego systemu uprawy roli, KHKM, t. 7, 1959, nr 1, s. 180–187.
Górak J., Młyny wodne na Lubelszczyźnie, „Studia i Materiały Lubelskie” 14, 1997, s. 45–130.
Grochowski Ł., Młynarstwo w dobrach królewskich, kościelnych i szlacheckich w północnych powiatach województwa pomorskiego w latach 1466–1626, Gdańsk 2023, s. 23–29.
Heinrich A., Geschichtliche Nachrichten über Naumburg am Bober, Sagan 1900.
Jurek T., Obce rycerstwo na Śląsku do połowy XIV wieku, Poznań 1996.
Kaczmarczyk Z., Kolonizacja niemiecka i kolonizacja na prawie niemieckim w średniowiecznej Polsce, w: Stosunki polsko-niemieckie w historiografii, cz. 1: Studia z dziejów historiografii polskiej i niemieckiej, red. J. Krasuski, G. Labuda, A.M. Walczak, Poznań 1974, s. 218–326.
Kaniecki A., Młyny wodne w dawnym Poznaniu i ich wpływ na przeobrażenie stosunków wodnych, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Matematyczno-Przyrodnicze. Geografia” 29, 1999, s. 337–346.
Kaniecki A., Wykorzystanie wód dla potrzeb młynarskich na obszarze międzyrzecza Warty i Prosny w XVI wieku, „Przegląd Geograficzny” 57, 2012, nr 3–4, s. 379–391.
Kaniecki A., Brychcy D., Średniowieczne młyny wodne i ich wpływ na przemiany stosunków wodnych na przykładzie zlewni Obry Skwierzyńskiej, „Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią” 1, 2009, s. 146–156.
Kapłon M., Dzieje klasztoru kanoników regularnych w Żaganiu do początku XV wieku, „Przegląd Lubuski” 9, 1980, nr 3, s. 31–39.
Kapłon M., Książęta śląscy a klasztor kanoników regularnych w Żaganiu w latach 1217–1439, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Historia” 19, 1970, s. 133–147.
Kogut M., Początki klasztoru Kanoników Regularnych w Nowogrodzie Bobrzańskim, „Wrocławski Przegląd Teologiczny” 16, 2008, nr 1, s. 203–210.
Korta W., Historia Śląska do roku 1763, Warszawa 2003.
Krajniak W., Między młynarstwem a elektryfikacją. Społeczno-gospodarcze uwarunkowania wykorzystania potencjału energetycznego rzeki Bóbr od średniowiecza do 1945 roku, RDSG, t. 76, 2016, s. 121–163.
Kubicki R., Dochody z młynów w gospodarce komunalnej Gdańska i Elbląga od drugiej połowy XV do XVIII w., RDSG, t. 70, 2010, s. 175–201.
Kubicki R., Miejsce czynszów z młynów w dochodach wybranych klasztorów mniszych na Pomorzu Wschodnim do połowy XVIII w., w: Klasztor w gospodarce średniowiecznej i nowożytnej, red. M. Derwich, Wrocław 2013, s. 538–539.
Kubicki R., Młynarstwo w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach w XIII–XV wieku (do 1454 r.), Gdańsk 2012.
Kubicki R., Przywileje na młyny w dobrach cysterek w Żarnowcu (Świecino 1406 r., Wierzchucino 1516 r.) / Mill Contracts in the Estates of the Cistercian Convent, w: Dzierżawcy, literaci, posłowie, red. B. Możejko, M. Smoliński, S. Szybkowski, Malbork 2011 (Studia z Dziejów Średniowiecza, 16), s. 291–300.
Kubicki R., Sieć młynów wodnych w dobrach klasztorów na Pomorzu Wschodnim w XIII–XVI w., „Hereditas Monasteriorum” 2, 2013, s. 35–56.
Kubów P., Średniowieczny młyn wodny na Dolnym Śląsku, KHKM, t. 25, 1977, nr 1, s. 3–30.
Langton J., Mills in the Medieval Economy England 1300–1540, Oxford 2004.
Le Goff J., Kultura średniowiecznej Europy, tłum. H. Szumańska-Grossowa, Warszawa 1970.
Łowmiański H., Początki Polski, t. 3, Warszawa 1967.
Małowist M., Wschód z Zachód Europy w VIII–XIV wieku. Konfrontacja struktur społeczno-gospodarczych, Warszawa 2006.
Matuszewski J., Początki nowożytnego zaprzęgu konnego, w: tenże, Pisma wybrane, t. 1, Łódź 1999, s. 207–274.
Obara A., Recepcja poglądów ekonomicznych Zachodu w Polsce do przełomu XIII i XIV w. – stan badań, RDSG, t. 69, 2009, s. 13–29.
Plisiecki P., Młyny wodne w województwie lubelskim (do schyłku XVI wieku), Lublin 2015.
Pobóg-Lenartowicz A., Kanonicy regularni na Śląsku. Życie konwentów w śląskich klasztorach kanoników regularnych w średniowieczu, Opole 1999.
Pobóg-Lenartowicz A., Proces implantacji średniowiecznych klasztorów kanoników regularnych na Śląsku, w: Silesia – Polonia – Europa, red. J. Sperka, Katowice 2019, s. 165–178.
Pobóg-Lenartowicz A., Uposażenie i działalność gospodarcza klasztoru kanoników regularnych NMP na Piasku we Wrocławiu do początku XVI wieku, Opole 1994.
Podwińska Z., Rozmieszczenie młynów wodnych zbożowych w Małopolsce w XV wieku, KHKM, t. 18, 1970, nr 3, s. 373–402.
Podwińska Z., Technika uprawy roli w Polsce średniowiecznej, Wrocław 1962.
Reynolds T.S., Stronger than a Hundred Men. A History of the Vertical Water Wheel (Johns Hopkins Studies in the History of Technology), Baltimore 2003.
Rutkowska-Płachcińska A., Wyniki przemian osadniczych i rozwoju produkcji, w: Historia kultury materialnej Polski w zarysie, t. 2: Od XIII do XV wieku, red. A. Rutkowska-Płachcińska, Wrocław 1978, s. 224–246.
Samsonowicz H., Lokacje na prawie niemieckim na Śląsku w XIII wiek, w: Cum gratia et amicitia. Studia z dziejów osadnictwa dedykowane Pani Profesor Marcie Młynarskiej-Kaletynowej z okazji 65-lecia działalności naukowej, red. D. Adamska, K. Chrzan, A. Pankiewicz, Wrocław 2017, s. 175–178.
Samsonowicz H., Miasto i wieś na prawie niemieckim w późnym średniowieczu Polski (na marginesie pracy S. Kurasia, Przywileje prawa niemieckiego miast i wsi małopolskich XIV–XV wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków– Gdańsk 1971), PH, t. 62, 1972, nr 3, s. 493–504.
Steller G., Die Anfänge des (Saganer) Augustinerstiftes in Naumburg am Bober (1217–1284), „Archiv für schlesische Kirchengeschichte” 26, 1968, s. 19–63 (cz. 1), 27, 1969, s. 30–52 (cz. 2).
Stelmach R., Kopiarz klasztoru kanoników regularnych św. Augustyna w Żaganiu, w: „Memoriae amici et magistri”. Studia historyczne poświęcone pamięci Prof. Wacława Korty (1919–1999), red. M. Derwich, W. Mrozowicz, R. Żerelik, Wrocław 2001, s. 177–186.
Szymczakowa A., Mieszczanie Warty przed sądami sieradzkimi w XV wieku, „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2, 2002, s. 226–245.
Trawkowski S., Młyny wodne w Polsce w XII wieku, KHKM, t. 7, 1959, nr 1, s. 62–86.
Trawkowski S., Rozwój osadnictwa wiejskiego na prawie niemieckim, w: Polska w okresie rozdrobnienia feudalnego, red. H. Łowmiański, Gdańsk 1973, s. 99–132.
Trawkowski S., W sprawie roli kolonizacji niemieckiej w przemianach kultury materialnej na ziemiach polskich w XIII wieku, KHKM, t. 8, 1960, nr 2, s. 183–207.
Trzoska J., Gdańskie młynarstwo i piekarnictwo w II połowie XVII i w XVIII wieku, Gdańsk 1973.
Wesołowska H., Młynarstwo wiejskie Opolszczyzny od XVIII do XX wieku, Opole 1969.
Wilke Z., Dzieje młynarstwa, Szreniawa 1997.
Wind and Water in the Medieval Ages. Fluid Technologies from Antiquity to the Renaissance, red. S.A. Walton, Tempe 2006.
Wiszewski P., Miejsce gospodarki w świecie według Ludolfa z Żagania (na marginesie „Katalogu opatów żagańskich”), w: Korzenie środkowoeuropejskiej i górnośląskiej kultury gospodarczej, red. A. Barciak, Katowice 2003, s. 314–323.
Wiśniowski E., Z dziejów opactwa benedyktynów w Sieciechowie (XIII–XVI w.), „Roczniki Humanistyczne” 7, 1958, nr 2, s. 96–97.
Witkowski K., Witkowski M., Wpływ młynów wodnych na przekształcenia sieci hydrograficznej Wadowic i okolic, „Wadoviana. Przegląd Historyczno-Kulturalny” 2, 2017, s. 100–113.
Zdanek M., Proces implantacji opactwa cystersów w Mogile, „Nasza Przeszłość” 96, 2001, s. 515–549.
Związek T., Kształtowanie sieci młynów wodnych na przykładzie powiatu konińskiego (ok. 1300–1550), „Studia Geohistorica” 2, 2014, s. 118–142.
Żerelik R., Ze studiów nad uposażeniem klasztoru Cystersów w Henrykowie w średniowieczu. Rejestr czynszów opatów henrykowskich z pierwszej połowy XIV wieku, w: Viae historicae. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Lechowi A. Tyszkiewiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. M. Goliński, S. Rosik, Wrocław 2001, s. 70–77.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 292
Liczba cytowań: 0
