Polscy optanci z Zagłębia Ruhry w 1924 roku. Aspekty demograficzne
DOI:
https://doi.org/10.12775/RDSG.2021.04Słowa kluczowe
wychodźstwo, opcja, wybór obywatelstwa polskiego, Zagłębie Ruhry, polski konsulat w Essen, okres międzywojenny, demografia historyczna, strukturaAbstrakt
Odbudowie państwa polskiego po I wojnie światowej towarzyszyło wiele przypadków powrotu do kraju. Jeden ze strumieni remigracyjnych tworzyli polscy optanci z Niemiec, którzy na mocy traktatu wersalskiego postanowili przyjąć obywatelstwo polskie. Głównym miejscem wychodźstwa stał się obszar Zagłębia Ruhry. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie struktury demograficznej osób tworzących ową falę migracyjną w jej późnej fazie (1925). Do analizy wykorzystano imienne wykazy optantów, które posłużyły do przeprowadzenia grupowania statystycznego i ukazania przestrzennego rozkładu interesującego nas zjawiska. Badania dotyczyły zbiorowości 1727 osób ujętych w źródle. Oprócz metody agregatywnej i kartograficznej wykorzystano metodę porównawczą, dysponując niezbędnymi danymi dla innych obszarów państwa Prusy. Badania ukazały specyfikę polskich optantów w Zagłębiu Ruhry w odniesieniu do ich rozlokowania przestrzennego, zawodów, feminizacji, typu migrowania, form gospodarstw domowych, dzietności czy antroponimów.
Bibliografia
Beiträge zum deutschen Bevölkerungsproblem. Der Geburtenrückgang im Deutschen Reich. Die allgemeine deutsche Sterbetafel für die Jahre 1924–1926, Berlin 1929 (Sonderhefte zu „Wirtschaft und Statistik”, 5).
Benyskiewicz J., Demograficzne i gospodarcze położenie prowincji Grenzmark Posen-Westpreussen, „Zielonogórskie Zeszyty Muzealne” 2, 1971, s. 83–95.
Chojecki D.K., Optanci polscy w rejencji szczecińskiej w świetle informacji Generalnego Konsulatu RP w Berlinie z przełomu lat 1921 i 1922, „Przeszłość Demograficzna Polski” 34, 2014, s. 89–101.
Chojecki D.K., Population Changes in Polish Western Territories Before and After World War I, „Historická demografie” 44, 2020, nr 1, s. 93–131.
Chojecki D.K., Zróżnicowanie kierunków odpływu ludności z rolnictwa na Pomorzu Zachodnim w latach 1928–1929, „Zapiski Historyczne” 84, 2019, nr 2, s. 83–122.
Feld W., Zur Geschlechtsgliederung der städtischen und ländlichen Bevölkerung, „Allgemeines Statistisches Archiv” 17, 1907, nr 1, s. 203–225.
Fihel A., Płeć a trwanie życia. Analiza demograficzna, Warszawa 2011.
Galloway P.R., Hammel E.A., Lee R.D., Fertility Decline in Prussia, 1875–1910. A Pooled Cross-Section Time Series Analysis, „Population Studies” 48, 1994, s. 135–158.
Galloway P.R., Hammel E.A., Lee R.D., Urban versus Rural. Fertility Decline in the Cities and Rural Districts of Prussia, 1875 to 1910, „European Journal of Population” 14, 1998, s. 209–264.
Hamm B., Wprowadzenie do socjologii osadnictwa, tłum. A. Rosłan, Warszawa 1990.
Keller Z., Die Fremdsprachige Bevölkerung im Freistaate Preußen, „Zeitschrift des Preußischen Statistischen Landesamts” 66, 1926, s. 144–188.
Kiesewetter H., Industrielle Revolution in Deutschland 1815–1914, Frankfurt am Main 1989.
Köllmann W., Bevölkerung in der industriellen Revolution, Göttingen 1974.
Kowalski M., Śleszyński P., Migracje Polaków do Niemiec w świetle częstotliwości występowania najbardziej popularnych polskich nazwisk, „Przegląd Zachodni” 2010, nr 2, s. 115–130.
Kozłowski J., Zjednoczenie Zawodowe Polskie i jego działalność w Zagłębiu Ruhry 1902–1939, w: Schimanski, Kuzorra i inni. Polacy w Zagłębiu Ruhry 1870/71–1945, red. J. Dahlmann, A.S. Kotowski, Z. Karpus, Toruń 2006, s. 133–162.
Kuklo C., Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009.
Kula W., Problemy i metody historii gospodarczej, Warszawa 1963.
Leeuwen M.H.D. van, Mass I., HISCLASS. A Historical International Social Class Scheme, Leuven 2011.
Leszczyńska C., Polish Emigration Abroad. Regional Structure and Streams of Emigration in the Years 1870–1914 and 1918–1939, „Przeszłość Demograficzna Polski” 41, 2019, s. 177–207.
Marschalck P., Deutsche Überseewanderung im 19. Jahrhundert. Ein Beitrag zur soziologischen Theorie der Bevölkerung, Stuttgart 1973.
Matzerath H., Urbanisierung in Preußen 1815–1914, Stuttgart 1985.
Mollenhauer J., Wirtschafts- und bevölkerungspolitische Verhältnisse der nördlichen Grenzmark, Greifswald 1935.
Mombert P., Studien zur Bevölkerungsbewegung in Deutschland in den letzten Jahrzehnten mit besonderer Berücksichtigung der ehelichen Fruchtbarkeit, Karlsruhe 1907.
Murzynowska K., Polskie wychodźstwo zarobkowe w Zagłębiu Ruhry w latach 1880–1914, Wrocław 1972.
Nadobnik M., Wyludnianie się wsi Wielkopolskiej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 17, 1937, nr 1, s. 89*–100*.
Philippi M., Die Auswanderung und Einwanderung in Preußen im Jahre 1925, „Zeitschrift des Preußischen Statistischen Landesamts” 66, 1926, s. 377–397.
Piotrowski M., Reemigracja Polaków z Niemiec, 1918–1939, Lublin 2000.
Piotrowski M., Wychodźstwo polskie w Zagłębiu Ruhry jako faktor polsko-niemieckiej gry dyplomatycznej, w: Schimanski, Kuzorra i inni. Polacy w Zagłębiu Ruhry 1870/71–1945, red. J. Dahlmann, A.S. Kotowski, Z. Karpus, Toruń 2006, s. 196–223.
Praszałowicz D., Makowski K.A., Zięba A.A., Mechanizmy zamorskich migracji łańcuchowych w XIX wieku: Polacy, Niemcy, Żydzi, Rusini. Zarys problemu, Kraków 2004.
Ravenstein E.G., The Laws of Migration, „Journal of the Statistical Society of London” 48, 1885, nr 2, s. 167–235.
Reulecke J., Geschichte der Urbanisierung in Deutschland, Frankfurt am Main 1985.
Ross F., Die Grenzmark Posen-Westpreußen. Bevölkerung und Wirtschaft nach der territorialen Umgestaltung, „Deutsches Archiv für Landes- und Volksforschung” 3, 1939, nr 2, s. 380–418.
Ruffié J., Seks i śmierć, tłum. B.A. Matusiak, Warszawa 1997.
Runge J., Metody badań w geografii społeczno-ekonomicznej – elementy metodologii, wybrane narzędzia badawcze, Katowice 2007.
Skóra W., Służba konsularna Drugiej Rzeczypospolitej. Organizacja, kadry i działalność, Toruń 2006.
Spevack E., Borderland Nationalism, Westward Migration, and Anti-Polish Aggression. The Case of the Grenzmark Posen-Westpreussen, 1919–1939, „East European Quarterly” 30, 1996, nr 3, s. 301–330.
Stażewski M., Opcja ludności niemieckiej w Wielkopolsce i na Pomorzu w latach dwudziestych, „Przegląd Zachodni” 1994, nr 1, s. 31–55.
Stażewski M., Przymusowy wyjazd z Polski optantów niemieckich w 1925 roku, „Studia Historica Gedanensia” 5, 2014, s. 31–55.
Steinert O., Tygiel vs. subkultura. Integracja polskich migrantów w Berlinie i w Zagłębiu Ruhry (1871–1918), w: Schimanski, Kuzorra i inni. Polacy w Zagłębiu Ruhry 1870/71–1945, red. J. Dahlmann, A.S. Kotowski, Z. Karpus, Toruń 2006, s. 56–73.
Sudra P., Zastosowanie wskaźników koncentracji przestrzennej w badaniu procesów urban sprawl, „Przegląd Geograficzny” 88, 2016, nr 2, s. 247–272.
Szołtysek M., Toward a Conceptual Framework for the Variation in Historical Family and Household Systems Across Eurasia, „Przeszłość Demograficzna Polski” 36, 2014, s. 55–86.
Szudra D., Między obowiązkiem patriotycznym a koniecznością ekonomiczną. Migracje w krainie „krwawiącej granicy” (Provinz Grenzmark Posen-Westpreussen). Uwagi źródłowe, w: Tempus nostrum est. Księga pamiątkowa ofiarowana profesorowi Edwardowi Włodarczykowi w 60. rocznicę urodzin, red. D. Szudra, R. Techman, Szczecin 2006, s. 339–352.
Szudra D., Optanci polscy w rejencji stralsundzkiej w świetle informacji Generalnego Konsulatu RP w Berlinie pochodzących z przełomu lat 1921 i 1922, „Przegląd Zachodniopomorski” 21 (50), 2006, nr 2, s. 45–55.
Szudra D. i in., Optanci polscy w prowincji Marchia Graniczna Poznańskie-Prusy Zachodnie w świetle informacji Generalnego Konsulatu RP w Berlinie pochodzących z przełomu lat 1921 i 1922, „Przegląd Zachodniopomorski” 20 (49), 2005, nr 3, s. 21–33.
Weyer-von Schoultz M., Stadt und Gesundheit im Ruhrgebiet 1850–1929. Verstädterung und kommunale Gesundheitspolitik am Beispiel der jungen Industriestadt Gelsenkirchen, Essen 1994.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 555
Liczba cytowań: 0
