Skip to main content Skip to main navigation menu Skip to site footer
  • Register
  • Login
  • Language
    • Čeština
    • Deutsch
    • English
    • Español (España)
    • Français (France)
    • Français (Canada)
    • Hrvatski
    • Italiano
    • Język Polski
    • Srpski
  • Menu
  • Home
  • Current
  • Archives
  • Announcements
  • About
    • About the Journal
    • Submissions
    • Editorial Team
    • Privacy Statement
    • Contact
  • Register
  • Login
  • Language:
  • Čeština
  • Deutsch
  • English
  • Español (España)
  • Français (France)
  • Français (Canada)
  • Hrvatski
  • Italiano
  • Język Polski
  • Srpski

Polska 1944/45-1989. Studia i Materiały

Conscription, incorporation, “Prussian drill”, desertions: an introduction to the research into the social history of military service in Stalinist Poland (1950–1955)
  • Home
  • /
  • Conscription, incorporation, “Prussian drill”, desertions: an introduction to the research into the social history of military service in Stalinist Poland (1950–1955)
  1. Home /
  2. Archives /
  3. No. 16 (2018) /
  4. Studia

Conscription, incorporation, “Prussian drill”, desertions: an introduction to the research into the social history of military service in Stalinist Poland (1950–1955)

Authors

  • Dariusz Jarosz Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa
  • Grzegorz Miernik Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

DOI:

https://doi.org/10.12775/Polska.2018.02

Keywords

conscription, „Prussian drill”, desertions, Polish People’s Army, military service, Stalinism

Abstract

Artykuł zawiera próbę wstępnej analizy wybranych zagadnień służby wojskowej w Polsce w latach 1950–1955. Autorzy próbują to uczynić przy zastosowaniu metodologii historii społecznej. Przedmiotem ich zainteresowania są: pobór i wcielenie do wojska, szykany, represje i nieregulaminowe kary stosowane wobec żołnierzy w jednostkach wojskowych (nazywane wówczas „pruską dyscypliną”) oraz zjawisko dezercji (definicje, legislacja, skala, przyczyny). Podstawę ustaleń stanowią przede wszystkim wojskowe dokumenty archiwalne.

 

Conscription, incorporation, “Prussian drill”, desertions: an introduction to the research into the social history of military service in Stalinist Poland (1950–1955)

An analysis of military files reveals that in the Stalinist period the mandatory military service was a mass social experience which abounded with conflicts and tensions. The conscription itself, and then the enlistment were conducive to the use of various social strategies that were to preserve young men from serving in the army. These efforts were often supported by their workplaces which appealed for a deferment for their employees necessary for the realization of their production plans.

One of the main problems of everyday operations of military troops in Stalinist Poland was the prevalence of socially pathological phenomena. Both the regular officers and senior privateers subjected the young soldiers to harsh and even cruel treatment. This behaviour, involving harassment and persecution unrelated to the service, was termed the “Prussian drill”, and was officially condemned, although it was applied. Military sources contain descriptions of some cases, but it is impossible to establish their actual number.

Conditions of military service in the Stalinist period, including cases of Prussian drill, were one of many reasons of some “extraordinary cases”, including desertions. Desertions were among three most frequent extraordinary cases (besides accidents of mechanical vehicles and unfortunate accidents) in the Polish People’s Army in the first half of the 1950s. Usually, they were caused by soldiers most freshly conscripted, who most badly tolerated not only persecutions but also separation from their home and family. Their relatively large number resulted also from a broad definition of desertion adopted in the contemporary law regulations that included acts by which a soldier did not seek to permanently abandon and forsake his duty of military service.

Author Biographies

Dariusz Jarosz, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa

Dariusz Jarosz, prof. dr hab., pracownik Instytutu Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN w Warszawie; specjalista w zakresie historii społecznej Polski w latach 1944–1989; autor m.in.: Polacy a stalinizm 1948–1956 (Warszawa 2000); „Masy pracujące przede wszystkim”. Organizacja wypoczynku w Polsce 1945–1956 (Warszawa–Kielce 2003); Mieszkanie się należy… Studium z peerelowskich praktyk społecznych (Warszawa 2010); (z M. Pasztor): Afera mięsna. Fakty i konteksty (Toruń 2004); (z G. Miernikiem): „Zhańbiona” wieś Okół. Opowieści o buncie, Warszawa–Kielce 2016; Rzeczy, ludzie, zjawiska. Studia z historii społecznej stalinizmu w Polsce (Warszawa 2017).

Kontakt: darjarosz@wp.pl

Grzegorz Miernik, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

Grzegorz Miernik, dr hab., profesor w Instytucie Historii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach; w badaniach koncentruje się na historii społecznej i gospodarczej Polski po II wojnie światowej. Jest autorem monografii: Opór chłopów wobec kolektywizacji w województwo kieleckim 1948–1956, Kielce 1999; „My” i „Oni”. Społeczeństwo Kielecczyzny i stalinowski system władzy, Kielce 2007.

Kontakt: grzegorz.miernik@ujk.edu.pl

References

Bordziłowski J., Dyscyplina ludowego wojska, „Wojsko Ludowe” 1950, nr 1

Cenckiewicz S., Długie ramię Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej 1943–1991 (wprowadzenie do syntezy), Poznań 2011

Dąbrowski M., Wojskowe obozy specjalne 1982–1983, Lublin 2013

Dyrka G., 60 lat działalności Wojskowej Komendy Uzupełnień w Zielonej Górze, „Studia Zielonogórskie” 15, 2009

Gaj K.M., Wojsko Polskie w operacji „Dunaj”, w: Wojny i konflikty zbrojne po 1945 roku. Zbiór studiów, t. 1, red. M. Giętkowski, Ł. Nadolski, Bydgoszcz 2015

Grudzień 1970 w dokumentach wojskowych, oprac. E.J. Nalepa, Piotrków Trybunalski 2011

Grot L., Konecki T., Nalepa E., Pokojowe dzieje Wojska Polskiego, Warszawa 1988

Inteligentna forma internowania. Ćwiczenia i powołania do Ludowego Wojska Polskiego jako forma represji po 13 grudnia 1981 r., red. G. Majchrzak, Warszawa 2016

Hajnicz A., Teoria i praktyka terroru i drylu w armii przedwrześniowej, „Wojsko Ludowe” 1952, nr 10

Honkisz W., Trudna historia najnowsza. Polemiki i repliki, Warszawa 2000

Jarno W., Terytorialne władze wojskowe w Polsce w latach 1945–1949. Organizacja i działalność okręgów wojskowych, Łódź 2011

Kajetanowicz J., Etapy rozwoju WP w okresie powojennym, w: Wojsko w Polsce „Ludowej”, red. R. Klementowski, J. Nowosielska-Sobel, P. Piotrowski, G. Strauchold, Wrocław 2014

Karski A., Polowanie na bażanty. Wspomnienia z podchorążówki, [Pruszków] 2015

Kierownictwo PPR i PZPR wobec wojska 1944–1956, oprac. J. Poksiński, A. Kochański, K. Persak, Warszawa 2003

Kmiecik T., Sądownictwo wojskowe w Polsce Ludowej w latach 1943–1955, „Bellona” 2016, nr 3, s. 99–117

Kopociński Z., Kopociński K., Jeśmian Cz., Dzieje Wojskowej Komisji Lekarskiej w Żarach 1945–2015, Żary 2015

Kowalski L., Kryptonim „Dunaj”. Udział wojsk polskich w interwencji zbrojnej w Czechosłowacji w 1968 roku, Warszawa 1992

Kroplewski J., Udział aparatu politycznego marynarki wojennej w procesie indoktrynacji komunistycznej jej personelu w latach 1949–1956, w: Wpływ doświadczeń II wojny światowej na przemiany organizacyjne i doktrynalne wojska Polskiego w systemie obronnym państwa w nowej rzeczywistości społeczno-politycznej, t. 1, red. W.B. Łach, D. Radziwiłłowicz, Olsztyn 2015

Kurczab J., Dezerterzy czy patrioci, „Polska Zbrojna. Historia” 2017, nr 1/2, s. 156–161

Leszkowicz T., Główny Zarząd Polityczny WP jako centrum wojskowej propagandy i indoktrynacji (1956–1980), w: Wyzwoleni, ale nie wolni (1945–1989). Studia z historii najnowszej, t. 1, red. A. Popławska, B. Świtalska-Starzeńska, M. Wasilewski, R.R. Wasilewski, Warszawa 2015

Leszkowicz T., „Wychowanie na tradycjach” jako element pracy politycznej w Ludowym Wojsku Polskim w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku, „Polska 1944/45–1989. Studia i materiały” 13, 2015, s. 101–128

Melenas M., Walczyć o żelazną świadomą dyscyplinę i porządek regulaminowy, umacniać zasadę jednoosobowego dowodzenia, „Wojsko Ludowe” 1951, nr 12

Mlenko M., Z dziejów Wojskowej Komendy Uzupełnień w Białymstoku. Lata 1920–2008, Łódź–Białystok 2009

Nalepa J.E., Oficerowie radzieccy w Wojsku Polskim w latach 1943–1968 (studium historyczno-wojskowe), cz. 1 i 2, Warszawa 1992

Nalepa J.E., Wojsko Polskie w Grudniu 1970, Warszawa 1990

Nalepa J.E., Aspekty wojskowe polskiego sierpnia ’80, „Dzieje Najnowsze” 48, 2016, nr 1

Nalepa E.J., Wojskowe bataliony górnicze w Polsce w latach 1949–1959, „Przegląd Historyczny” 1994, z. 1–2

Oficerowie wyjaśniają studentom. Marzec ’68 w dokumentach wojskowych, wstęp i oprac. J.E. Nalepa, Warszawa 2000

Pacyfikacja zbuntowanego miasta. Wojsko Polskie w Czerwcu 1956 r. w Poznaniu w świetle dokumentów wojskowych, red. J.E. Nalepa, Warszawa 1992

Paczkowski A., Razem czy osobno. Próba „organicznego połączenia” wywiadów Polski Ludowej w latach 1947–1950, „Dzieje Najnowsze” 47, 2015, nr 4

Pajórek L., Polska a „Praska wiosna”. Udział Wojska Polskiego w interwencji zbrojnej w Czechosłowacji w 1968 roku, Warszawa 1998

Palski Z., Agentura informacji wojskowej w latach 1945–1956, Warszawa 1992

Pałka J., Ludowe Wojsko Polskie w walce ze zbrojnym polskim podziemiem niepodległościowym (lata 1946–1947), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2013, nr 1(21)

Piotrowski P., Służba wojskowa jako forma represji politycznej w ludowym wojsku Polskim, w: Inteligentna forma internowania. Ćwiczenia i powołania do Ludowego Wojska Polskiego jako forma represji po 13 grudnia 1981 r., red. G. Majchrzak, Warszawa 2016

Poksiński J., Informacja Wojska Polskiego w latach 1943–1957, „Pamięć i Sprawiedliwość. Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu” 40, 1997–1998

Poksiński J., Siły zbrojne wobec ugrupowań niepodległościowych w Polsce w latach 1944–1956, w: Wojna domowa czy nowa okupacja. Polska po roku 1944, red. A. Ajnenkiel, Wrocław–Warszawa–Kraków 1998

Poksiński J., „TUN” Tatar-Utnik-Nowicki, Warszawa 1992

Poksiński J., Victis honos. „Spisek w wojsku”, Warszawa 1994

Polak W., Swetry, sutanny i mundury. Próby oddziaływania „Solidarności” podziemnej, Kościoła katolickiego i społeczeństwa na wojsko po wprowadzeniu stanu wojennego, a także przejawy oporu wewnątrz struktur wojskowych w świetle raportów Wojskowej Służby Wewnętrznej i Głównego Zarządu Politycznego Wojska Polskiego (grudzień 1981 – grudzień 1982), Toruń 2016

„Politycznie obcy!” Żołnierze Wojska Polskiego w zainteresowaniu komunistycznego aparatu represji i propagandy w latach 1944–1956, red. B. Polak, P. Skubisz, Szczecin 2011

Polniak Ł., Patriotyzm wojskowy w PRL w latach 1956–1970, Warszawa 2011

Regulamin dyscyplinarny Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Statut Oficerskich Sądów Honorowych, Warszawa 1950

Ruszar J.M., Czerwone pająki. Dziennik żołnierza LWP, oprac. i red. K. Dworaczek, J. Jędrysiak, Warszawa 2017

Rzędowski J., Świadkowie Jehowy w PRL, „Więź” 2004, nr 4 Skazani bez wyroku, red. J. Wąsacz, Warszawa 1999

Stefaniak E., Byłem oficerem politycznym LWP, Toruń 2007

lat Śląskiego Okręgu Wojskowego 1945–2010, red. F. Kusiak, W. Tkaczew, Wrocław 2010

Szwagrzyk K., Obsada personalna Informacji Wojskowej Śląskiego Okręgu Wojskowego 1945–1956, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2007, nr 1

Tkaczew W., Powstanie i działalność organów informacji Wojska Polskiego w latach 1943–1948. Kontrwywiad wojskowy, Warszawa 1994

Tomaszewski J., Sowietyzacja Wojska Polskiego w latach 1943–1956, Wrocław 2012

Wojsko wobec polskiego Sierpnia ’80 w dokumentach, wstęp i oprac. E.J. Nalepa, Piotrków Trybunalski 2015

Wtorkiewicz J., Wojsko Polskie w akcji propagandowej i wyborach do Sejmu Ustawodawczego w 1947 roku, Warszawa 2002

Polska 1944/45-1989. Studia i Materiały

Downloads

  • PDF (Język Polski)

Published

2019-04-01

How to Cite

1.
JAROSZ, Dariusz and MIERNIK, Grzegorz. Conscription, incorporation, “Prussian drill”, desertions: an introduction to the research into the social history of military service in Stalinist Poland (1950–1955). Polska 1944/45-1989. Studia i Materiały. Online. 1 April 2019. No. 16, pp. 41-84. [Accessed 6 July 2025]. DOI 10.12775/Polska.2018.02.
  • ISO 690
  • ACM
  • ACS
  • APA
  • ABNT
  • Chicago
  • Harvard
  • IEEE
  • MLA
  • Turabian
  • Vancouver
Download Citation
  • Endnote/Zotero/Mendeley (RIS)
  • BibTeX

Issue

No. 16 (2018)

Section

Studia

Stats

Number of views and downloads: 909
Number of citations: 0

Search

Search

Browse

  • Browse Author Index
  • Issue archive

User

User

Current Issue

  • Atom logo
  • RSS2 logo
  • RSS1 logo

Information

  • For Readers
  • For Authors
  • For Librarians

Newsletter

Subscribe Unsubscribe

Language

  • Čeština
  • Deutsch
  • English
  • Español (España)
  • Français (France)
  • Français (Canada)
  • Hrvatski
  • Italiano
  • Język Polski
  • Srpski

Tags

Search using one of provided tags:

conscription, „Prussian drill”, desertions, Polish People’s Army, military service, Stalinism
Up

Akademicka Platforma Czasopism

Najlepsze czasopisma naukowe i akademickie w jednym miejscu

apcz.umk.pl

Partners

  • Akademia Ignatianum w Krakowie
  • Akademickie Towarzystwo Andragogiczne
  • Fundacja Copernicus na rzecz Rozwoju Badań Naukowych
  • Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk
  • Instytut Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN
  • Instytut Tomistyczny
  • Karmelitański Instytut Duchowości w Krakowie
  • Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
  • Państwowa Akademia Nauk Stosowanych w Krośnie
  • Państwowa Akademia Nauk Stosowanych we Włocławku
  • Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Stanisława Pigonia w Krośnie
  • Polska Fundacja Przemysłu Kosmicznego
  • Polskie Towarzystwo Ekonomiczne
  • Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
  • Towarzystwo Miłośników Torunia
  • Towarzystwo Naukowe w Toruniu
  • Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
  • Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
  • Uniwersytet Mikołaja Kopernika
  • Uniwersytet w Białymstoku
  • Uniwersytet Warszawski
  • Wojewódzka Biblioteka Publiczna - Książnica Kopernikańska
  • Wyższe Seminarium Duchowne w Pelplinie / Wydawnictwo Diecezjalne „Bernardinum" w Pelplinie

© 2021- Nicolaus Copernicus University Accessibility statement Shop