Pobór, wcielenie, „pruska dyscyplina”, dezercje. Wstęp do badań nad historią społeczną służby wojskowej w stalinowskiej Polsce (1950–1955)
DOI:
https://doi.org/10.12775/Polska.2018.02Słowa kluczowe
pobór do wojska, „pruska dyscyplina”, dezercje, Ludowe Wojsko Polskie, zasadnicza służba wojskowa, stalinizmAbstrakt
Artykuł zawiera próbę wstępnej analizy wybranych zagadnień służby wojskowej w Polsce w latach 1950–1955. Autorzy próbują to uczynić przy zastosowaniu metodologii historii społecznej. Przedmiotem ich zainteresowania są: pobór i wcielenie do wojska, szykany, represje i nieregulaminowe kary stosowane wobec żołnierzy w jednostkach wojskowych (nazywane wówczas „pruską dyscypliną”) oraz zjawisko dezercji (definicje, legislacja, skala, przyczyny). Podstawę ustaleń stanowią przede wszystkim wojskowe dokumenty archiwalne.
Conscription, incorporation, “Prussian drill”, desertions: an introduction to the research into the social history of military service in Stalinist Poland (1950–1955)
An analysis of military files reveals that in the Stalinist period the mandatory military service was a mass social experience which abounded with conflicts and tensions. The conscription itself, and then the enlistment were conducive to the use of various social strategies that were to preserve young men from serving in the army. These efforts were often supported by their workplaces which appealed for a deferment for their employees necessary for the realization of their production plans.
One of the main problems of everyday operations of military troops in Stalinist Poland was the prevalence of socially pathological phenomena. Both the regular officers and senior privateers subjected the young soldiers to harsh and even cruel treatment. This behaviour, involving harassment and persecution unrelated to the service, was termed the “Prussian drill”, and was officially condemned, although it was applied. Military sources contain descriptions of some cases, but it is impossible to establish their actual number.
Conditions of military service in the Stalinist period, including cases of Prussian drill, were one of many reasons of some “extraordinary cases”, including desertions. Desertions were among three most frequent extraordinary cases (besides accidents of mechanical vehicles and unfortunate accidents) in the Polish People’s Army in the first half of the 1950s. Usually, they were caused by soldiers most freshly conscripted, who most badly tolerated not only persecutions but also separation from their home and family. Their relatively large number resulted also from a broad definition of desertion adopted in the contemporary law regulations that included acts by which a soldier did not seek to permanently abandon and forsake his duty of military service.
Bibliografia
Bordziłowski J., Dyscyplina ludowego wojska, „Wojsko Ludowe” 1950, nr 1
Cenckiewicz S., Długie ramię Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej 1943–1991 (wprowadzenie do syntezy), Poznań 2011
Dąbrowski M., Wojskowe obozy specjalne 1982–1983, Lublin 2013
Dyrka G., 60 lat działalności Wojskowej Komendy Uzupełnień w Zielonej Górze, „Studia Zielonogórskie” 15, 2009
Gaj K.M., Wojsko Polskie w operacji „Dunaj”, w: Wojny i konflikty zbrojne po 1945 roku. Zbiór studiów, t. 1, red. M. Giętkowski, Ł. Nadolski, Bydgoszcz 2015
Grudzień 1970 w dokumentach wojskowych, oprac. E.J. Nalepa, Piotrków Trybunalski 2011
Grot L., Konecki T., Nalepa E., Pokojowe dzieje Wojska Polskiego, Warszawa 1988
Inteligentna forma internowania. Ćwiczenia i powołania do Ludowego Wojska Polskiego jako forma represji po 13 grudnia 1981 r., red. G. Majchrzak, Warszawa 2016
Hajnicz A., Teoria i praktyka terroru i drylu w armii przedwrześniowej, „Wojsko Ludowe” 1952, nr 10
Honkisz W., Trudna historia najnowsza. Polemiki i repliki, Warszawa 2000
Jarno W., Terytorialne władze wojskowe w Polsce w latach 1945–1949. Organizacja i działalność okręgów wojskowych, Łódź 2011
Kajetanowicz J., Etapy rozwoju WP w okresie powojennym, w: Wojsko w Polsce „Ludowej”, red. R. Klementowski, J. Nowosielska-Sobel, P. Piotrowski, G. Strauchold, Wrocław 2014
Karski A., Polowanie na bażanty. Wspomnienia z podchorążówki, [Pruszków] 2015
Kierownictwo PPR i PZPR wobec wojska 1944–1956, oprac. J. Poksiński, A. Kochański, K. Persak, Warszawa 2003
Kmiecik T., Sądownictwo wojskowe w Polsce Ludowej w latach 1943–1955, „Bellona” 2016, nr 3, s. 99–117
Kopociński Z., Kopociński K., Jeśmian Cz., Dzieje Wojskowej Komisji Lekarskiej w Żarach 1945–2015, Żary 2015
Kowalski L., Kryptonim „Dunaj”. Udział wojsk polskich w interwencji zbrojnej w Czechosłowacji w 1968 roku, Warszawa 1992
Kroplewski J., Udział aparatu politycznego marynarki wojennej w procesie indoktrynacji komunistycznej jej personelu w latach 1949–1956, w: Wpływ doświadczeń II wojny światowej na przemiany organizacyjne i doktrynalne wojska Polskiego w systemie obronnym państwa w nowej rzeczywistości społeczno-politycznej, t. 1, red. W.B. Łach, D. Radziwiłłowicz, Olsztyn 2015
Kurczab J., Dezerterzy czy patrioci, „Polska Zbrojna. Historia” 2017, nr 1/2, s. 156–161
Leszkowicz T., Główny Zarząd Polityczny WP jako centrum wojskowej propagandy i indoktrynacji (1956–1980), w: Wyzwoleni, ale nie wolni (1945–1989). Studia z historii najnowszej, t. 1, red. A. Popławska, B. Świtalska-Starzeńska, M. Wasilewski, R.R. Wasilewski, Warszawa 2015
Leszkowicz T., „Wychowanie na tradycjach” jako element pracy politycznej w Ludowym Wojsku Polskim w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku, „Polska 1944/45–1989. Studia i materiały” 13, 2015, s. 101–128
Melenas M., Walczyć o żelazną świadomą dyscyplinę i porządek regulaminowy, umacniać zasadę jednoosobowego dowodzenia, „Wojsko Ludowe” 1951, nr 12
Mlenko M., Z dziejów Wojskowej Komendy Uzupełnień w Białymstoku. Lata 1920–2008, Łódź–Białystok 2009
Nalepa J.E., Oficerowie radzieccy w Wojsku Polskim w latach 1943–1968 (studium historyczno-wojskowe), cz. 1 i 2, Warszawa 1992
Nalepa J.E., Wojsko Polskie w Grudniu 1970, Warszawa 1990
Nalepa J.E., Aspekty wojskowe polskiego sierpnia ’80, „Dzieje Najnowsze” 48, 2016, nr 1
Nalepa E.J., Wojskowe bataliony górnicze w Polsce w latach 1949–1959, „Przegląd Historyczny” 1994, z. 1–2
Oficerowie wyjaśniają studentom. Marzec ’68 w dokumentach wojskowych, wstęp i oprac. J.E. Nalepa, Warszawa 2000
Pacyfikacja zbuntowanego miasta. Wojsko Polskie w Czerwcu 1956 r. w Poznaniu w świetle dokumentów wojskowych, red. J.E. Nalepa, Warszawa 1992
Paczkowski A., Razem czy osobno. Próba „organicznego połączenia” wywiadów Polski Ludowej w latach 1947–1950, „Dzieje Najnowsze” 47, 2015, nr 4
Pajórek L., Polska a „Praska wiosna”. Udział Wojska Polskiego w interwencji zbrojnej w Czechosłowacji w 1968 roku, Warszawa 1998
Palski Z., Agentura informacji wojskowej w latach 1945–1956, Warszawa 1992
Pałka J., Ludowe Wojsko Polskie w walce ze zbrojnym polskim podziemiem niepodległościowym (lata 1946–1947), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2013, nr 1(21)
Piotrowski P., Służba wojskowa jako forma represji politycznej w ludowym wojsku Polskim, w: Inteligentna forma internowania. Ćwiczenia i powołania do Ludowego Wojska Polskiego jako forma represji po 13 grudnia 1981 r., red. G. Majchrzak, Warszawa 2016
Poksiński J., Informacja Wojska Polskiego w latach 1943–1957, „Pamięć i Sprawiedliwość. Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu” 40, 1997–1998
Poksiński J., Siły zbrojne wobec ugrupowań niepodległościowych w Polsce w latach 1944–1956, w: Wojna domowa czy nowa okupacja. Polska po roku 1944, red. A. Ajnenkiel, Wrocław–Warszawa–Kraków 1998
Poksiński J., „TUN” Tatar-Utnik-Nowicki, Warszawa 1992
Poksiński J., Victis honos. „Spisek w wojsku”, Warszawa 1994
Polak W., Swetry, sutanny i mundury. Próby oddziaływania „Solidarności” podziemnej, Kościoła katolickiego i społeczeństwa na wojsko po wprowadzeniu stanu wojennego, a także przejawy oporu wewnątrz struktur wojskowych w świetle raportów Wojskowej Służby Wewnętrznej i Głównego Zarządu Politycznego Wojska Polskiego (grudzień 1981 – grudzień 1982), Toruń 2016
„Politycznie obcy!” Żołnierze Wojska Polskiego w zainteresowaniu komunistycznego aparatu represji i propagandy w latach 1944–1956, red. B. Polak, P. Skubisz, Szczecin 2011
Polniak Ł., Patriotyzm wojskowy w PRL w latach 1956–1970, Warszawa 2011
Regulamin dyscyplinarny Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Statut Oficerskich Sądów Honorowych, Warszawa 1950
Ruszar J.M., Czerwone pająki. Dziennik żołnierza LWP, oprac. i red. K. Dworaczek, J. Jędrysiak, Warszawa 2017
Rzędowski J., Świadkowie Jehowy w PRL, „Więź” 2004, nr 4 Skazani bez wyroku, red. J. Wąsacz, Warszawa 1999
Stefaniak E., Byłem oficerem politycznym LWP, Toruń 2007
lat Śląskiego Okręgu Wojskowego 1945–2010, red. F. Kusiak, W. Tkaczew, Wrocław 2010
Szwagrzyk K., Obsada personalna Informacji Wojskowej Śląskiego Okręgu Wojskowego 1945–1956, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2007, nr 1
Tkaczew W., Powstanie i działalność organów informacji Wojska Polskiego w latach 1943–1948. Kontrwywiad wojskowy, Warszawa 1994
Tomaszewski J., Sowietyzacja Wojska Polskiego w latach 1943–1956, Wrocław 2012
Wojsko wobec polskiego Sierpnia ’80 w dokumentach, wstęp i oprac. E.J. Nalepa, Piotrków Trybunalski 2015
Wtorkiewicz J., Wojsko Polskie w akcji propagandowej i wyborach do Sejmu Ustawodawczego w 1947 roku, Warszawa 2002
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 411
Liczba cytowań: 0
