Walka z „babkami” o zdrowie kobiet: medykalizacja przerywania ciąży w Polsce w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku
DOI:
https://doi.org/10.12775/Polska.2017.10Słowa kluczowe
aborcja, PRL, „babki”, medykalizacja, medycyna ludowa, medycyna naukowa, abortion, the Polish People’s Republic, granny midwives, medicalisation, folk medicine, scientific medicineAbstrakt
Artykuł ukazuje ustawę o warunkach dopuszczalności przerywania ciąży z 1956 r. jako element walki z „babkarstwem” prowadzonej przez władze oraz przedstawicieli socjalistycznej medycyny. Dążąc do wyeliminowania tradycyjnych, ludowych praktyk medycznych oraz do objęcia zdrowia reprodukcyjnego kobiet naukowym nadzorem medycznym, władze PRL i sprzyjające im środowisko lekarskie oficjalnie ukazywali ustawę z 1956 r. jako prowadzącą do wyeliminowania nielegalnych i nieprofesjonalnych aborcji i dzięki temu chroniącą życie i zdrowie kobiet. Jednocześnie, przerywanie ciąży było ukazywane w debacie publicznej i w dyskursie medycznym jako skomplikowany zabieg medyczny, do którego zmedykalizowania i spatologizowania dążyli przedstawiciele socjalistycznej medycyny.
Fight with granny midwives over women’s health: the medicalisation of abortion in socialist Poland (1950s and 1960s)
In 1956 the communist state authorities liberalized the anti-abortion law that the Polish People’s Republic inherited from the interwar period. Using the rhetoric of women’s health and framing their decision as a safety measure, the legislators intended to curb the high number of clandestine abortion procedures performed outside the realm of socialist medicine. As I argue in my paper, in the official political and medical discourse abortion legislation passed in Poland in the 1950s constituted an element of the war against traditional medicine which was waged by the authorities of socialist Poland. One of the targets of this fight were “granny midwives”: traditional folk female healers who were helping peasant women in many aspects of their reproductive lives and who were customarily accused of performing high numbers of criminal abortions. Thus it was against these “granny midwives” that the socialist state had to fight over the life and health of Polish women. Presenting abortion as an intricate medical procedure whose success depended on the skills of a highly qualified and experienced personnel, socialist doctors and authorities did not only medicalise abortion, but also pathologised it, depicting the termination of a pregnancy as a disease requiring the care of a professional medical practitioner. What was also at stake at the fight against “granny midwives” was the shift from pre-modern, traditional healing practices to modern, scientific medicine that was regarded as a tenet of state socialism.
Bibliografia
Źródła archiwalne
AAN, MZ
sygn. 1/27, Stan opieki położniczej i ginekologicznej w kraju i wytyczne na przyszłość, 1956 r. sygn. 1/37, Protokół nr 35/58 z posiedzenia Kolegium Ministerstwa Zdrowia w dniu 29 października 1958 we Wrocławiu
sygn. 1/42, Referat o stanie zdrowia ludności, o bazie materialnej i pracy służby zdrowia województwa gdańskiego, Gdańsk, kwiecień 1959
sygn. 1/47, Informacja o wykonaniu ustawy o warunkach dopuszczalności przerywania ciąży oraz realizacji zarządzeń w sprawie jej zapobiegania
Źródła drukowane
Beaupré J., Jak zapobiegać ciąży, Warszawa 1959 Bulski T., Poradnik małżeński, Warszawa 1962
Chrościcki, A., Matka tysiąca dzieci. Wspomnienia o Emilii Paderewskiej-Chrościckiej, Warszawa 2001
Gabler W., Janczewski Z., O przerywaniu ciąży, Warszawa 1957
Kwiatkowski M., Sprawy życia i sprawy śmierci, Warszawa 1956
Lesiński J., Zarys zapobiegania ciąży. Dla lekarzy i studentów medycyny, Warszawa 1961
Majle T., Co każde małżeństwo wiedzieć powinno o zapobieganiu ciąży, Warszawa 1958
Pumpiański R., Higiena w życiu kobiety, Warszawa 1956
Pumpiański R., Jak zapobiegać ciąży, Warszawa 1957
Warunki dopuszczalności przerywania ciąży, Warszawa 1959, wyd. 2
Zdrowie kobiety, red. J. Lesiński, R. Pumpiański, Warszawa 1957
Opracowania
Bołdyrew A., Matka i dziecko w rodzinie polskiej. Ewolucja modelu życia rodzinnego w latach 1795– 1918, Warszawa 2008
Brodie J.F., Contraception and Abortion in 19th-century America, Ithaca and London 1994
Czajkowska A., O dopuszczalności przerywania ciąży. Ustawa z dnia 27 kwietnia 1956 r. i towarzyszące jej dyskusje, w: Kłopoty z seksem w PRL. Rodzenie nie całkiem po ludzku, aborcja, choroby, odmienności, red. M. Kula, Warszawa 2012
Engelstein L., The Keys to Happiness. Sex and the Search for Modernity in Fin-de-Siècle Russia, Ithaca and London 1992
Fidelis M., Kobiety, komunizm i industrializacja w powojennej Polsce, tłum. M. Jaszczurkowska, Warszawa 2015
Fisher K., Birth Control, Sex, and Marriage in Britain 1918–1960, Oxford and New York 2008
Gawin M., Planowanie rodziny – hasła i rzeczywistość, w: Równe prawa i nierówne szanse. Kobiety w Polsce międzywojennej, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 2000
Childbirth. Changing Ideas and Practices in Britain and America 1600 to the Present, t. 2: The Medicalization of Obstetrics. Personnel, Practice, and Instruments, ed. P.K. Wilson, New York and London 1996
Ignaciuk A., „Clueless about Contraception”. The Introduction and Circulation of the Contraceptive Pill in State-socialist Poland (1960s–1970s), „Med Secoli” 26, 2014, nr 2
Ignaciuk A., „Ten szkodliwy zabieg”. Dyskursy na temat aborcji w publikacjach Towarzystwa Świadomego Macierzyństwa / Towarzystwa Planowania Rodziny (1956–1980), „Zeszyty Etnologii Wrocławskiej” 20, 2014, nr 1
Jaguś I., Lecznictwo ludowe w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX w., Kielce 2002
Kligman G., Polityka obłudy. Kontrola rozrodczości w Rumunii pod rządami Ceausescu, tłum. P. Art, Kraków 2010
Klich-Kluczewska B., Rodzina, tabu i komunizm w Polsce 1956–1989, Kraków 2015
Klich-Kluczewska B., Making up for the Losses of War. Reproduction Politics in Post-War Poland, w: Woman and Man at War. A Gender Perspective on World War II and its Aftermath in Central and Eastern Europe, ed. M. Roger, R. Leiserowitz, Osnabruck 2012
Klich-Kluczewska B., Przypadek Marii spod Bochni. Próba analizy mikrohistorycznej procesu o aborcję z 1949 r., „Rocznik Antropologii Historii” 2, 2012, nr 1(2)
Kościańska A., Płeć, przyjemność i przemoc. Kształtowanie wiedzy eksperckiej o seksualności w Polsce, Warszawa 2014
Kuklo C., Czy społeczeństwo polskie w dobie Oświecenia regulowało liczbę dzieci w rodzinach?, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 51–52, 1990/1991
Kulczycki A., Abortion Policy in Postcommunist Europe: The Conflict in Poland, „Population and Development Review” 21, 1995, nr 3
Kurkowska M., „Fabrykantki aniołków”. O problemie aborcji w Polsce w latach 1878–1939, „Arcana” 19, 1998, nr 1
Kuźma-Markowska S., Międzynarodowe aspekty działalności Towarzystwa Świadomego Macierzyństwa w latach 50. i 60. XX w., w: Problem kontroli urodzeń i antykoncepcji. Krytyczno-porównawcza analiza dyskursów, B. Płonka-Syroka, A. Szlagowska, Wrocław 2013
Kuźma-Markowska S., From „Drop of Milk” to „Bureaus for Mothers”. Infant Care and Visions of Medical Motherhood in the Early 20th Century Polish Part of the Habsburg Empire, w: Medicine Within and Between Habsburg and Ottoman Empires, 18th–19th Centuries, ed. D. Sechel, Bochum 2012
Leavitt J.W., „The Growth of Medical Authority” Technology and Morals in Turn-of-the-Century Obstetrics, w: Women and Health in America. Historical Readings, ed. J.W. Leavitt, Madison, Wisconsin 1999
Lee E., Abortion, Motherhood, and Mental Health. Medicalizing Reproduction in the United States and Great Britain, New York 2003
Libera Z., Znachor w tradycjach ludowych i popularnych XIX–XX w., Wrocław 2003
Malarewicz A., Sola M., Położnictwo. Miniona Epoka. Przyczynek do historii położnictwa, „Studia Medyczne” 23, 2011, nr 3
McLaren A., A History of Contraception. From Antiquity to the Present, Oxford 1990
Meskus M., To Exclude or to Enclose. Medicalization of Abortion in Finland, 1900–1950, „Scandinavian Journal of History” 30, 2005, nr 1
Miernik G., Wokół ustawy aborcyjnej z 1956 r., w: Zdrowie i choroba. Wpływ jakości życia na kulturę w Europie Środkowej, red. A. Barciak, Katowice–Zabrze 2013
MohrJ.C.,Abortionin America. The Originsand Evolution of National Policy, Oxford and New York 1979.
Mysztor J., Prawnospołeczne aspekty zabójstw dzieci narodzonych i aborcji na Śląsku w latach 1775–1914, „Roczniki Nauk Prawnych” 24, 2014, nr 4
Nakachi M., Liberation without Contraception? The Rise of the Abortion Empire and Pronatalism in Socialist and Postsocialist Russia, w: Reproductive States. Global Perspectives on the Invention and Implementation of Population Policy, ed. R. Solinger, M. Nakachi, New York and Oxford 2016.
Okólski M., Abortion and Contraception in Poland, „Studies in Family Planning” 14, 1983, nr 11
Piątkowski W., Spotkania z inną medycyną, Lublin 1990
Randall A.E., „Abortion will deprive you of happiness!” Soviet Reproductive Politics in the Post-Stalin Era, „Journal of Women’s History” 23, 2011, nr 3
Reagan L., When Abortion Was a Crime. Women, Medicine, and Lawin the United States, Chapel Hill 1997.
Riddle J.M., Eve’s Herbs. A History of Contraception and Abortion in the West, Cambridge and London 1997
Solomon S.G., The Demographic Argument in Soviet Debates over the Legalization of Abortion in the 1920s, „Cahiers du monde russe et soviétique” 33, 1992, nr 1
Stloukal L., Understanding the „Abortion Culture” in Central and Eastern Europe, w: From Abortion to Contraception, ed. H.P. David, London 1999
Szpak E., „Chory człowiek jest wtedy jak coś go boli”. Społeczno-kulturowa historia zdrowia i choroby na wsi polskiej po 1945 r., Warszawa 2016
Szpak E., Pojęcie zdrowia, choroby i cielesności w wiejskim postrzeganiu świata po 1945 roku, czyli o zmianach mentalności na wsi polskiej, „Rocznik Antropologii Historii” 2, 2012, nr 1(2)
Titkow A., Poland, w: From Abortion to Contraception. A Resource to Public Policies and Reproductive Behavior in Central and Eastern Europe from 1917 to the Present, ed. H.P. David, Westport, Connecticut 1999
Usborne C., Cultures of Abortion in Weimar Germany, New York and Oxford 2007
Waszyński E., Historia położnictwa i ginekologii w Polsce, Wrocław 2000
Wochna-Tymińska A., Zakład produkcji dzieci. Oddział położniczy w Polsce przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX w., w: Kłopoty z seksem w PRL. Rodzenie nie całkiem po ludzku, aborcja, choroby, odmienności, red. M. Kula, Warszawa 2012
Woycke J., Birth Control in Germany, 1871–1933, New York and London 1988
Więckowska E., Lekarze jako grupa zawodowa w II Rzeczypospolitej, Wrocław 2004
Zielińska E., Between Ideology, Politics, and Common Sense. The Discourse of Reproductive Rights in Poland, w: Reproducing Gender. Politics, Publics, and Everyday Life after Socialism, ed. S. Gal, G. Kligman, Princeton, NJ 2000
Zielińska E., Oceny prawnokarne przerywania ciąży. Studium porównawcze, Warszawa 1986 Zielińska E., Przerywanie ciąży. Warunki legalności w Polsce i na świecie, Warszawa 1990
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 558
Liczba cytowań: 0
