Conspiracy in Poland, 1956–1970. An Attempt at Characterisation
DOI:
https://doi.org/10.12775/Polska.2023.03Keywords
underground, opposition, secret organisation, leaflets, inscriptions, social resistance, Security ServiceAbstract
The article is devoted to the conspiracy in the People’s Republic of Poland under Władysław Gomułka (1956–1970). It presents the activities of secret groups and organisations, including secret anti-system operations, such as distributing leaflets, anti-state inscriptions in public places, and anonymous letters. An attempt is also made to characterise the conspiracy of the time, taking into account its size, political sympathies, forms of activity, and people involved in it (age, education, political views, reasons for involvement). Most of the organisations and groups, as well as activities mentioned in the article (mainly leaflet actions), were described for the first time. Therefore, the study is based on archival materials collected in the Archives of the Institute of National Remembrance – reporting and information materials, selected operational files, characteristics of secret organisations, and analyses prepared for the Security Service.
References
Edycje źródłowe
Działania Służby Bezpieczeństwa wobec organizacji „Ruch”, oprac. P. Byszewski, Warszawa 2008
Młodzież antysystemowa w Polsce południowo-wschodniej w latach 1957–1989. Wybór dokumentów, oprac. B. Wójcik, Rzeszów 2016
Operacja „Podhale”. Służba Bezpieczeństwa wobec wydarzeń w Czechosłowacji 1968–1970, oprac. Ł. Kamiński, G. Majchrzak, Warszawa 2008
Opozycja wobec rządów komunistycznych w Polsce 1956–1976. Wybór dokumentów, red. Z. Hemmerling, M. Nadolski, Warszawa 1991
Komorowski B., Zwykły polski los. Rozmawia Jan Skórzyński, Warszawa 2015
Kuroń J., Wiara i wina. Do i od komunizmu, Warszawa 1990
Sołtysiak G., Trockiści, „Karta” 1992, nr 7, s. 57–73
Marzec 1968 w dokumentach MSW, t. 2: Kronika wydarzeń, cz. 1, red. F. Dąbrowski, P. Gontarczyk, P. Tomasik, Warszawa 2009
Opracowania
procesów młodzieżowych, „Kultura” (Paryż) 1966, nr 9, s. 69–70
Boruń K., Bogusława Blajfer, w: Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956–89, t. 3, red. J. Skórzyński, Warszawa 2006, s. 39–41
Burski M., Rapało S., Młodzież a dywersja ideologiczno-polityczna, Warszawa 1974
Byszewski P., „Biuletyn” i „Informator” – wydawnictwa organizacji „Ruch”, w: Drugi obieg w PRL na tle samizdatu w państwach bloku sowieckiego po 1956 roku, red. P. Gasztold-Seń, N. Jarska, J. Olaszek, Warszawa 2016, s. 214–229
Byszewski P., Akcja „Poronin”, „Pamięć.pl” 2012, nr 3
Byszewski P., Kolportaż „Odezwy Konfederacji Narodowej do Narodu Polskiego” – największa akcja ulotkowa w 1970 r., „Dzieje Najnowsze” 43, 2011, nr 4, s. 45–75
Byszewski P., Konspiracyjna organizacja „Ruch”, „Glaukopis” 2003, nr 1, s. 70–113
Byszewski P., Niepodległościowa organizacja „Ruch” (1965–1970), w: Opozycja i opór społeczny w Łodzi 1956–1981, red. K. Lesiakowski, Warszawa 2002, s. 42–63
Byszewski P., Organizacja „Ruch” (1965–1970), Warszawa 2021
Byszewski P., Próby nawiązania kontaktów zagranicznych przez organizację „Ruch”, w: Opozycja i opór społeczny w Polsce po 1956 roku, t. 2, red. T. Kozłowski, J. Olaszek, Warszawa 2014, s. 113–130
Byszewski P., W obronie przywódców „Ruchu”, w: Yesterday. Studia z historii najnowszej. Księga dedykowana prof. Jerzemu Eislerowi w 65. rocznicę urodzin, red. J. Olaszek i in., Warszawa 2017, s. 240–261
Cecuda D., Leksykon opozycji politycznej 1976–1989, Warszawa 1989
Codogni P., Rok 1956, Warszawa 2006
Danilecki T., Formy oporu społecznego związanego z wyborami powszechnymi w Polsce w okresie „małej stabilizacji” – zarys problematyki, „Pamięć i Sprawiedliwość” 11, 2012, nr 1 (19), s. 107–134
Dardzińska J., Ulotki, hasła, anonimy. Formy indywidualnego sprzeciwu wobec systemu komunistycznego w Polsce w okresie 1945–1989, Warszawa 2015
Dudek A., Gawlikowski M., Leszek Moczulski. Bez wahania, Kraków 1993
Dudek A., Krajowa myśl antykomunistyczna w dobie polski zniewolonej (1939–1989), w: Antykomunizm po komunizmie, red. J. Kloczkowski, Kraków 2000, s. 123–135
Eisler J., Polski rok 1968, Warszawa 2006
Friszke A., Anatomia buntu. Kuroń, Modzelewski i komandosi, Kraków 2010
Friszke A., Opozycja polityczna w PRL 1945–1980, Londyn 1994
Friszke A., Opór społeczny w PRL 1956–1980. Tezy, uwagi, pytania, w: Studia i materiały z dziejów opozycji i oporu społecznego, t. 4, red. Ł. Kamiński, Wrocław 2000, s. 122–157
Friszke A., Polska. Losy państwa i narodu 1939–1989, Warszawa 2003
Friszke A., Ruch protestu w marcu 1968 (w świetle raportów dla kierownictwa PZPR), „Więź” 1994, nr 3, s. 78–92
Gasztold-Seń P., Albańsko-chińska pomoc w rozpowszechnianiu bezdebitowych druków Komunistycznej Partii Polski (Mijala), w: Czas bibuły, t. 2, red. R. Wróblewski, Wrocław 2013, s. 69–83
Gasztold-Seń P., Komunistyczny drugi obieg? Bezdebitowe druki nurtu dogmatycznego w PZPR, w: Drugi obieg w PRL na tle samizdatu w państwach bloku sowieckiego po 1956 roku, red. P. Gasztold-Seń, N. Jarska, J. Olaszek, Warszawa 2016, s. 362–391
Gasztold-Seń P., Maoizm nad Wisłą? Działalność Komunistycznej Partii Polski Kazimierza Mijala, „Pamięć i Sprawiedliwość” 17, 2018, nr 2 (32), s. 290–318
Heller M., Niekricz A., Utopia u władzy. Historia Związku Sowieckiego. Od potęgi do upadku 1939–1991, Poznań 2016
Hlebowicz J., Butem w czerwoną gwiazdę, „Gość Gdański” 2013, nr 11
Hoc S., Zadania Służby Bezpieczeństwa w zakresie zwalczania wrogiej propagandy, Legionowo 1974
Jedlicki W., Kajdany Ludwika Hassa, „Kultura” (Paryż) 1966, nr 4, s. 3–21
Kaliski B., Kurierzy wolnego słowa (Paryż–Praga–Warszawa 1968–1970), Warszawa 2014
Kamiński Ł., Polskie Państwo Podziemne – długie trwanie w PRL (1956–1989), „Pamięć i Sprawiedliwość” 1, 2002, nr 2, s. 59–66
Kamiński Ł., Ręce precz od Czechów! Polacy wobec inwazji na Czechosłowację w 1968 r., „Więź” 2004, nr 7, s. 80–91
Kazański A., Borusewicz Bogdan, w: Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, t. 1, red. M. Łątkowska i in., Warszawa 2010, s. 61–62
Konieczna M., Armia Wyzwolenia. Antykomunistyczna organizacja w Krakowie w latach 1967–1970, Kraków 2021 (publikacja dostępna na stronie www.ipn.gov.pl)
Konieczna M., Służba Bezpieczeństwa przeciw Armii Wyzwolenia. Działalność organizacji młodzieżowej Armia Wyzwolenia w latach 1967–1970 w dokumentach Służby Bezpieczeństwa w Krakowie, „Sowiniec” 2010, nr 36–37, s. 77–101
Lipka M., Zadania Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej w zwalczaniu nielegalnych grup i związków, Warszawa 1971
Ługowska U., Grabski A., Trockizm. Doktryna i ruch polityczny, Warszawa 2003
Machcewicz P., Poznańska rewolta 1956 – postulaty i symbolika, „Więź” 1991, nr 6, s. 103–118
Marszalec J., Na „spotkanie” ludziom z AK. Służba Bezpieczeństwa wobec środowisk akowskich po 1956 roku na Wybrzeżu Gdańskim, „Pamięć i Sprawiedliwość” 4, 2005, nr 1 (7), s. 271–316
Marszalec J., Polskie Państwo Podziemne. Ciągłość i trwanie, „Pamięć i Sprawiedliwość” 1, 2002, nr 2, s. 11–33
Masny I., Liga Narodowo-Demokratyczna w latach 1957–1960, „Pamięć i Sprawiedliwość” 13, 2014, nr 2 (24), s. 283–319
Muszyński A., Sławiński K., Nielegalny związek „Ruch” (formy i metody wrogiej działalności), Warszawa 1976
Muszyński W.J., Niepokorny. Życie i działalność Przemysława Górnego, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2006, nr 1–2, s. 37–43
Niesiołowski S., Ruch przeciw totalizmowi, Łódź 1993
Noszczak B., Etos gniewu. Antykomunistyczne organizacje młodzieżowe w Warszawie (1944–1989), Warszawa 2015
Noszczak B., Nie tylko Marzec. Antykomunistyczna konspiracja młodzieżowa w Warszawie 1956– 1970, w: Opozycja i opór społeczny w Polsce po roku 1956, t. 2, red. T. Kozłowski, J. Olaszek, Warszawa 2014, s. 177–209
Odrobina T., Nielegalne związki grupy (zbiór przykładów), Legionowo 1970
Rząsa S., Świątkowski M., Niektóre zagadnienia wrogiej propagandy pisanej, Warszawa 1973
Sieniuc A., „Działanie SB na odcinku zwalczania przejawów wrogiej propagandy pisanej, spotykanych na terenie województwa gdańskiego w latach 1968–1972”, Legionowo 1975
Sikora A., Bomby w Zagórzu. Część I: Ostrzeżenie dla Chruszczowa, „Pamięć.pl” 2013, nr 1
Sikora A., Bomby w Zagórzu. Część II: Zamach na Gomułkę, „Pamięć.pl” 2013, nr 2
Sikora A., Zamachowiec z Zagórza, w: Donosem i pałką. Z działań Służby Bezpieczeństwa na Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1956–1980, red. A. Dziuba, Katowice 2008, s. 45–64
Sikorski T., O kształt polityki polskiej. Oblicze ideowo-polityczne i działalność Ruchu Młodej Polski (1979–1989), Toruń 2011
Słownik dysydentów. Czołowe postacie ruchów opozycyjnych w krajach komunistycznych w latach 1956–1989, t. 2, red. J. Kochanowski, Warszawa 2007
Suleja W., Dolnośląski Marzec’68. Anatomia protestu, Warszawa 2006
Syrnyk J., „Elpida” to znaczy „nadzieja”. Nielegalna „organizacja” młodzieży greckiej we Wrocławiu (1969–1970), w: PRL a wojna domowa w Grecji, red. M. Semczyszyn, Szczecin 2016, s. 224–231
Szarek J., Jan Piotr Jarosz, w: Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956–89, t. 2, red. J. Skórzyński i in., Warszawa 2002, s. 142–143
Śpitalniak M., Praca operacyjna w zakresie zwalczania wrogiej anonimowej propagandy pisanej, Warszawa 1977
Tarniewski M. [Karpiński J.], Płonie komitet (grudzień 1970 – czerwiec 1976), Paryż 1982
Waligóra G., Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela 1977–1981, Warszawa 2006
Waligóra G., Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela, w: Opozycja demokratyczna w PRL w latach 1976–1981, red. W. Polak, J. Kufel, P. Ruchlewski, Gdańsk 2012, s. 46–68
Wołk G., Konfederacja Polski Niepodległej – geneza i działalność do wprowadzenia stanu wojennego, w: Opozycja demokratyczna w PRL w latach 1976–1981, red. W. Polak, J. Kufel, P. Ruchlewski, Gdańsk 2012, s. 69–85
Wołk G., Prace dyplomowe absolwentów Wyższej Szkoły Oficerskiej im. Feliksa Dzierżyńskiego w Legionowie – przyczynek do bibliografii, w: Letnia szkoła historii najnowszej 2010. Referaty, red. N. Jarska, T. Kozłowski, Warszawa 2011, s. 211–226
Zając E., Chmura S., Jarosz Jan Piotr, w: Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, t. 3, red. G. Waligóra i in., Warszawa 2019, s. 208–209
Zaremba M., Społeczeństwo polskie lat sześćdziesiątych – między „małą stabilizacją” a „małą destabilizacją”, w: Oblicza Marca 1968, red. K. Rokicki, S. Stępień, Warszawa 2004, s. 24–51
Zaremba P., Młodopolacy. Historia Ruchu Młodej Polski, Gdańsk 2000
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Stats
Number of views and downloads: 244
Number of citations: 0
