Odwilż w Fabryce. Warszawscy robotnicy i struktury Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w przemyśle w czasie kryzysu 1955–1957
DOI:
https://doi.org/10.12775/Polska.2021.03Słowa kluczowe
PZPR, robotnicy, komunizm, fabryka, przemysł, Polska, kryzys, odwilż, Czerwiec 1956, Październik 1956Abstrakt
Artykuł jest próbą przedstawienia postaw warszawskich robotników w latach 1955– 1957 oraz funkcjonowania organizacji partyjnych w przemyśle w momencie kryzysu. Podstawę źródłową badań, oprócz literatury przedmiotu, stanowiły materiały archiwalne PZPR różnych szczebli od zakładowego po wojewódzki, głównie dziesięciu dużych warszawskich przedsiębiorstw (są przechowywane w Archiwum Państwowym w Warszawie, ekspozytura w Milanówku). Przedmiotem badań były zachowania i opinie robotników oraz funkcjonowanie podstawowych organizacji partyjnych i ich ewolucja w rytm wyznaczany przez najważniejsze wydarzenia polityczne. Przedmiotem analizy były także czynniki kształtujące sytuację w warszawskich fabrykach, najważniejsze etapy kryzysu i popaździernikowej „normalizacji” zakładowych organizacji partyjnych, główne modele postaw ich członków. Oddolna perspektywa pozwoliła też na sformułowanie wniosków co do źródeł kryzysu wewnątrz PZPR, przebiegu walk frakcyjnych i polityki popaździernikowego kierownictwa PZPR.
Bibliografia
Ambroziewicz J., Znam was wszystkich, Warszawa 1993
Ambroziewicz J., Wiśniowski R., Tam zapomniano o socjaliźmie, „Po Prostu” 1955, nr 39
Antoszewski A., Grupy interesu w systemie politycznym, w: Grupy interesu. Teorie i działanie, red. Z. Machelski, L. Rubisz, Toruń 2003
Brzostek B., Robotnicy Warszawy. Konflikty codzienne (1950–1954), Warszawa 2002
Brzostek B., Środowisko robotnicze Warszawy drugiej połowy lat pięćdziesiątych, ze szczególnym uwzględnieniem „nowych robotników” ze wsi, w: Dla władzy, obok władzy, przeciw władzy: postawy robotników wielkich ośrodków przemysłowych w PRL, red. J. Neja, Warszawa 2005, s. 58–70
Burnham J., The managerial revolution, New York 1941
Chumiński J., Przynależność do PZPR wśród zatrudnionych w przemyśle polskim w latach 1949–1956, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 2009, nr 69, s. 111–145
Chumiński J., Robotnicy polscy 1945–1956. „Stary” i „nowy” ośrodek przemysłowy na przykładzie Krakowa i Wrocławia, Wrocław 2015
Chumiński J., Ruch zawodowy w Polsce w warunkach kształtującego się systemu totalitarnego 1944– 1956, Wrocław 1999
Chumiński J., Społeczne zaplecze systemów totalitarnych – robotnicy wobec władzy komunistycznej w Polsce (1945–1989), „Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu. Ekonomia” 2006, nr 1131, s. 75–101
Djilas M., Nowa klasa wyzyskiwaczy. Analiza systemu komunistycznego, Paryż 1957
Drozdowski M.M., Zahorski A., Historia Warszawy, Warszawa 1975
Fainsod M., Smolensk under Soviet rule, Cambridge, Mass. 1958
Gasztold P., Towarzysze z betonu. Dogmatyzm w PZPR 1980–1990, Warszawa 2019
Godek W., Turski R., Kopalnia milionów, „Po Prostu” 1956, nr 18
Gomułka W., Węzłowe problemy polityki partii, „Trybuna Ludu” 16 V 1957
Grzelczak P., Poznański Czerwiec 1956. Walka o pamięć w latach 1956–1989, Poznań–Warszawa 2016
Holzer J., O październiku 1956 – źródło wywołane, „Studia Polityczne” 2006, nr 18, s. 241–273
Dokumenty centralnych władz Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej marzec–listopad ’56, red. M. Jabłonowski, W. Janowski, A. Skrzypek, W. Władyka, Warszawa 2009 (Polska Mniej Znana 1944–1989, t. 5)
Jarosz D., Notatka o sytuacji w Nowej Hucie z października 1955 roku, „Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały” 2, 1996, s. 309–330
Jarosz D., Polacy a stalinizm. 1948–1956, Warszawa 2000
Jarosz D., Robotnicy ’56–’57. Czy rozczarowanie komunizmem?, w: Komunizm. Ideologia, system, ludzie, red. T. Szarota, Warszawa 2001
Jarosz M., Kulpińska J., Majchrzak J., Szostkiewicz H., Samorząd robotniczy w opiniach załóg robotniczych, w: Studia nad rozwojem klasy robotniczej: praca zbiorowa, cz. 2, red. J. Szczepański, Łódź–Warszawa 1962 (Z Badań Klasy Robotniczej i Inteligencji, 7)
Kampania wyborcza i wybory do Sejmu 20 stycznia 1957 r., wybór, wstęp i oprac. P. Machcewicz, Warszawa 2000
Kloc K., Rady robotnicze kontra socjalizm rynkowy, „Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały” 3, 1997, s. 119–136
Kłamstwo polityczne, „M-20 Warszawa” 1956, nr 38
Kochański A., Polska: 1944–1991. Informator historyczny, t. 1: Podział administracyjny, ważniejsze akty prawne, decyzje i enuncjacje państwowe: (1944–1956), Warszawa 1996
Kołakowski L., Główne nurty marksizmu, t. 2, Warszawa 2009
Kotkin S., Magnetic Mountain. Stalinism as a Civilization, Berkeley–Los Angeles–London 1997 Kula W., Problemy i metody historii gospodarczej, Warszawa 1963
Kula W., Szkice o manufakturach w Polsce w XVIII wieku, cz. 1–2: 1720–1780, cz. 3: 1780–1795, Warszawa 1956
Lange O., O socjalizmie i gospodarce socjalistycznej, Warszawa 1966
Leszczyński A., Sprawy do załatwienia. Listy do „Po Prostu” 1955–1957, Warszawa 2000
Lewin M., Russia/USSR/Russia. The Drive and Drift of a Superstate, New York 1995
Lewis F., Historia pewnej nadziei. Październik ’56 oczami amerykańskiej korespondentki, Warszawa 2019
Malanowski J., Robotnicy Warszawskiej Fabryki Motocykli, Wrocław 1962
Malanowski J., Sarapata A., Szostkiewicz S., Karta indywidualna jako narzędzie badań struktury załogi zakładu przemysłowego, w: Z badań klasy robotniczej i inteligencji, red. J. Szczepański, Warszawa 1958
Mazurek M., Socjalistyczny zakład pracy. Porównanie fabrycznej codzienności w PRL i NRD u progu lat sześćdziesiątych, Warszawa 2005
Morawski J., III Plenum KC PZPR, „Nowe Drogi” 1955, nr 2
Od października 1956 do grudnia 1970, cz. 1, z. 3: Wokół października, Warszawa 1984 (Zeszyty Edukacji Narodowej. Materiały z Dziejów Polski 1945–1980)
Osiatyński J., Przypisy i dodatki, w: M. Kalecki, Socjalizm. Funkcjonowanie i wieloletnie planowanie, Warszawa 1982 (M. Kalecki, Dzieła, t. 3)
Ośko P., Demokratyzacja terenowych struktur PZPR na fali odwilży 1956/1957 roku – pozorna czy prawdziwa?, w: Partia, państwo, społeczeństwo, red. K. Rokicki, Warszawa 2016
Ośko P., „Komitet Uczelniany PZPR Politechniki Warszawskiej w 1956 roku” [maszynopis]
Październik 1956. Pierwszy wyłom w systemie. Bunt, młodość i rozsądek, Warszawa 1996
Piątek G., Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944–1949, Warszawa 2020
Rigby T.H., The Nomenklatura and Patronage under Stalin, w: idem, Political Elites in the USSR. Central Leaders and Local Cadres from Lenin to Gorbachev, Aldershot–Brookfield, Vt. 1990
Rocznik Statystyczny Warszawy 1956, Warszawa 1957
Rokicki K., Chrzest bojowy ZOMO, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2007, nr 1, s. 421–431
Samodzielności dla FSO, „M-20 Warszawa” 1956, nr 35
Sasanka P., Czy pójdziemy drogą „jugosłowiańską”? Fascynacja jugosłowiańskim modelem ustrojowym i narodziny idei rad robotniczych w Polsce w 1956 r., „Przegląd Historyczny” 2021, nr 3, s. 716–717
Sasanka P., Historia walki na dwa fronty. Władza – prasa – dziennikarze 1953–1955/56, „Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały” 16, 2018, s. 85–137
Sasanka P., Reakcje społeczne na zamknięcie tygodnika „Po prostu”. Dzień pierwszy: 3 października 1957 r., w: Warszawa. Miasto w opresji, red. K. Krajewski, M. Pietrzak-Merta, Warszawa 2010 (Warszawa Nie?Pokonana, t. 1)
Sasanka P., Społeczny portret załogi Fabryki Samochodów Osobowych w 1956 r., [w druku]
Skobelski R., Ostatnia odsłona odwilży. Kampania przed wyborami do Sejmu PRL ze stycznia 1957 roku, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2020, nr 1, s. 402–435
Szostkiewicz S., Struktura społeczna pracowników Fabryki Samochodów Osobowych na Żeraniu. Wyniki badań, w: Studia nad rozwojem klasy robotniczej: praca zbiorowa, cz. 1, red. J. Szczepański, Łódź 1961 (Z Badań Klasy Robotniczej i Inteligencji, 1)
Tymiński M., Na huśtawce nastrojów. Robotnicy Warszawy i działacze partyjni 1954–1957, w: Dla władzy, obok władzy, przeciw władzy. Postawy robotników wielkich ośrodków przemysłowych w PRL, red. J. Neja, Warszawa 2005
Tymiński M., Partyjni agenci. Analiza instytucjonalna działalności lokalnych instancji PZPR w przemyśle (1949–1955), Warszawa 2011
Tymiński M., Procedura interwencji. Konflikt w ZNTK Pruszków na wiosnę 1957 roku, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 60, 2000, s. 51–70
Tymiński M., PZPR i przedsiębiorstwo. Nadzór partyjny nad zakładami przemysłowymi 1956–1970, Warszawa 2001
Wiśniowski R., Zambrów – dokumenty i konfrontacje, „Po Prostu” 1956, nr 18
Władyka W., Na czołówce. Prasa w październiku 1956 roku, Warszawa–Łódź 1989
Woslenski M., Nomenklatura. Uprzywilejowani w ZSRR, Warszawa 1983
Zawistowski A., Kombinat. Dzieje Zambrowskich Zakładów Przemysłu Bawełnianego – wielkiej inwestycji planu sześcioletniego, Warszawa–Białystok 2009
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 568
Liczba cytowań: 0
