Wilki i ludzie w polsko-rusińskich bajkach ludowych. Ujęcie perspektywistyczne
DOI:
https://doi.org/10.12775/LL.3.2024.003Ключові слова
bajka zwierzęca, nowy animizm, perspektywizm, ludowa wiedza środowiskowa, tradycyjna wiedza ekologiczna, wilkАнотація
Dzisiejsza antropologia kultury, świadoma skali nadużyć wynikających z zachodniego rozumienia relacji człowiek–natura, zwraca się ku wiedzy rdzennych społeczności. Odnajduje w nich modele inkluzywnego „bycia w świecie”, które pojmuje się jako system wzajemnych zależności i wspólną własność ludzi i zwierząt, w tym konkurencyjnych dla człowieka drapieżników (wilki). W przedchrześcijańskich tradycjach Europy Środkowo-Wschodniej, włączając w to zwłaszcza rodzimą kulturę ludową, także zachowały się nieantropocentryczne reprezentacje relacji ludzi i wilków, uwidocznione w niektórych bajkach zwierzęcych i magicznych. Poruszają one problem wzajemnego współistnienia ludzkich i nie-ludzkich bytów oraz wynikających z tego dla człowieka etycznych zobowiązań, bliskich współczesnym postulatom ekologicznym.
Посилання
Baranowski, B. (1983). Zmiany w kulturze ludowej na ziemiach środkowej Polski od zniesienia poddaństwa do uwłaszczenia (1807–1864). Acta Universitatis Lodzensis. Folia Historica, 13, 155–163.
Bird-David, N. (1999). “Animism” revisited. Personhood, environment, and relational epistemology. Current Anthropology, 40, 67–91.
Braidotti, R. (2006). Transpositions: On Nomadic Ethics. Cambridge Polity Press.
Buliński, T. (2011). Ludzie, zwierzęta i duchy w świecie Indian Amazonii. Wstęp do perspektywizmu. W: A. Mica, P. Łuczeczko (red.), Ludzie i nie-ludzie. Perspektywa socjologiczno-antropologiczna (s. 89–113). Wydawnictwo Orbis Exterior.
Bułgakow, S. (1992). Prawosławie. Zarys nauki Kościoła prawosławnego (przeł. H. Paprocki). Orthdruk.
Costa, D. J. (ed.) (2022). As Long as the Earth Endures. Annotated Miami-Illinois Texts. University of Nebraska Press.
Costa L., Fausto C. (2019). The Enemy, the Unwilling Guest and the Jaguar Host. L’Homme, 231/232, 195–226.
Descola, P. (1994). In the society of nature: a native ecology in Amazonia (przeł. N. Scott). Cambridge University Press.
Descola, P. (2005). Ecology as Cosmological Analysis. In A. Surrallés, P. G. Hierro (eds.), The Land Within. Indigenous territory and the perception of environment (s. 22–35). The authors and International Work Group for Indigenous Affairs.
Descola, P. (2014). Modes of being and forms of predication. Journal of Ethnographic Theory, 4(1), 271–280.
Domańska, E. (2013). Humanistyka ekologiczna. Teksty Drugie, 1–2, 13–32.
Dye, D. H. (2017). Animal pelt caps and Mississippian ritual sodalities. North American Archaeologist, 38(1), 63–97.
Engelking, A. (2017). Poleszuk nieoswojony. Wokół funkcji chłopskości w konstruowaniu polskości.nTeksty Drugie, 6, 68–94.
Fass Leavy, B. (1994). In Search of the Swan Maiden. A Narrative on Folklore and Gender, New York University Press.
Fausto, C. (2008). Too many owners: Mastery and ownership in Amazonia. Mana: Estudos de Antropologia Social, 14, 329–366.
Federowski, M. (1902). Lud białoruski na Rusi Litewskiej. Materyały do etnografii słowiańskiej (zgromadzone w latach 1977–1893) (t. 2). Wydawnictwo Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności w Krakowie.
Fedorowski, M. (oprac.) (1977). Diabelskie skrzypce. Baśnie białoruskie (przeł. A. Barszczewski). Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Fernández-Llamazares, E., Virtanen, P. K. (2020). Game masters and Amazonian Indigenous views on sustainability. Current Opnion in Environmental Sustainability, 43, 21–27.
Filipowicz, A. (2020). Słowiański „nowy animizm”. Wokół badań terenowych polskiego romantyzmu. Czas Kultury, 2, 115–121.
Haraway, D. (2016). Staying with the Trouble. Making Kin in the Chthulucene. Duke University Press.
Harvey, G. (2005). Animism. Respecting the Living World. Columbia University Press.
Ingold, T. (2006). Rethinking the animate, re-animating though. Ethos. Journal of Anthropology, 71(1), 9–20.
Ingold, T. (2015). From the master’s point of view: hunting is sacrifice. The Journal of the Royal Anthropological Institute, 21(1), 24–27.
Innes, R. A. (2013). Elder Brother and the Law of the People. Contemporary Kinship and Cowessess First Nation. University of Manitoba Press.
Kalniuk, T. (2018). Starzec/starucha. W: W. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej (t. 3, s. 201–206). Wydawnictwo Naukowe UMK.
Kolberg, O. (1962). Dzieła wszystkie (t. 8). Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Krzyżanowski, J. (1962). Polska bajka ludowa w układzie systematycznym (t. 1). Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Latour, B. (2011). Nigdy nie byliśmy nowocześni. Studium z antropologii symetrycznej (przeł. M. Gdula). Oficyna Naukowa.
Łukasiewicz, J. (1968). Kryzys agrarny na ziemiach polskich w końcu XIX wieku. PWN.
Merchant, C. (1989). The Death of Nature. Women ecology and the scientific revolution. Harper & Row.
Moszyński, K. (1929). Kultura ludowa Słowian (t. 2). Polska Akademia Umiejętności.
Olędzki, J. (1999). Ludzie wygasłego wierzenia. Szkice poświęcone wybranym kulturom pierwotnym dawnego i współczesnego świata. Wydawnictwo Akademickie Dialog.
Osadczy, O. (2004). Dwuwiara. Synkretyzm chrześcijańsko-pogański w kulturze słowiańszczyzny wschodniej. Roczniki Humanistyczne, 52(7), 5–21.
Pobłocki, K. (2021). Chamstwo. Czarne.
Reichel-Dolmatoff, G. (1976). Cosmology as Ecological Analysis: A View from the Rain Forest. Man, 11(3), 307–18.
Rzepnikowska, I. (2018). Wilk. W: W. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej (t. 3, s. 321–326). Wydawnictwo Naukowe UMK.
Sax, B. (2001). The Serpent and the Swan. Animal Bride in Folklore and Literature. University of Tennessee Press.
Sinclair, N. J. (2010). Trickster Reflections. Part I. In D. Reder, L. M. Morra (eds.), Troubling Tricksters Revisioning Critical Conversations (pp. 21–58). Wilfrid Laurier University Press.
Sitniewska, R. (2014). Wilk jako bohater ludowej bajki zwierzęcej. W: D. Wężowicz-Ziółkowska, E. Wieczorkowska (red.), Wilki i ludzie. Małe kompendium wilkologii (s. 157–170). Wydawnictwo GK.
Sprenger, G. (2014). Kosmologische Zoogamie: Zur Ehe zwischen Menschen und Tieren. Paideuma. Mitteilungen zur Kulturkunde, 60, 7–24.
Szyjewski, A. (1996). Pan Dzikiej Zwierzyny. W: Z. Pasek (red.), Bogowie, demony, herosi. Leksykon (s. 309). Znak.
Uspienski, B. (1985). Kult świętego Mikołaja na Rusi (przeł. E. Janus, R. Mayenowa, Z. Kozłowska). Wydawnictwo KUL.
Vilaça, A. (2002). Making Kin out of Others in Amazonia. The Journal of the Royal Anthropological Institute, 8(2), 347–365.
Willerslev, R. (2004). Not Animal, Not Not-Animal: Hunting, Imitation and Empathetic Knowledge among the Siberian Yukaghir. The Journal of the Royal Anthropological Institute, 10(3), 629–652.
Willerslev, R. (2007). Soul Hunters. Hunting, Animism and Personhood among the Siberian. Yukaghirs. University of California Press.
Viveiros de Castro, E. (1998). Cosmological deixis and Amerindian perspectivism. Journal of the Royal Anthropological Institute, 4(3), 468–488.
Viveiros de Castro, E. (2005). Perspectivism and Multinaturalism in Indigenous America. In A. Surrallés, P. G. Hierro (eds.), The Land Within. Indigenous territory and the perception of environment (pp. 36–74). The authors and International Work Group for Indigenous Affairs.
Viveiros de Castro, E. (2014). Pojęcie gatunku w historii i antropologii (przeł. M. Świda). Teksty Drugie, 5, 159–167.
Zowczak, M. (2013). Biblia ludowa. Interpretacje wątków biblijnych w kulturze ludowej. Wydawnictwo Naukowe UMK.
Downloads
Опубліковано
Як цитувати
Номер
Розділ
Ліцензія
Ця робота ліцензується відповідно до Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
1. The authors give the publisher (Polish Ethnological Society) non-exclusive license to use the work in the following fields:a) recording of a Work / subject of a related copyright;
b) reproduction (multiplication) Work / subject of a related copyright in print and digital technique (ebook, audiobook);
c) marketing of units of reproduced Work / subject of a related copyright;
d) introduction of Work / object of related copyright to computer memory;
e) dissemination of the work in an electronic version in the formula of open access under the Creative Commons license (CC BY - ND 3.0).
2. The authors give the publisher the license free of charge.
3. The use of the work by publisher in the above mentioned aspects is not limited in time, quantitatively nor territorially.
Stats
Number of views and downloads: 169
Number of citations: 0
