Królestwo za mgłą – bajka obozowa Zofii Posmysz
DOI:
https://doi.org/10.12775/LL.1.2023.007Słowa kluczowe
bajka magiczna, obóz koncentracyjny, funkcje folkloru, bajka ludowaAbstrakt
Autorka analizuje powieść Wakacje nad Adriatykiem (1970) i wywiad-rzekę Królestwo za mgłą (2017) Zofii Posmysz – więźniarki Auschwitz, Ravensbrück i Neustadt-Glewe, która swoje wspomnienia obozowe wystylizowała na tradycyjną bajkę ludową, upamiętniając bajki opowiadane przez jej zmarłą obozową przyjaciółkę – Zofię Jachimczak. Autorka wprowadza pojęcie bajki obozowej. W pierwszej części artykułu analizuje elementy bajki ludowej w tekstach Posmysz (przestrzeń, czas, postaci, magiczne przedmioty). W drugiej części zarysowuje definicję osobnego gatunku prozy – bajki obozowej, którego wyznacznikiem – prócz przystosowania motywów bajki ludowej do treści obozowych – jest to, że tę bajkę, opowiedzianą prymarnie w obozie koncentracyjnym, opowiada słuchaczom była więźniarka, dając świadectwo życia i śmierci w obozie.
Bibliografia
Adamczykowa, Z. (2014). Sięgnijmy w edukacji po nieznane (O bajce Bernarda Świerczyny). W: D. Krzyżyk, B. Niesporek-Szamburska (red.), Językowe, literackie i kulturowe ścieżki edukacji polonistycznej (tradycja i współczesność). Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Helenie Synowiec w czterdziestolecie pracy naukowej i dydaktycznej (s. 157–170). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Adamowski, J. (1999). Kategoria przestrzeni w folklorze. Studium etnolingwistyczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Adorno, Th. W. (1986). Dialektyka negatywna (przeł. K. Krzemieniowa). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Agamben, G. (2008). Co zostaje z Auschwitz. Archiwum i świadek (Homo sacer III) (przeł. S. Królak). Wydawnictwo Sic!.
Améry, J. (2007). Poza winą i karą. Próby przełamania podjęte przez złamanego (przeł. R. Turczyn). Wydawnictwo Homini.
Banasiak, H. (2012). Bajki (oprac. E. Grot, P. Tarnowski). Muzeum Stutthof w Sztutowie.
Borowicz, J. (2017). Chleb. W: J. Kowalska-Leder, P. Dobrosielski, I. Kurz, M. Szpakowska (red.), Ślady Holokaustu w imaginarium kultury polskiej (s. 81–102). Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Boyne, J. (2007). Chłopiec w pasiastej piżamie (przeł. P. Łopatka). Wydawnictwo Replika.
Burska, L. (1992). Obozowa literatura. W: A. Brodzka, M. Puchalska, M. Semczuk, A. Sobolewska, E. Szary-Matywiecka (red.), Słownik literatury polskiej XX wieku (s. 740–746). Zakład im. Ossolińskich.
Czermińska, M. (2000). Autobiograficzny trójkąt. Świadectwo, wyznanie i wyzwanie. UNIVERSITAS.
Dąbrowska, A. (2005). Słownik eufemizmów polskich, czyli w rzeczy mocno, w sposobie łagodnie. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Dobrosielski, P., Sulej, K. (2017). Zwierzę. W: J. Kowalska-Leder, P. Dobrosielski, I. Kurz, M. Szpakowska (red.), Ślady Holokaustu w imaginarium kultury polskiej (s. 507–531). Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Filmweb (b.d.). Pan Kleks. Wojna i miłość. Filmweb. Pobrano 22.01.2023 z: https://www.filmweb.pl/film/Pan+Kleks.+Wojna+i+miłość-2021-875988
Głowiński, M. (1999). Czarne sezony. Wydawnictwo Literackie.
Gołębiowska-Suchorska, A. (b.d.). Most. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej. Pobrano 22.01.2023 z: https://bajka.umk.pl/slownik/lista-hasel/haslo/?id=333
Grochowski, P. (2018a). Przestrzeń. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej (t. 3, s. 86–92). Wydawnictwo Naukowe UMK.
Grochowski, P. (2018b). Czas. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej (t. 1, s. 382–387). Wydawnictwo Naukowe UMK.
Kaczyński, A. (2010, maj). Zofia Posmysz. Culture.pl. https://culture.pl/pl/tworca/zofia-posmysz.
Kostecka, W. (2017). Andersen w powstaniu warszawskim. O zapomnianych opowiadaniach Zofii Lorentz. W: H. Ratuszna, M. Wiśniewska, V. Wróblewska (red.), Andersenowskie inspiracje w literaturze i kulturze polskiej (s. 111–120). Wydawnictwo Naukowe UMK.
Krzyżanowski, J. (1965). Bajka ludowa. W: J. Krzyżanowski (red.), Słownik folkloru polskiego (s. 27–33). Wiedza Powszechna.
Kulasza, J. (2002). O pisaniu i „wydawaniu” bajek w KL Auschwitz. Zeszyty Oświęcimskie, 23, 112–147.
Levi, P. (2007). Pogrążeni i ocaleni (przeł. S. Kasprzysiak). Wydawnictwo Literackie.
Ługowska, J. (1981). Ludowa bajka magiczna jako tworzywo literatury. Zakład Narodowy Ossolińskich – Wydawnictwo.
Miedwiediew, A. (2010). Libretto opery „Pasażerka” (przeł. A. Kłopocka). Wydawnictwo Axis Mundi, Teatr Wielki – Opera Narodowa.
Morawska, Z. (1903). Wszyscy święci. Z legend mazurskich. Tygodnik Ilustrowany, 44, 867.
Niebrzegowska-Bartmińska, S. (2007). Wzorce tekstów ustnych w perspektywie etnolingwistycznej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Niebrzegowska-Bartmińska, S. (2018). Bajka ludowa. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej (t. 1, s. 59–70). Wydawnictwo Naukowe UMK.
Obertyńska, B. (ps. Rudzka M.) (2005). W domu niewoli. Czytelnik.
Pajączkowska, A. (2017). Brama. W: J. Kowalska-Leder, P. Dobrosielski, I. Kurz, M. Szpakowska (red.), Ślady Holokaustu w imaginarium kultury polskiej (s. 23–55). Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Pinderska-Lech, J. Mensfelt, J. (red.) (2009). Bajki z Auschwitz. Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau.
Posłuszny, Ł. (2014). Pisanie i pamięć w biografiach więźniów obozów koncentracyjnych. Conversatoria Linguistica, (8), 101–112.
Posmysz, Z. (1962). Pasażerka. Czytelnik.
Posmysz, Z. (1975). Mikroklimat. Książka i Wiedza.
Posmysz, Z. (1978). Cena. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Posmysz, Z. (1981). Ten sam doktor M. Wydawnictwo Iskry.
Posmysz, Z. (1988). Wdowa i kochankowie. Czytelnik.
Posmysz, Z. (1996). Do wolności, do śmierci, do życia. Von Borowiecky.
Posmysz, Z. (2005). Wakacje nad Adriatykiem. Znak Litera Nova (pierwsze wydanie 1970).
Posmysz, Z. (2011). Chrystus oświęcimski. Fundacja na Rzecz Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży, Biuro Regionalne Fundacji im. Heinricha Bölla (pierwsze wydanie 2008).
Posmysz, Z. (2017). Kólestwo za mgłą. Z autorką „Pasażerki” rozmawia Michał Wójcik. Znak Litera Nova.
Potocka, M. A. (2021). Zofia Posmysz. Szrajberka. 7566. Auschwitz 1942–1945. Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie.
Przybyła-Dumin, A. (2014). Modyfikacja znaczeń we współczesnych adaptacjach klasycznych bajek ludowych. W kontekście wychowania. Konteksty Pedagogiczne, 1(2), 53–65.
Rzepnikowska, I. (2018a), Śmierć. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej (t. 3, s. 238–244). Wydawnictwo Naukowe UMK.
Rzepnikowska, I. (2018b). Lis. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej (t. 2, s. 299–303). Wydawnictwo Naukowe UMK.
Rzetelska-Feleszko, E. (1993). Nazwy własne. W: J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski (s. 397–402). Wiedza i Kultura.
Sitniewska, R. (2018). Hybrydy ludzko-zwierzęce. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej (t. 2, s. 68–73). Wydawnictwo Naukowe UMK.
Smyk, K. (2010). Droga w opowieściach wierzeniowych Śląska Cieszyńskiego. W: A. Pieńczak, J. Szczyrbowski (red.), Dziedzictwo kulturowe jako klucz do tożsamości pogranicza polsko-czeskiego na Śląsku Cieszyńskim (s. 343–354). Offsetdruk i Media.
Smyk, K. (2018). Droga. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej (t. 1, s. 420–429). Wydawnictwo Naukowe UMK.
Smyk, K. (2023). Funkcje bajki we wspomnieniach obozowych Zofii Posmysz. Łódzkie Studia Etnograficzne [w druku].
Sulej, K. (2017). Włosy. W: J. Kowalska-Leder, P. Dobrosielski, I. Kurz, M. Szpakowska (red.), Ślady Holokaustu w imaginarium kultury polskiej (s. 447–472). Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Ubertowska, A. (2008). Świadectwo – trauma – głos. Literackie reprezentacje Holokaustu. UNIVERSITAS.
Ubertowska, A. (2014). Holokaust. Auto(natato)grafie. Instytut Badań Literackich PAN.
Urbaś, H. (1985). Zofia Posmysz. W: J. Krzyżanowski, C. Hernas (red.), Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny (t. 2, s. 206). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Wójcicka, M. (2018a). Pies. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej (t. 2, s. 41–45). Wydawnictwo Naukowe UMK.
Wójcicka, M. (2018b). Bajka magiczna. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej (t. 1, s. 266–273). Wydawnictwo Naukowe UMK.
Wójcicka, M. (2018c). Przedmiot (środek) magiczny. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej (t. 3, s. 80–85). Wydawnictwo Naukowe UMK.
Wójcik, M. (2017). Zamiast wstępu. W: Z. Posmysz, Królestwo za mgłą. Z autorką „Pasażerki” rozmawia Michał Wójcik (s. 5–11). Znak Litera Nova.
Wróblewska, V. (2003). Przemiany gatunkowe polskiej baśni literackiej XIX i XX wieku. Wydawnictwo Adam Marszałek.
Wróblewska, V. (2018a). Bajka ludowa w literaturze współczesnej. W: V. Wróblewska (red.),
Słownik polskiej bajki ludowej (t. 1, s. 230–240). Wydawnictwo Naukowe UMK.
Wróblewska, V. (2018b). Smok. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej (t. 3, s. 189–193). Wydawnictwo Naukowe UMK.
Wróblewska, V. (2018c). Cudowność. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej (t. 1, s. 352–361). Wydawnictwo Naukowe UMK.
Wróblewska, V. (2018d). Król/Królowa. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej (t. 2, s. 222–231). Wydawnictwo Naukowe UMK.
Wróblewska, V. (2018e). Siostry. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej (t. 3, s. 161–167). Wydawnictwo Naukowe UMK.
Zadurska, O. (2018a). Skrzypce. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej (t. 3, s. 173–177). Wydawnictwo Naukowe UMK.
Zadurska, O. (2018b). Ekskrementy. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej (t. 1, s. 476–478). Wydawnictwo Naukowe UMK.
Žižek, S. (2004). Komedia obozowa (przeł. A. Chmielewski). Teksty Drugie, 5(89), 135–141.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 dr hab., prof. UMCS Katarzyna Smyk
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie/Copyright Notice
1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 3.0).
2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.
3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 533
Liczba cytowań: 0
