Dusze na pokucie. O ludowym pochodzeniu martwicy z "To lubię" i jej pokrewieństwie z marą pcimską

Abstrakt

Nie udało się dotychczas ustalić, czy wiejska pieśń, na którą Adam Mickiewicz powołuje się w przypisie do ballady To lubię, rzeczywiście istniała. Lista bajek ludowych (opowieści wierzeniowych) rozważanych jako pokrewne jest za to dość długa. Podobieństwo pomiędzy poszczególnymi utworami oralnymi a balladą wykazywano na podstawie występowania tych samych wątków, a szczególnie motywu kary za nieczułość i odrzucanie miłości. Żadna z bajek nie okazała się jednak na tyle podobna do To lubię, by rozwiać wątpliwości badaczy, skłaniających się do wniosku, że Mickiewicz pomysł zaczerpnął z tradycji literackiej, a przypis zmistyfikował. Przyjęcie innych kryteriów podobieństwa umożliwi sięgnięcie do bardzo popularnej i rozbudowanej grupy bajkowej — dusze na pokucie. Zespół ten łączy stały schemat morfologiczny, w którym największej wariantywności podlega typ grzechu. Do grupy dołączyć powinna bajka zanotowana w Pcimiu (woj. małopolskie) w 2019 r. W wersji tej pokuta polega na straszeniu kichaniem do momentu, gdy ktoś odpowie pożyczeniem zdrowia. To lubię i bajkę z Pcimia łączy podobieństwo na tle morfologicznym — taka sama sekwencja wątków, ułożonych w identycznej kolejności, oraz zastosowanie retrospekcji. Kierunek pokrewieństwa nie jest jednak jasny. Mickiewicz pomysł na To lubię mógł zaczerpnąć z folkloru lub ballada ta już po powstaniu zbłądziła pod strzechy i na nowo zainspirowała kulturę ludową.