Lęk przed dysharmonią w polskiej kulturze ludowej w XIX i na początku XX wieku na przykładzie wierzeń o podmienionych dzieciach
DOI:
https://doi.org/10.12775/LL.1.2018.003Ključne riječi
demonologia, zaświaty, dysharmonia, podmienione dzieci, niepełnosprawnośćSažetak
Artykuł dotyczy kategorii dysharmonii definiującej wyobrażenia na temat zaświatów, funkcjonujące w obrębie kultury ludowej w XIX i na początku XX wieku. Pojęcie dysharmonii w niniejszym artykule obejmować będzie odstępstwa od przyjętej i usankcjonowanej normy, w tym wypadku odnoszącej się do ciała i ekspresji psychosomatycznych. Punktem odniesienia do rozważań będą wierzenia dotyczące podmienionych dzieci, które posłużą do zdefiniowania lęku przed odmiennością postrzeganą jako ekspresje nie-rzeczywistości/zaświatów.
References
Baranowski B. (1950/51). Ślady współdziałania na wsi z XVII i XVIII wieku. Prace i Materiały Etnograficzne, VIII-IX, 681-718.
Baranowski B. (1971). Kultura ludowa XVII i XVIII w. na ziemiach Polski Środkowej. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
Baranowski B. (1981). W kręgu upiorów i wilkołaków. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
Bartmiński J. (1995). Formy obecności sacrum w folklorze. W: Folklor – sacrum – religia. J. Bartmiński, M. Jasińska-Wojtkowska (red.). Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 9-19.
Benedyktowicz Z. (2000). Portrety „obcego”. Od stereotypu do symbolu. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Biegeleisen H. (1927). Matka i dziecko w zwyczajach, obrzędach i praktykach ludu polskiego. Lwów: Nakładem Towarzystwa Wydawniczego „Ateneum”.
Biegeleisen H. (1930). Śmierć w obrzędach, zwyczajach i wierzeniach ludu polskiego. Warszawa: Dom Książki Polskiej S-ka Akc.
Braun J. (2001). Kultura jutra czyli Nowe Oświecenie. Warszawa: Fronda.
Brauner A. i F. (1993). Dziecko zagubione w rzeczywistości. Historia autyzmu od czasów baśni o wróżkach. (Przeł. T. Gałkowski). Warszawa: Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.
Chmielowski E. (1994). Czarownice, strzygi, dusze potępione. W: Ziemia biecka. Lud polski w powiatach gorlickim i grybowskim. A. Kroh (red.). Nowy Sącz: Sądecka Oficyna Wydawnicza WOK.
Czerny A. (1895). Istoty mityczne Serbów łużyckich. Wisła, IX, z. IV.
Dąbrowska S. (1904). Wieś Żabno i jej mieszkańcy (Powiat Krasnostawski, gub. Lubelska.). Wisła, XVIII, 5, 344.
Delimata M. (2004). Dziecko w Polsce średniowiecznej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Douglas M. (2007). Ukryte znaczenia. Wybrane szkice antropologiczne. (przeł. E. Klekot). Kęty: Wydawnictwo Marek Derewecki.
Douglas M. (2007A). Czystość i zmaza. (przeł. M. Bucholc). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Dworakowski S. (1935). Zwyczaje rodzinne w powiecie wysoko-mazowieckim. Warszawa: Nakładem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego z częściowym zasiłkiem Wydziału Powiatowego Wysoko-Mazowieckiego.
Fyda J. (1994). Medycyna ludowa. W: Ziemia biecka. Lud polski w powiatach gorlickim i grybowskim, A. Kroh (red.). Nowy Sącz: Sądecka Oficyna Wydawnicza.
Gaj-Piotrowski W. (1993). Duchy i demony w wierzeniach ludowych z okolic Stalowej Woli – Rozwadowa i Tarnobrzega. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Girard R. (1991). Kozioł ofiarny. (przeł. M. Goszczyńska). Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
Goszczyński S. (brw). Dziennik podróży do Tatrów, Lwów: Nakładem Księgarni H. Altenberga. Warszawa – Wende i Ska (T. Hiż i A. Turkuł). New-York The Polish Book Importing Co.
Kuchcińska-Giłka K. (2012). Dzieciństwo na wsi polskiej w okresie Drugiej Rzeczypospolitej w świetle źródeł pamiętnikarskich. Przegląd Pedagogiczny, 1, 224-234;
Kalniuk T. (2014). Mityczni obcy. Dzieci i starcy w polskiej kulturze ludowej przełomu XIX i XX wieku. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Kibort J. (1904). Istoty mityczne na Żmudzi. Wisła, XVIII, 5, s. 329-330.
Knoop O. (1895). Podania i opowiadania z Wielkiego Księstwa Poznańskiego. (przeł. Z. A. Kowerska). Wisła 1895, IX, 3, 470- 512 .
Kolberg O. (1967). Kaliskie i Sieradzkie. W: tenże, Dzieła wszystkie, t. 46. Wrocław-Poznań: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Kolczyński J. (2003). Jeszcze raz o upiorze (wampirze) i strzygoni (strzydze). Etnografia Polska, XLVII, 1-2, 211-245.
Kosiński W. (1904). Materiały etnograficzne zebrane w różnych okolicach Galicyi zachodniej. MAAE, VII, 1-86.
Kowalski P. (2007). Jednorożec, czyli zatrudnienia historyka kultury. W: O jednorożcu, Wieczerniku i innych motywach mniej lub bardziej ważnych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Lehr U. (1982). Wierzenia demonologiczne we wsi Obidza (region sądecki) w świetle badań empirycznych. Lud, 66, 113-149.
Lehr U. (1984). Wierzenia w istoty nadzmysłowe, „Etnografia Polska”, t. XXVIII, z. 1, s.223-250.
Lubicz R. (1893). Boginki, mamuny. Wisła, VII, I, s. 160-161.
Lukan M. A. (1994). Wojna domowa. (przeł. M. Brożek). Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Marcellinuss A. (2002). Dzieje rzymskie. T. I. (przeł. I. Lewandowski). Warszawa:, Prószyński S-ka.
Michajłowa K. (2010). Dziad wędrowny w kulturze ludowej Słowian. (przeł. H. Karpińska). Warszawa: Oficyna Naukowa.
Moszyński K. (1967). Kultura ludowa Słowian. T. II. Kultura duchowa, cz. 1. Warszawa: Książka i Wiedza.
Niby to legenda, ale ktosik gadał, że tak prawdziwie było. Ludowe podania sądeckie. (2014). (opr. tekstów J. Hołda, S. Zarotyńska). Nowy Sącz: Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu.
Nowina-Sroczyńska E. (1997). Przezroczyste ramiona ojca. Studium etnologiczne o magicznych dzieciach. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Olszański H. (2007). Zamieszańcy. Studium etnograficzne. Sanok: Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.
Pelczar R. (2014) Opieka nad dzieckiem w rodzinach wiejskich na ziemiach polskich w czasach zaborów (ze szczególnym uwzględnieniem Galicji). Karpacki Przegląd Naukowy, 3(11), 13-28.
Pełka, L. L. (1987). Polska demonologia ludowa. Warszawa: Iskry.
Petrow A. (1878) Lud ziemi Dobrzyńskiej jego charakter, mowa, zwyczaje, obrzędy, pieśni, przysłowia, zagadki, i t.p. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, II, 3-182.
Piotrowski R. (2007). Toposy wyobrażeniowe w legendach i podaniach. W: Podanie – legenda w tradycji ludowej i literackiej. M. Jakitowicz, V. Wróblewska (red.). Toruń: Wydawnictwo UMK, 65-74.
Robotycki Cz. (1998) Wampiry. Od wierzeń ludowych do pogłosek i filmowych fantomów. W: Nie wszystko jest oczywiste. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 84-108.
Saloni A. (1903). Lud łańcucki. Materiały etnograficzne. MAAE, VI, 187-420.
Sieroszewski W. (1961). Dwanaście lat w kraju Jakutów, cz. II. W: tenże Dzieła wszystkie. T. XVII. Kraków: Wydawnictwo Literackie Kraków.
Świętek J. (1999). Brzozowa i okolica Zakliczyna nad Dunajcem. Obraz etnograficzny – zbiór z lat 1897-1906, część III. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Thomas L. V. (1980). Trup. Od biologii do antropologii. (przeł. K. Kocjan). Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
Trzecieski L. (1994). Zwyczaje i obrzędy. W: Ziemia biecka. Lud polski w powiatach gorlickim i grybowskim. A. Kroh (red.). Nowy Sącz: Sądecka Oficyna Wydawnicza.
Udziela, S. (1899). Świat nadzmysłowy ludu krakowskiego, mieszkającego po prawym brzegu Wisły. Wisła, XIII, 409-437.
Udziela S. (1925). Ocieka. Zapiski etnograficzne. Lwów: Nakładem Towarzystwa Ludoznawczego.
Wasilewski J. S. (1979). Po śmierci wędrować: szkic z zakresu etnologii świata znaczeń (I). Teksty: teoria literatury, krytyka, interpretacja, 3 (45), s.97-120.
Wesołowska, H. (1991). Zwyczaje i obrzędy rodzinne. W: Kultura ludowa śląskiej ludności rodzimej, D. Simonides, P. Kowalski (red.). Wrocław-Warszawa: Volumen.
Wielkopolska i Wielkopolanie pod względem rozmiaru, podziału, zarządu i płodów. Zwyczaje i obyczaje, zabawy, obrzędy, przesądy i zabobony, oraz najciekawsze podania, piosnki i zagadki ludu wielkopolskiego. (brw). Nakładem „Wydawnictwa Dzieł Ludowych” K. Miarki w Mikołowie (Nicolai O.-S.).
Wilczyńska E. (2017). Dzieciństwo i dziecko w narracjach pamiętnikarek chłopskich. Litteraria Copernicana, (3) 23, 37-51.
Wrzesiński S. (2008). Oddech śmierci. Życie codzienne podczas epidemii. Kraków: LIBRON.
Vovelle M. (2004). Śmierć w cywilizacji Zachodu. Od roku 1300 po współczesność. (przeł. T. Swoboda oraz M. Ochab, M. Sawiczewska-Lorkowska, D. Senczyszyn). Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Zadurska O. (2017). Ludowy wizerunek dzieci kalekich i jego społeczne konsekwencje. Litteraria Copernicana, (3) 23, 53-68.
Zając P. (2004). O zaświatach niedalekich i cudach nienadzwyczajnych. „Nadprzyrodzone” w kulturze ludowej na przykładzie Huculszczyzny. Kraków: Zakład Wydawniczy „NOMOS”.
Znaniecki F. (1976). Nauki o kulturze. Narodziny i rozwój. (przeł. J. Szacki). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Znaniecki F. (2001). Socjologia wychowania, t. 2. Urabianie osoby wychowanka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zowczak M. (1991). Bohater wsi – mit i stereotyp. Wrocław: Wydawnictwo Wiedza o Kulturze.
Zowczak M. (2000). Biblia ludowa. Interpretacje wątków biblijnych w kulturze ludowej. Wrocław: FUNNA.
Downloads
Objavljeno
How to Cite
Broj časopisa
Rubrika
License
1. The authors give the publisher (Polish Ethnological Society) non-exclusive license to use the work in the following fields:a) recording of a Work / subject of a related copyright;
b) reproduction (multiplication) Work / subject of a related copyright in print and digital technique (ebook, audiobook);
c) marketing of units of reproduced Work / subject of a related copyright;
d) introduction of Work / object of related copyright to computer memory;
e) dissemination of the work in an electronic version in the formula of open access under the Creative Commons license (CC BY - ND 3.0).
2. The authors give the publisher the license free of charge.
3. The use of the work by publisher in the above mentioned aspects is not limited in time, quantitatively nor territorially.
Stats
Number of views and downloads: 391
Number of citations: 0
