Lubelski obrzęd kolędowania zimowego wobec kosmologii ludowej. Analiza semiotyczno-strukturalna i diachroniczna
DOI:
https://doi.org/10.12775/LL.4.2022.002Klíčová slova
folklor, obrzędowość ludowa, kosmologia ludowa, kolędowanie, semiotykaAbstrakt
Przedmiotem badań podjętych w artykule jest lubelska tradycja Święta Godowego, w szczególności kolędowania, analizowana diachronicznie w ramach tartusko-moskiewskiej teorii semiotycznej. Poprzez wyróżnienie podstawowych struktur symboli realizowanych w ramach Godów oraz zestawienia – na przykładzie semiotyzacji przestrzeni obrzędu – tekstualnej i akcjonalnej warstwy święta podjęto próbę dotarcia do grupy jego najstarszych pokładów symbolicznych, ujętych jako fragment partycypującego w kosmologii ludowej osnownego „tekstu Święta Godowego”. Wnioskiem wyciągniętym z tych rozważań jest związek Godów z dawnym mitem solarnym i kosmogonicznym, będących częścią odtwarzanej semiosfery horyzontu bałtosłowiańskiego.
Reference
Agapkina, T. A., Vinogradova, L. N., Petrukhin, V. Y., Tolstaya, S. M. (eds.) (1999). Slavyanskiye drevnosti: Etnolingvisticheskiy slovar’ (vol. 2). Institut Slavyanovedeniya Rossiyskoy Akademii Nauk.
Agapkina, T. A., Vinogradova, L. N., Petrukhin, V. Y., Tolstaya, S. M (eds.) (2012). Slavyanskiye drevnosti: Etnolingvisticheskiy slovar’ (vol. 5). Institut Slavyanovedeniya Rossiyskoy Akademii Nauk.
Yudin, A. (1999). Mifotoponimiya russkikh zagovorov. Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury, 11, 177–196.
Bartmiński, J. (1986). „Bóg się szerzy”. Przykład chrystianizacji noworocznej kolędy ludowej. W: S. Sawicki, J. Gotfryd (red.), Biblia a literatura (s. 479–497). Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Bartmiński, J. (1988). „Niebo się wstydzi”. Wokół ludowego pojmowania ładu świata. W: M. Graszewska, J. Kolbuszewski (red.), Kultura, literatura, folklor (s. 96–107). Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Bartmiński, J. (red.) (1999). Słownik stereotypów i symboli ludowych (t. 1: Kosmos, cz. 2: Ziemia, woda, podziemie). Wydawnictwo UMCS.
Bartmiński, J. (red.) (2002). Polskie kolędy ludowe. Antologia. Universitas.
Bartmiński, J. (red.) (2011). Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały (t. 4: Lubelskie, cz. 1: Pieśni i obrzędy doroczne). Instytut Sztuki PAN, UMCS, Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia.
Bartmiński, J. (red.) (2012). Słownik stereotypów i symboli ludowych (t. 1: Kosmos, cz. 4: Świat, światło, metale). Wydawnictwo UMCS.
Bartmiński, J. (red.) (2020). Słownik stereotypów i symboli ludowych (t. 2: Rośliny, cz. 5: Drzewa owocowe i iglaste). Wydawnictwo UMCS.
Bartmiński, J., Hernas, Cz. (red.) (1986). Kolędowanie na Lubelszczyźnie. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Bartmiński, J., Niebrzegowska, S. (1994). Stereotyp Słońca w polszczyźnie ludowej. Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury, 6, 96–137.
Benedyktowicz, D., Benedyktowicz, Z. (1992). Dom w tradycji ludowej. Wiedza o Kulturze.
Budziszewska, W. (1995). Śladami tura. Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury, 7, 47–51.
Caraman, P. (1933). Obrzęd kolędowania u Słowian i Rumunów. Studjum porównawcze. Polska Akademia Umiejętności.
Czachowski, H., Kostrzewa-Majoch, A., Łopatyńska, H. M. (2004). Akwizytorzy szczęścia. O dawnych i współczesnych kolędnikach, Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu.
Czaplak, G. (1990). Relacje o Kosmosie. Teksty gwarowe ze wsi Matiaszówka. Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury, 3, 172–183.
Cząstka-Kłapyta, J. (2014). Kolędowanie na Huculszczyźnie. Oficyna Wydawnicza „Wierchy”.
Domańska-Kubiak, I. (1979). Wegetacyjny sens kolędowania. Polska Sztuka Ludowa – Konteksty, 33(1), 17–32.
Domańska-Kubiak, I., Kubiak, K. (1981). Chleb w tradycji ludowej. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Dragan, J., Smyk, K. (red.) (2019). Kolędowanie na Rzeszowszczyźnie. Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej.
Engelking, A. (2010). Klątwa. Rzecz o ludowej magii słowa. Oficyna Naukowa.
Gajek, J. (1934). Kogut w wierzeniach ludowych. Towarzystwo Naukowe.
Gołębiewska-Suchorska, A. (2011). Dziewczę przędzie, Pan Bóg nitki daje. O spójności ludowej wizji świata. Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Ivanov, V. V., Toporov, V. N. (1974). Issledovaniye v oblasti slavyanskikh drevnostey: Leksicheskiye i frazeologicheskiye voprosy rekonstruktsii tekstov. Nauka.
Juzala, G. (2012). Semantyka kolęd wiosennych. Studium folklorystyczno-etnolingwistyczne. Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Kapełuś, H. (1991). O turze złotorogim. Szkice kolędowe. Instytut Badań Literackich PAN.
Kolberg, O. (1848). Pieśni ludu obrzędowe: kogutek, gaik, okrężne. Album Literacki „Warszawa”.
Kolberg, O. (1964). Dzieła wszystkie (t. 20: Radomskie). Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Kolberg, O. (1967). Dzieła wszystkie (t. 48: Tarnowskie–Rzeszowskie). Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Kolczyński, J. (1996). Trójnożna koza. Uwagi o symbolice trójnożności. Etnografia Polska, 40(1–2), 81–107.
Kowalik, A. (2004). Kosmologia dawnych Słowian. Prolegomena do teologii politycznej dawnych Słowian. NOMOS.
Kowalski, A. P. (2001). Myślenie przedfilozoficzne. Studia z filozofii kultury i historii idei. Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
Kowalski, A. P. (2011). „Swojskość” i „obcość” w kosmologicznych i socjomorficznych wyobrażeniach dawnych Słowian. W: M. Brzostowicz, M. Przybył, M. Wrzesiński (red.), Swoi i obcy w kulturze średniowiecza (s. 15–31). Muzeum Archeologiczne w Poznaniu.
Krzysztoforska-Doschek, J. (2000). Prasłowiańskie źródła nowszej poezji polskiej. Collegium Columbinum.
Laurinkenė, N. (2019). Saulės ir metalų kultas bei mitologizuotoji kalvystė: Metalų laikotarpio idėjų atšvaitai baltų religijoje ir mitologijoje. Būdas, 5(188), 51–61.
Leeuw, G. van der (1997). Fenomenologia religii (przeł. J. Prokopiuk). Książka i Wiedza.
Lévy-Bruhl, L. (1992). Czynności umysłowe w społeczeństwach pierwotnych (przeł. B. Szwarcman--Czarnota). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Łotman, J. (2008). Uniwersum umysłu. Semiotyczna teoria kultury (przeł. B. Żyłko). Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Łotman, J. (2017). Kultura, historia, literatura (przeł. B. Żyłko). Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Łukaszyk, A. (2012). Wierzchowce Bogów. Motyw konia w wierzeniach i sztuce Słowian i Skandynawów. Triglav.
Mierzwiński, A. (2012). Tajemnice pól popielnicowych. Pogranicze doczesności i zaświatów w perspektywie pradziejowej antropologii śmierci. Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Moszyński, K. (1934). Kultura ludowa Słowian (cz. 2: Kultura duchowa, t. 1–2). Polska Akademja Umiejętności.
Niewiadomski, D. (1999). Orka i siew. O ludowych wyobrażeniach agrarnych. Polihymnia.
Propp, V. (1963). Russkiye agrarnyye prazdniki. Izdatel’stvo Leningradskogo Universiteta.
Propp, W. (2003). Historyczne korzenie bajki magicznej (przeł. J. Chmielewski). Wydawnictwo KR.
Ralston, M. A. (1872). The Songs of the Russian People as Illustrative of Slavonic Mythology and Russian Social Life. Ellis & Green.
Sosenko, K. (1928). Kul’turno-istorychna postat’ staroukrayins’kykh svyat Rizdva i Shchedroho Vechera. Nakładem Autora.
Suchocki, J. (1991). Mitologia bałtyjska. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
Szczepanik, P. (2020). Rzeczywistość mityczna Słowian północno-zachodnich i jej materialne wyobrażenia. Wydawnictwo Naukowe UMK.
Szyjewski, A. (2003). Religia Słowian. Wydawnictwo WAM.
Tomiccy, J. i R. (1975). Drzewo Życia. Ludowa wizja świata i człowieka. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Tomicki, R. (1976). Słowiański mit kosmogoniczny. Etnografia Polska, 20(1), 47–96.
Trubachov, O. (1975). Etimologicheskiy slovar’ slavyanskikh yazykov. Praslavyanskiy leksicheskiy fond (vol. 2). Nauka. Uspienski, B. (1998). Historia i semiotyka (przeł. B. Żyłko). Słowo/obraz terytoria.
Veleckaya, N. (1978). Yazycheskaya simvolika slavyanskikh arkhaicheskikh ritualov. Nauka.
Vėlius, N. (1989). Mitologinė švenčių semantika. Meno kultūros žurnalas “Krantai”, 2, 9–10.
Vinogradova, L. N. (1982). Zimnyaya kalendarnaya poeziya zapadnyh i vostochnyh Slavyan. Genezis i tipologiya kolyadovaniya. Nauka.
Wojciechowska, B. (2000). Od Godów do świętej Łucji. Obrzędy doroczne w Polsce późnego średniowiecza. Wyższa Szkoła im. Jana Kochanowskiego w Kielcach.
Żyłko, B. (2009). Semiotyka kultury. Słowo/obraz terytoria.
Stahování
Publikováno
Jak citovat
Číslo
Sekce
Licence
Tato práce je licencována pod Mezinárodní licencí Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0.
1. The authors give the publisher (Polish Ethnological Society) non-exclusive license to use the work in the following fields:a) recording of a Work / subject of a related copyright;
b) reproduction (multiplication) Work / subject of a related copyright in print and digital technique (ebook, audiobook);
c) marketing of units of reproduced Work / subject of a related copyright;
d) introduction of Work / object of related copyright to computer memory;
e) dissemination of the work in an electronic version in the formula of open access under the Creative Commons license (CC BY - ND 3.0).
2. The authors give the publisher the license free of charge.
3. The use of the work by publisher in the above mentioned aspects is not limited in time, quantitatively nor territorially.
Stats
Number of views and downloads: 607
Number of citations: 0
