Lęk przed dysharmonią w polskiej kulturze ludowej w XIX i na początku XX wieku na przykładzie wierzeń o podmienionych dzieciach
DOI:
https://doi.org/10.12775/LL.1.2018.003Słowa kluczowe
demonologia, zaświaty, dysharmonia, podmienione dzieci, niepełnosprawnośćAbstrakt
Artykuł dotyczy kategorii dysharmonii definiującej wyobrażenia na temat zaświatów, funkcjonujące w obrębie kultury ludowej w XIX i na początku XX wieku. Pojęcie dysharmonii w niniejszym artykule obejmować będzie odstępstwa od przyjętej i usankcjonowanej normy, w tym wypadku odnoszącej się do ciała i ekspresji psychosomatycznych. Punktem odniesienia do rozważań będą wierzenia dotyczące podmienionych dzieci, które posłużą do zdefiniowania lęku przed odmiennością postrzeganą jako ekspresje nie-rzeczywistości/zaświatów.
Bibliografia
Baranowski B. (1950/51). Ślady współdziałania na wsi z XVII i XVIII wieku. Prace i Materiały Etnograficzne, VIII-IX, 681-718.
Baranowski B. (1971). Kultura ludowa XVII i XVIII w. na ziemiach Polski Środkowej. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
Baranowski B. (1981). W kręgu upiorów i wilkołaków. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
Bartmiński J. (1995). Formy obecności sacrum w folklorze. W: Folklor – sacrum – religia. J. Bartmiński, M. Jasińska-Wojtkowska (red.). Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 9-19.
Benedyktowicz Z. (2000). Portrety „obcego”. Od stereotypu do symbolu. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Biegeleisen H. (1927). Matka i dziecko w zwyczajach, obrzędach i praktykach ludu polskiego. Lwów: Nakładem Towarzystwa Wydawniczego „Ateneum”.
Biegeleisen H. (1930). Śmierć w obrzędach, zwyczajach i wierzeniach ludu polskiego. Warszawa: Dom Książki Polskiej S-ka Akc.
Braun J. (2001). Kultura jutra czyli Nowe Oświecenie. Warszawa: Fronda.
Brauner A. i F. (1993). Dziecko zagubione w rzeczywistości. Historia autyzmu od czasów baśni o wróżkach. (Przeł. T. Gałkowski). Warszawa: Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.
Chmielowski E. (1994). Czarownice, strzygi, dusze potępione. W: Ziemia biecka. Lud polski w powiatach gorlickim i grybowskim. A. Kroh (red.). Nowy Sącz: Sądecka Oficyna Wydawnicza WOK.
Czerny A. (1895). Istoty mityczne Serbów łużyckich. Wisła, IX, z. IV.
Dąbrowska S. (1904). Wieś Żabno i jej mieszkańcy (Powiat Krasnostawski, gub. Lubelska.). Wisła, XVIII, 5, 344.
Delimata M. (2004). Dziecko w Polsce średniowiecznej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Douglas M. (2007). Ukryte znaczenia. Wybrane szkice antropologiczne. (przeł. E. Klekot). Kęty: Wydawnictwo Marek Derewecki.
Douglas M. (2007A). Czystość i zmaza. (przeł. M. Bucholc). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Dworakowski S. (1935). Zwyczaje rodzinne w powiecie wysoko-mazowieckim. Warszawa: Nakładem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego z częściowym zasiłkiem Wydziału Powiatowego Wysoko-Mazowieckiego.
Fyda J. (1994). Medycyna ludowa. W: Ziemia biecka. Lud polski w powiatach gorlickim i grybowskim, A. Kroh (red.). Nowy Sącz: Sądecka Oficyna Wydawnicza.
Gaj-Piotrowski W. (1993). Duchy i demony w wierzeniach ludowych z okolic Stalowej Woli – Rozwadowa i Tarnobrzega. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Girard R. (1991). Kozioł ofiarny. (przeł. M. Goszczyńska). Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
Goszczyński S. (brw). Dziennik podróży do Tatrów, Lwów: Nakładem Księgarni H. Altenberga. Warszawa – Wende i Ska (T. Hiż i A. Turkuł). New-York The Polish Book Importing Co.
Kuchcińska-Giłka K. (2012). Dzieciństwo na wsi polskiej w okresie Drugiej Rzeczypospolitej w świetle źródeł pamiętnikarskich. Przegląd Pedagogiczny, 1, 224-234;
Kalniuk T. (2014). Mityczni obcy. Dzieci i starcy w polskiej kulturze ludowej przełomu XIX i XX wieku. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Kibort J. (1904). Istoty mityczne na Żmudzi. Wisła, XVIII, 5, s. 329-330.
Knoop O. (1895). Podania i opowiadania z Wielkiego Księstwa Poznańskiego. (przeł. Z. A. Kowerska). Wisła 1895, IX, 3, 470- 512 .
Kolberg O. (1967). Kaliskie i Sieradzkie. W: tenże, Dzieła wszystkie, t. 46. Wrocław-Poznań: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Kolczyński J. (2003). Jeszcze raz o upiorze (wampirze) i strzygoni (strzydze). Etnografia Polska, XLVII, 1-2, 211-245.
Kosiński W. (1904). Materiały etnograficzne zebrane w różnych okolicach Galicyi zachodniej. MAAE, VII, 1-86.
Kowalski P. (2007). Jednorożec, czyli zatrudnienia historyka kultury. W: O jednorożcu, Wieczerniku i innych motywach mniej lub bardziej ważnych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Lehr U. (1982). Wierzenia demonologiczne we wsi Obidza (region sądecki) w świetle badań empirycznych. Lud, 66, 113-149.
Lehr U. (1984). Wierzenia w istoty nadzmysłowe, „Etnografia Polska”, t. XXVIII, z. 1, s.223-250.
Lubicz R. (1893). Boginki, mamuny. Wisła, VII, I, s. 160-161.
Lukan M. A. (1994). Wojna domowa. (przeł. M. Brożek). Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Marcellinuss A. (2002). Dzieje rzymskie. T. I. (przeł. I. Lewandowski). Warszawa:, Prószyński S-ka.
Michajłowa K. (2010). Dziad wędrowny w kulturze ludowej Słowian. (przeł. H. Karpińska). Warszawa: Oficyna Naukowa.
Moszyński K. (1967). Kultura ludowa Słowian. T. II. Kultura duchowa, cz. 1. Warszawa: Książka i Wiedza.
Niby to legenda, ale ktosik gadał, że tak prawdziwie było. Ludowe podania sądeckie. (2014). (opr. tekstów J. Hołda, S. Zarotyńska). Nowy Sącz: Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu.
Nowina-Sroczyńska E. (1997). Przezroczyste ramiona ojca. Studium etnologiczne o magicznych dzieciach. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Olszański H. (2007). Zamieszańcy. Studium etnograficzne. Sanok: Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.
Pelczar R. (2014) Opieka nad dzieckiem w rodzinach wiejskich na ziemiach polskich w czasach zaborów (ze szczególnym uwzględnieniem Galicji). Karpacki Przegląd Naukowy, 3(11), 13-28.
Pełka, L. L. (1987). Polska demonologia ludowa. Warszawa: Iskry.
Petrow A. (1878) Lud ziemi Dobrzyńskiej jego charakter, mowa, zwyczaje, obrzędy, pieśni, przysłowia, zagadki, i t.p. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, II, 3-182.
Piotrowski R. (2007). Toposy wyobrażeniowe w legendach i podaniach. W: Podanie – legenda w tradycji ludowej i literackiej. M. Jakitowicz, V. Wróblewska (red.). Toruń: Wydawnictwo UMK, 65-74.
Robotycki Cz. (1998) Wampiry. Od wierzeń ludowych do pogłosek i filmowych fantomów. W: Nie wszystko jest oczywiste. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 84-108.
Saloni A. (1903). Lud łańcucki. Materiały etnograficzne. MAAE, VI, 187-420.
Sieroszewski W. (1961). Dwanaście lat w kraju Jakutów, cz. II. W: tenże Dzieła wszystkie. T. XVII. Kraków: Wydawnictwo Literackie Kraków.
Świętek J. (1999). Brzozowa i okolica Zakliczyna nad Dunajcem. Obraz etnograficzny – zbiór z lat 1897-1906, część III. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Thomas L. V. (1980). Trup. Od biologii do antropologii. (przeł. K. Kocjan). Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
Trzecieski L. (1994). Zwyczaje i obrzędy. W: Ziemia biecka. Lud polski w powiatach gorlickim i grybowskim. A. Kroh (red.). Nowy Sącz: Sądecka Oficyna Wydawnicza.
Udziela, S. (1899). Świat nadzmysłowy ludu krakowskiego, mieszkającego po prawym brzegu Wisły. Wisła, XIII, 409-437.
Udziela S. (1925). Ocieka. Zapiski etnograficzne. Lwów: Nakładem Towarzystwa Ludoznawczego.
Wasilewski J. S. (1979). Po śmierci wędrować: szkic z zakresu etnologii świata znaczeń (I). Teksty: teoria literatury, krytyka, interpretacja, 3 (45), s.97-120.
Wesołowska, H. (1991). Zwyczaje i obrzędy rodzinne. W: Kultura ludowa śląskiej ludności rodzimej, D. Simonides, P. Kowalski (red.). Wrocław-Warszawa: Volumen.
Wielkopolska i Wielkopolanie pod względem rozmiaru, podziału, zarządu i płodów. Zwyczaje i obyczaje, zabawy, obrzędy, przesądy i zabobony, oraz najciekawsze podania, piosnki i zagadki ludu wielkopolskiego. (brw). Nakładem „Wydawnictwa Dzieł Ludowych” K. Miarki w Mikołowie (Nicolai O.-S.).
Wilczyńska E. (2017). Dzieciństwo i dziecko w narracjach pamiętnikarek chłopskich. Litteraria Copernicana, (3) 23, 37-51.
Wrzesiński S. (2008). Oddech śmierci. Życie codzienne podczas epidemii. Kraków: LIBRON.
Vovelle M. (2004). Śmierć w cywilizacji Zachodu. Od roku 1300 po współczesność. (przeł. T. Swoboda oraz M. Ochab, M. Sawiczewska-Lorkowska, D. Senczyszyn). Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Zadurska O. (2017). Ludowy wizerunek dzieci kalekich i jego społeczne konsekwencje. Litteraria Copernicana, (3) 23, 53-68.
Zając P. (2004). O zaświatach niedalekich i cudach nienadzwyczajnych. „Nadprzyrodzone” w kulturze ludowej na przykładzie Huculszczyzny. Kraków: Zakład Wydawniczy „NOMOS”.
Znaniecki F. (1976). Nauki o kulturze. Narodziny i rozwój. (przeł. J. Szacki). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Znaniecki F. (2001). Socjologia wychowania, t. 2. Urabianie osoby wychowanka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zowczak M. (1991). Bohater wsi – mit i stereotyp. Wrocław: Wydawnictwo Wiedza o Kulturze.
Zowczak M. (2000). Biblia ludowa. Interpretacje wątków biblijnych w kulturze ludowej. Wrocław: FUNNA.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie/Copyright Notice
1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 3.0).
2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.
3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 391
Liczba cytowań: 0
