Giovanni Andrea Archetti i Stanisław August Poniatowski. Obraz króla i wzajemnych relacji w depeszach Nuncjusza do Sekretariatu Stanu Stolicy Apostolskiej z lat 1776–1784

Abstrakt

W artykule omówione zostały wzajemne stosunki króla Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz Giovanniego Andrei Archettiego, nuncjusza papieskiego w Rzeczypospolitej w latach 1776–1784. Informacje na temat polskiego króla były ważną częścią depesz przesyłanych przez nuncjusza do rzymskiego sekretariatu stanu. Królowi zależało na pozytywnym wizerunku. Kilka potencjalnie kryzysowych sytuacji na płaszczyźnie państwo–Kościół rozwiązano w tym okresie ugodowo. W korespondencji Archettiego mowa jest często o królewskich deklaracjach wierności Stolicy Apostolskiej i przywiązaniu monarchy do papieża Piusa VI. Stanisław August milcząco przyzwolił na zakulisową akcję nuncjusza przeciw wyborowi posła-dysydenta na sejmiku we Wschowie w 1776 r., nie zgadzał się także na projekty dodatkowych podatków na instytucje kościelne w dobrach królewskich. Jednocześnie dość stanowczo nalegał na przejęcie kontroli nad dobrami opackimi klasztorów cysterskich w Lądzie i Bledzewie i nie spełnił wszystkich żądań Archettiego co do procedury objęcia kuratelą biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka. Bardziej pojednawczo zachował się przy okazji procesu Benedykta Oganowskiego, który z racji przyjętych święceń podlegał jurysdykcji kościelnej, choć miał być sądzony za wcześniejsze przestępstwa, popełnione jeszcze w stanie świeckim. Upadek projektu Kodeksu praw Andrzeja Zamoyskiego, mimo zaangażowania w tę sprawę nuncjusza, nie wpłynął na zmianę tonu, w jakim król deklarował pełną lojalność wobec Piusa VI i manifestował życzliwość wobec papieskiego dyplomaty. Archetti pisał o królu z sympatią, a nawet współczuciem, widząc jego starania o reformę Rzeczypospolitej i jednoczesną polityczną niemoc, podtrzymywaną zwłaszcza przez Rosję. W tym tonie relacjonował podróż króla do Wiśniowca w 1781 r. na spotkanie z parą wielkoksiążęcą, Pawłem i Marią Fiodorowną. Pozytywne osobiste kontakty z nuncjuszem Stanisław August potwierdził, dekorując Orderem św. Stanisława i Orderem Orła Białego siostrzeńca Archettiego, Giovanniego Battistę Vertovę, którego jedynym atutem było pokrewieństwo z Giovannim Andreą.