Giovanni Andrea Archetti i Stanisław August Poniatowski. Obraz króla i wzajemnych relacji w depeszach Nuncjusza do Sekretariatu Stanu Stolicy Apostolskiej z lat 1776–1784
DOI:
https://doi.org/10.12775/KH.2016.123.2.03Słowa kluczowe
Stanisław August Poniatowski, Giovanni Andrea Archetti, Pius VI, dyplomacja papieska, nuncjatura, sejm 1776, cystersi, Ląd, Bledzew, opactwa komendatoryjne, Kajetan Sołtyk, Kodeks Zamoyskiego, Otton Stackelberg, WiśniowiecAbstrakt
W artykule omówione zostały wzajemne stosunki króla Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz Giovanniego Andrei Archettiego, nuncjusza papieskiego w Rzeczypospolitej w latach 1776–1784. Informacje na temat polskiego króla były ważną częścią depesz przesyłanych przez nuncjusza do rzymskiego sekretariatu stanu. Królowi zależało na pozytywnym wizerunku. Kilka potencjalnie kryzysowych sytuacji na płaszczyźnie państwo–Kościół rozwiązano w tym okresie ugodowo. W korespondencji Archettiego mowa jest często o królewskich deklaracjach wierności Stolicy Apostolskiej i przywiązaniu monarchy do papieża Piusa VI. Stanisław August milcząco przyzwolił na zakulisową akcję nuncjusza przeciw wyborowi posła-dysydenta na sejmiku we Wschowie w 1776 r., nie zgadzał się także na projekty dodatkowych podatków na instytucje kościelne w dobrach królewskich. Jednocześnie dość stanowczo nalegał na przejęcie kontroli nad dobrami opackimi klasztorów cysterskich w Lądzie i Bledzewie i nie spełnił wszystkich żądań Archettiego co do procedury objęcia kuratelą biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka. Bardziej pojednawczo zachował się przy okazji procesu Benedykta Oganowskiego, który z racji przyjętych święceń podlegał jurysdykcji kościelnej, choć miał być sądzony za wcześniejsze przestępstwa, popełnione jeszcze w stanie świeckim. Upadek projektu Kodeksu praw Andrzeja Zamoyskiego, mimo zaangażowania w tę sprawę nuncjusza, nie wpłynął na zmianę tonu, w jakim król deklarował pełną lojalność wobec Piusa VI i manifestował życzliwość wobec papieskiego dyplomaty. Archetti pisał o królu z sympatią, a nawet współczuciem, widząc jego starania o reformę Rzeczypospolitej i jednoczesną polityczną niemoc, podtrzymywaną zwłaszcza przez Rosję. W tym tonie relacjonował podróż króla do Wiśniowca w 1781 r. na spotkanie z parą wielkoksiążęcą, Pawłem i Marią Fiodorowną. Pozytywne osobiste kontakty z nuncjuszem Stanisław August potwierdził, dekorując Orderem św. Stanisława i Orderem Orła Białego siostrzeńca Archettiego, Giovanniego Battistę Vertovę, którego jedynym atutem było pokrewieństwo z Giovannim Andreą.
Bibliografia
Beales, Derek. Joseph II. T. 2, Against the World. Cambridge: Cambridge University Press, 2013.
Borkowska-Bagieńska, Ewa. Zbiór praw sądowych Andrzeja Zamoyskiego. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 1986.
Boutigny, Roland le Vayer de. De l’autorité du roy touchant l’âge nécessaire à la Profession solemnelle des Religieux. Paris: Chez Iacques Cottin, 1669.
Boutigny, Roland le Vayer de. Dell’autorità del re sopra l’età necessaria alla professione solenne de’ religiosi. Opera del signor Le Vayer de Butigni’ [sic!], avvocato del Parlamento di Parigi, ed ora trasportata in Lingua Italiana. Venezia: Presso Luigi Paviani, 1768.
Butterwick, Richard. Polska rewolucja a Kościół katolicki 1788–1792. Kraków: Wydawnictwo Arcana, 2012.
Chotkowski, Władysław. Historia polityczna Kościoła w Galicji za rządów Marii Teresy. T. 1. Kraków: G. Gebethner i Sp., 1909.
Cristianopulo, Ermanno Domenico. Analisi critica del trattato del signor Levayer de Boutigny: Dell’autorità del Re sopra l’età necessaria alla professione solenne de’ Religiosi (del P. Ermanno Domenico Cristianopulo, domenicano). 2 t. S.l.: s.n., 1772.
Czartoryski, Adam Jerzy. Pamiętniki i memoriały polityczne 1776–1809. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1986.
Czeppe, Maria. „Kajetan Ignacy Sołtyk”. W Polski Słownik Biograficzny. T. 40, 386–404. Warszawa: Instytut Historii PAN, 2000–2001.
Diariusz sejmu ordynaryjnego pod związkiem konfederacyi generalnej Obojga Narodów agitującego się. Warszawa: Drukarnia J.K.MCI, 1776.
Dunin-Wilczyński, Zbigniew. Order św. Stanisława. Warszawa: Agencja Wydawnicza CB Andrzej Zasieczny, 2006.
Dymnicka-Wołoszyńska Hanna. „Antoni Ostrowski”. W Polski Słownik Biograficzny. T. 24, 540–546. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1979. Filipczak, Witold. Sejm 1778 r. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 2000.
Gagarin, Ivan Sergeevič, wyd. Un Nonce du Pape à la cour de Catherine II. Mémoires d’Archetti. Paris: Victor Palmé; Bruxelles: A. Vromant, 1872.
Gurowski, Rafał. „Mowa J.W. JMCI Pana Gurowskiego kasztelana przemęckiego w senacie dnia 3. października roku 1776 miana”. W Zbiór mów różnych w czasie dwóch seymów ostatnich roku 1775 y 1776 mianych. T. 3, Mowy w czasie Seymu Ordynaryinego Roku 1776 od 20 dnia września do końca seymu, 165–173. Poznań: Drukarnia J.K.MCI, 1777.
Kęder, Wojciech. Stolica Apostolska wobec Rzeczpospolitej w okresie Konfederacji Barskiej. Opole: Wydawnictwo Świętego Krzyża, 2006.
Kumor, Bolesław. Dzieje polityczno-geograficzne diecezji tarnowskiej. Lublin: TN KUL, 1958.
Kumor, Bolesław. Diecezja tarnowska. Dzieje ustroju i organizacji, 1786–1985. Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne, 1985.
Kumor, Bolesław. Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795. T. 1. Kraków: Wydawnictwo Św. Stanisława Biskupa i Męczennika, 1998.
Kurdybacha, Łukasz. Dzieje Kodeksu Andrzeja Zamoyskiego. Kraków: Czytelnik, 1951.
Leśnodorski, Bogusław. Recenzja Dziejów Kodeksu Andrzeja Zamoyskiego Łukasza Kurdybachy. Czasopismo Prawno-Historyczne 4 (1952): 466–480.
Loret, Maciej. Kościół katolicki a Katarzyna II, 1772–1784. Kraków: Druk. W.L. Anczyca i Spółki, 1910.
Loret, Maciej. „Zamach na Stanisława Augusta w świetle źródeł watykańskich”. Biblioteka Warszawska 841 (1911): 541–551.
Lutowski, Krzysztof, Marta Małkus, red. Rafał hrabia Gurowski. Szkice do XVIII-wiecznego portretu szlacheckiego. Wschowa: Stowarzyszenie Turystyczne Ziemi Wschowskiej, Stowarzyszenie Kultury Ziemi Wschowskiej, 2007.
Manikowska, Ewa. „Sztuka i dyplomacja. Kontekst rzymski kolekcjonerstwa Stanisława Augusta”. W Stanisław August i jego Rzeczpospolita. Dramat państwa, odrodzenie narodu, red. Angela Sołtys, Zofia Zielińska, 267–278. Warszawa: Arx Regia. Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego, 2013.
Matuszewska, Przemysława. „Jędrzej Kitowicz”. W Polski Słownik Biograficzny. T. 12, 525–527. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich; Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1966–1967.
Męclewska Marta, red. Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego, 1705–2008. Warszawa: Zamek Królewski w Warszawie, 2008.
Michalski, Jerzy. „Dwie misje księcia Stanisława”. W Studia historyczne z XVIII i XIX wieku. T. 1, 376–392. Warszawa: Wydawnictwo Stentor, 2007.
Michalski, Jerzy. Recenzja Dziejów Kodeksu Andrzeja Zamoyskiego Łukasza Kurdybachy. Przegląd Historyczny 42 (1951): 444–452.
Michalski, Jerzy. „Sprawa wyboru posłów dysydentów na sejm 1776 roku”. W Kultura staropolska – kultura europejska. Prace ofiarowane Januszowi Tazbirowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Stanisław Bylina, 273–280. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 1997.
Michalski, Jerzy. Stanisław August Poniatowski. Warszawa: Instytut Historii PAN, 2009.
Michalski, Jerzy. „Zmierzch prokonsulatu Stackelberga”. W Studia historyczne z XVIII i XIX wieku. T. 1, 449–499, Warszawa: Wydawnictwo Stentor, 2007.
Niemcewicz, Julian Ursyn. Pamiętniki czasów moich. Lipsk: F.A. Brockhaus, 1868. Niemcewicz, Julian Ursyn. Pamiętniki czasów moich. T. 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1957.
Ostrowski, Jozafat. „La Commende en Pologne et le Concordat de Wschowa en 1737”. W La Pologne au VII-e Congrès International des Sciences Historiques. Vol. 2, 175–197. Varsovie: Société Polonaise d’Histoire, 1933.
Platania, Gaetano. „Instrukcje dworu polskiego w związku z konklawe po śmierci papieża Klemensa XIV (1774)”. Informationes. Biuletyn Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych 2 (1980): 37–54.
Raila, Eligijus. Ignotus Ignotas. Vilniaus vyskupas Ignotas Jakūbas Masalskis. Vilnius: Aidai, 2010.
Rouët de Journel, Marie-Joseph. Nonciatures de Russie d’après les documents authentiques. Vol. 1, Nonciature d’Archetti 1783–1784. Città del Vaticano: Biblioteca Apostolica Vaticana, 1952.
Rudnicki, Kazimierz. Biskup Kajetan Sołtyk 1715–1788. Kraków: Druk. W.L. Anczyca i Spółki, 1906.
Stanislas Auguste. Mémoires, wyd. Anna Grześkowiak-Krwawicz, Dominique Triaire. Paris: Institut d’Études Slaves; Société Historique et Littéraire Polonaise, 2012. Sterna-Wachowiak, Sergiusz. „Rafał Gurowski – starosta Wschowy”. Przyjaciel Ludu 3 (1988): 10–13.
Stroynowski, Andrzej. Opozycja sejmowa w dobie rządów Rady Nieustającej. Studium z dziejów kultury politycznej. Łódź: Wyższa Szkoła Studiów Międzynarodowych w Łodzi, 2005.
Venturi, Franco. Settecento riformatore. Vol. 2, La chiesa e la repubblica dentro i loro limiti, 1758–1774. Torino: Giulio Einaudi editore, 1976.
Venturi, Salvatore. Delle Monache. Lucca: s.n., 1776.
Wisłocki, Jerzy. 1960–1961. „Gurowski Rafał h. Wczele (1716–1797)”. W Polski Słownik Biograficzny. T. 9, 170–171. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich; Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1960–1961.
Włodarczyk, Tadeusz. Konkordaty. Zarys historii ze szczególnym uwzględnieniem XX wieku. T. 1. Warszawa: PWN, 1986.
Wolff, Larry. The Vatican and Poland in the Age of the Partitions. Diplomatic and Cultural Encounters at the Warsaw Nunciature. New York: Columbia University Press, 1988.
Wrana, Magdalena. Angelo Maria Durini. Poeta i polityk w purpurze. Zarys działalności literackiej, kulturalnej i politycznej nuncjusza w Polsce (1767–1772). Kraków: Collegium Columbinum, 2013.
Wyrwa, Andrzej Marek. „Ląd”. W Monasticon Cisterciense Poloniae, red. Andrzej Marek Wyrwa, Jerzy Strzelczyk, Krzysztof Kaczmarek. T. 2, Katalog męskich klasztorów cysterskich na ziemiach polskich i dawnej Rzeczypospolitej, 189–201. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1999.
Zając, Paweł, wyd. Ioannes Andreas Archetti (1776–1784). Vol. 1, (8 IV 1775–25 VII 1776). Acta Nuntiaturae Polonae, t. 54. Cracoviae: Academia Scientiarum et Litterarum Polona, 2013.
Zając, Paweł. „Polska i Polacy w korespondencji nuncjusza Jana Andrzeja Archettiego, 1775–1784”. W Nuncjatura Apostolska w Rzeczypospolitej. Stan badań i perspektywy, red. Teresa Chynczewska-Hennel, Katarzyna Wiszowata-Walczak, 414–437. Białystok: Uniwersytet w Białymstoku, 2012.
Zając, Paweł. „«Jeden z najszczęśliwszych dni króla Stanisława Augusta» – Grodno, 24 października 1784 r.”. W W cieniu wojen i rozbiorów. Studia z dziejów Rzeczypospolitej XVIII i początków XIX wieku, red. Urszula Kosińska, Dorota Dukwicz, Adam Danilczyk, 311–338. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2014.
Zawadzki, Stanisław. „«Zwaryowany na umyśle biskup» czy ofiara intrygi? Sprawa biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka w 1782 r. w świetle gazetek pisanych Teodora Ostrowskiego”. Praca licencjacka, Uniwersytet Warszawski, Wydział Historyczny, 2013.
Zielińska, Ewa. „Rzeczpospolita wobec zbliżenia rosyjsko-austriackiego na początku lat osiemdziesiątych XVIII w. Sprawy Barona Karla Juliusa i Biskupa Kajetana Sołtyka”. Praca doktorska, Instytut Historii PAN, 2004.
Zielińska, Zofia, oprac. Correspondance de Stanislas-Auguste avec Catherine II et ses plus proches collaborateurs (1764–1796), Kraków: Wydawnictwo Arcana, 2015.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 205
Liczba cytowań: 0