Koncepcje odbudowy szczecińskich zabytków po 1945 roku i możliwość ich realizacji

Abstrakt

Pierwsi fachowcy zajmujący się inwentaryzacją i zabezpieczaniem dóbr kultury przybyli do Szczecina dopiero w drugim kwartale 1946 roku. Wśród nich był historyk sztuki dr Leopold Kusztelski, który 8 kwietnia objął obowiązki Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. W 1953 roku podjęto decyzję o likwidacji zniszczeń wojennych na obszarze Starego Miasta, w wyniku której przewidziano odbudowę jedynie kilku najcenniejszych zabytków, bez zachowania historycznego układu urbanistycznego, z poszerzeniem ulic i zabudową w sąsiedztwie katedry, budynkami mieszkalnymi o współczesnej formie. Odbudową objęto średniowieczne kościoły św. Jakuba Apostoła, św. Piotra i św. Pawła oraz św. Jana Ewangelisty, Stary Ratusz, nowożytne pałace Grumbkowa i Velthusena, Bramy Berlińską i Królewską, Basztę Panieńską oraz zamek Książąt Pomorskich wraz z kamieniczkami ulicy Kuśnierskiej. Drugi czytelny etap działań konserwatorskich, będący między innymi kontynuacją odbudowy miasta ze zniszczeń wojennych nastąpił dopiero na początku lat 90. XX wieku i objął zagospodarowanie terenu Podzamcza. Obowiązywała koncepcja wybrana w wyniku konkursu ogłoszonego przez miasto w 1983 roku, która zakładała odtworzenie historycznej siatki ulic i placów wraz z historyczny układem parcelacyjnym terenu. Projektowana współczesna zabudowa miała nawiązywać do istniejącej w XVII i XVIII wieku, wskutek tego wysokość budynków określona została na 3–4 kondygnacje. Przewidziano do rekonstrukcji znane z materiałów ikonograficznych barokowe kamienice, najbliższe otocze nie zabytkowego ratusza. Poważne prace konserwatorskie tego okresu to także podjęcie rewitalizacji centrum miasta, obejmującego 56 kwartałów liczących około 1000 kamienic z końca XIX wieku, położonych na obszarze 105 hektarów. Kolejnym wyraźnym punktem działań konserwatorskich są między innymi wielkie inwestycje rozpoczęte w latach 2004–2006 na podstawie funduszy Unii Europejskiej. Objęły one katedrę św. Jakuba Apostoła z rekonstrukcją iglicy hełmu do wysokości 110 metrów i adaptacją wieży na punkt widokowy, renowację kościoła św. Jana Ewangelisty i gmachów Muzeum Narodowego oraz adaptację na funkcje Muzeum Komunikacji i Techniki, opuszczonej zajezdni tramwajowej w dzielnicy Niebuszewo. Obowiązek kompleksowego przygotowania procesu inwestycyjnego, wraz z określeniem funkcji, wymusił na właścicielach zabytków nie tylko rzetelne przygotowanie się do odpowiedzi, jak przeprowadzić konserwację, ale również dlaczego przeprowadzenie działań jest dla zabytku konieczne oraz czy proponowana funkcja spełni kryteria interesu publicznego.