Stosowanie tortur w procesach o czary w Rzeczypospolitej Obojga Narodów od XVII do XVIII wieku
Przyczynek do badań nad polskim sądownictwem doby nowożytnej
DOI:
https://doi.org/10.12775/BPMH.2025.004Słowa kluczowe
Rzeczypospolita Obojga Narodów; procesy o czary; czarownicy i czarownice; tortury; prawoAbstrakt
Tortury były stałym elementem wszystkich procesów karnych w XVII–XVIII wieku. Przyznanie się do winy nie uwalniało od tortur, ponieważ sędzia mógł je nakazać, jeśli osoba oskarżona nie wyjawiła wspólników lub jeśli uznał, że zeznania są niewystarczające. Według ówczesnych ludzi tortury gwarantowały prawdomówność i karalność przestępstw. Wierzono, że osoba, której zadaje się ból, mówi prawdę i unika kłamstwa. Nie inaczej było w procesach o czary w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W niniejszym artykule autor skupił się na omówieniu metod zadawania bólu w polsko-litewskich procesach czarownic, częstotliwości ich stosowania oraz prawodawstwie na ten temat.
Bibliografia
Bibliografia / Bibliografie / Bibliography
Źródła archiwalne / Archivalische Quellen / Archival Sources
Archiwum Akt Dawnych w Warszawie: Archiwum Radziwiłłowskie, Sign. V. 91.
Źródła drukowane / Gedruckte Quellen / Printed Sources
Groicki, Bartłomiej: Artykuły prawa majdeburskiego. Postępek sądów około karania na gardle. Ustawa płacej u sądów. 1954.
Instrukcya Rzymska abo Postępek Prawny o sądach, processach, jako maią bądź formowane y wydawane przećiw Czarownicom, y rożnemi Zabobonami bawiaiącym się, abo podeyrzanym. 1728.
Jablonskis, Konstantinas / Jasas, Rimantas (Hg.): Raganų teismai Lietuvoje. 1987.
Skarżyński, Anna (Hg.): Kitowicz, Jędrzej: Opis obyczajów za panowania Augusta III. 1985.
Wasilewski, Tadeusz (Hg.): Radziwiłł, Bogusław: Autobiografia. 1979.
Literatura / Literatur / Literature
Baranowski, Bogdan: Procesy czarownic w Polsce w XVII i XVIII wieku. 2021
Baranowski, Bohdan: Pożegnanie z diabłem i czarownicą. 1965.
Bardach, Juliusz / Leśnodorski, Bogusław / Pietrzak, Michał: Historia ustroju i prawa polskiego. 2000.
Cichy, Magdalena Anna: Procesy o czary w Lublinie w XV–XVIII w., in: Rocznik Lubelski, 37. 2011, S. 9–32.
Hajdrych, Łukasz: Wizja świata mieszkańców Kleczewa w świetle protokołów z Księgi sądu wójtowskiego miasta Kleczewa (1624–1738). 2021.
Kamler, Marcin: Rola tortur w polskim sądownictwie miejskim drugiej połowy XVI i pierwszej połowy XVII wieku, in: Kwartalnik Historyczny, 95/3. 1988, S. 107–125.
Koranyi, Karol: Czary w postępowaniu sądowem, in: Lud, 5. 1926, S. 7–18.
Kotanyi, Karol: Ze studjów nad wierzeniami w historji prawa karnego, 1: Beczka czarownic, in: Pamiętnik Historyczno-Prawny, 5/2. 1928, S. 3–42 [403–442].
Michalski, Jerzy: Jeszcze o konstytucji sejmu 1776 roku „Konwikcje w prawach kryminalnych”, in: Kwartalnik Historyczny, 103/3. 1996, S. 89–101.
Mikołajczyk, Marian: Proces kryminalny w miastach Małopolski w XVI–XVIII wieku. 2013.
Ostling, Michael: Między diabłem a hostią. Czary i czarownice w wyobrażeniach mieszkańców i mieszkanek Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku. 2023.
Pilaszek, Małgorzata: Apelacje w polskich procesach czarownic (XVII–XVIII w.), in: Odrodzenie i Reformacja w Polsce, 49. 2005, S. 113–135.
Pilaszek, Małgorzata: Litewskie procesy czarownic XVI–XVIII w., in: Odrodzenie i Reformacja w Polsce, 46. 2002, S. 7–35.
Płaza, Stanisław: Rozwój staropolskiego prawa sądowego na tle europejskim, in: Studia z dziejów państwa i prawa polskiego”. 9/2. 2006.
Sawicki, Mariusz: Czarownica oczami szlachty litewskiej. Dwa procesy o czary w Wielkim Księstwie Litewskim w 1631 i 1641 roku, in: Wolański, Filip (Hg.): Staropolski ogląd świata. Sarmacki sensualizm. 2017, S. 59–73.
Tazbir, Janusz: Okrucieństwo w nowożytnej Europie. 1993.
Wijaczka, Jacek: Czarownicom żyć nie dopuścisz. Procesy o czary w Polsce w XVII–XVIII wieku. 2022.
Wijaczka, Jacek: Jak się pozbyć matki, która bije? Dziecięcy proces o czary w Gnieźnie w 1689 r., in: Przegląd Historyczny. 111/3. 2020, S. 539–555.
Wijaczka, Jacek: Kościół wobec czarów Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku (na tle europejskim). 2016.
Wijaczka, Jacek: Mężczyźni jako ofiary procesów o czary przed sądem łobżenickim w drugiej połowie XVII wieku, in: Czasy Nowożytne, 17. 2004, S. 17–30.
Wijaczka, Jacek: Polowanie na czarownice i czarowników w Nowem nad Wisłą i najbliższej okolicy miasta w XVII i pierwszej połowie XVIII wieku, in: Czasy Nowożytne, 22. 2009, S. 119–144.
Wijaczka, Jacek: Proces o czary we wsi Młotkowo w 1692 roku. Przyczynek do polowania na czarownice w Rzeczypospolitej w XVII wieku, in: Odrodzenie i Reformacja w Polsce, 48. 2004, S. 161–170.
Wijaczka, Jacek: Procesy o czary przed sądem sołtysim Kowalewa (Pomorskiego) w XVII–XVIII wieku, in: Zapiski Historyczne, 82/2. 2017, S. 102–119.
Wiślicz, Tomasz: Społeczeństwo Kleczewa i okolic w walce z czartem (1624–1700), in: Kwartalnik Historyczny, 62/2. 2004, S. 37–60.
Wojtucki, Daniel: Rzemiosło katowskie w nowożytnej Oławie na podstawie rachunków miejskich i ksiąg metrykalnych, in: Gałwiaczek, Tomasz (Hg.): Ziemia oławska. Tradycja a współczesność. Śląskie studia regionalne. 2018, S. 74–101.
Wyporska, Wanda: Czary w nowożytnej Polsce w latach 1500–1800. 2021.
Pobrania
Sklep wydawnictwa:
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Mariusz Sawicki
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor zgłaszający tekst do publikacji zobowiązany jest do ujawnienia wszystkich autorów uczestniczących w przygotowaniu tekstu oraz (jeśli dotyczy) wskazanie źródeł finansowania publikacji, wkładzie instytucji naukowo-badawczych, stowarzyszeń i innych podmiotów („financial disclosure”). W wypadku tekstów przygotowanych przez dwóch lub wielu Autorów, Autorzy zobowiązani są do przesłania do Redakcji oświadczenia o wkładzie poszczególnych Autorów w powstanie publikacji (z podaniem ich afiliacji oraz wskazaniem Autora/Autorów koncepcji, założeń, metod itp.). Główną odpowiedzialność za tekst ponosi Autor zgłaszający go Redakcji.
Informujemy, że Redakcja Biuletynu Polskiej Misji Historycznej korzysta z programu antyplagiatowego iThenticate, od 2016 roku każdy artykuł jest sprawdzany pod względem oryginalności. Redakcja oświadcza, że wykryte przypadki nierzetelności naukowej będą dokumentowane oraz upubliczniane poprzez powiadomienie odpowiednich podmiotów (instytucje zatrudniające Autorów, instytucje i stowarzyszenia naukowe itp.).
Autorzy/Autorki przesyłając artykuł przez stronę APCz składają oświadczenia dotyczące praw autorskich oraz przygotowania artykułu zgodnie z zasadami etycznymi dla prac naukowych. Oswiadczenie jest także dostępne w formie dokumentu word (oświadczenie).
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 101
Liczba cytowań: 0
