Zmiany w rozmieszczeniu i strukturze ludności łemkowskiej na terenie powiatu nowosądeckiego w latach 1900–1947
DOI:
https://doi.org/10.12775/SG.2020.04Słowa kluczowe
Łemkowie, Łemkowszczyzna, przesiedlenia, wysiedlenia, akcja „Wisła”, grupa etniczna, powiat nowosądeckiAbstrakt
The article constitutes an analysis of the changes in the social structure of the Lemko population which took place in the period between 1900 and the displacements of the years 1945–1947 in the territory of Nowy Sącz County, whose south-eastern areas formed part of the so-called Lemkivshchyna ethnographic region. The author of the paper also uses existing historical research to determine the factors which influenced the changes in the structure of the above defined ethnic group in terms of population size, identity, and religion, as well as discusses the characteristic features of Lemko settlements and their transformations.
Bibliografia
Dokumenty publikowane
Akcja „Wisła”. Dokumenty i materiały, oprac. E. Misiło, Warszawa 2013.
Drugi powszechny spis ludności z dn. 9 XII 1931 r. Mieszkania i gospodarstwa domowe. Ludność. Stosunki zawodowe. Województwo Krakowskie bez miasta Krakowa, red. E. Szturm de Sztrem i in., Warszawa 1938 (Statystyka Polski. Seria C, 88).
Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, Bd. 12: Galizien, Wien 1907.
Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do USRR. Dokumenty, t. 1, red. E. Misiło, Warszawa 1996.
Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do USRR. Dokumenty, t. 2, red. E. Misiło, Warszawa 1999.
Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, t. 12: Województwo krakowskie. Śląsk Cieszyński, Warszawa 1925.
Ukraińcy w Polsce 1944–1989. Walka o tożsamość (dokumenty i materiały), oprac. R. Drozd, I. Hałagida, Warszawa 1999.
Mapy
Moklak J., Łemkowszczyzna w II RP (1929 r.), skala: 1:375 000, w: J. Moklak, Łemkowszczyzna w Drugiej Rzeczpospolitej. Zagadnienia polityczne i wyznaniowe, Kraków 1997.
Кубійович В., Етнографічна карта південнозахідньої України (Галичини), skala: 1:250 000, Вісбаден 1983.
Ровенчак І., Лемківщина, skala: 1:275 000, Львів 2002.
Literatura
Akcja „Wisła”, red. J. Pisuliński, Warszawa 2003.
Barwiński M., Rozmieszczenie i liczebność Łemków w Polsce na podstawie wyników spisu powszechnego z 2002 roku – uwarunkowania i kontrowersje, w: Łemkowie, Bojkowie, Rusini – historia, współczesność, kultura materialna i duchowa, t. 2, red. S. Dudra, Zielona Góra 2007.
Best P., Apostolska Administracja Łemkowszczyzny 1934–1944, w: Polska – Ukraina. Studia z dziejów greckokatolickiej diecezji przemyskiej, t. 4, red. S. Stępień, Przemyśl 1998.
Czajkowski J., Dzieje osadnictwa historycznego na Podkarpaciu i jego odzwierciedlenie w grupach etnicznych, w: Łemkowie w historii i kulturze Karpat, cz. 1, red. J. Czajkowski, Rzeszów 1992.
Czajkowski J., Studia nad Łemkowszczyzną, Sanok 1999.
Czł[onek] K. Dobrowolski przedstawił własną pracę pt. „Zderzenie kultury rolniczej z pasterską”, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń PAU”, 5, 1939.
Człowiek i przestrzeń. Profesorowi Adamowi Jelonkowi w 70. rocznicę urodzin, red. B. Kortus, Kraków 2001.
Długopolski E., Przyczynek do osadnictwa wołoskiego w Karpatach, Kraków 1916.
Dobrowolski K., Dwa studia nad powstaniem kultury ludowej w Karpatach Zachodnich. Z badań nad zagadnieniem wołoskim w Karpatach Zachodnich, w: Studia Podhalańskie oraz Bibliografia pasterstwa Tatr i Podhala, oprac. W. Antoniewicz, K. Dobrowolski, W.H. Paryski, Wrocław 1970 (Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala, 8).
Dobrowolski K., Etniczny aspekt osadnictwa wołoskiego na przedpolu Karpat w Małopolsce i na Rusi Czerwonej (XIV–XV), w: Początki sąsiedztwa. Pogranicze polsko-rusko-słowackie w średniowieczu. Materiały z konferencji, red. M. Parczewski, Rzeszów 1996.
Dobrowolski K., Migracje wołoskie na ziemiach polskich, Lwów 1930.
Doc[ent] Z. Stieber przedstawia swoją pracę pt. „Wpływ polski i słowacki na gwary Łemków”, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń PAU”, 41 (2), 1936, s. 45.
Drozd R., Powojenne wysiedlenia Łemków polskich w latach 1944–1950, w: Łemkowie, Bojkowie, Rusini – historia, współczesność, kultura materialna i duchowa, [t. 1], red. S. Dudra, Zielona Góra 2007.
Drozd R., Ukraińcy w Polsce 1944–1947 – losy, postawy, nastroje, w: Akcja „Wisła”, red. J. Pisuliński, Warszawa 2003.
Dubiel-Dmytryszyn S., Łemkowie a ruch rusiński, „Rocznik Ruskiej Bursy”, 2007.
Dubiel-Dmytryszyn S., Rusini – Łemkowie – Ukraińcy. W kręgu Rusińskiej tożsamości etnicznej w Karpatach, Krosno 2018.
Duć-Fajfer H., Literatura łemkowska w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku, Kraków 2001.
Dudra S., Akcja „Wisła” na Łemkowszczyźnie, „Rocznik Sądecki”, 26, 1998.
Dudra S., Integracyjna i kulturotwórcza rola Cerkwi w życiu prawosławnych Łemków, w: Łemkowie, red. B. Machul-Telus, Warszawa 2013.
Dudra S., Łemkowie. Deportacje i osadnictwo ludności łemkowskiej na środkowym Nadodrzu w latach 1947–1960, Głogów 1998.
Dudra S., Łemkowie na środkowym Nadodrzu (1947– 1956), „Studia Zachodnie”, 4, 1999.
Dudra S., Łemkowie wobec przemian politycznych 1956 roku w Polsce, w: Łemkowie, Bojkowie, Rusini – historia, współczesność, kultura materialna i duchowa, [t. 1], red. S. Dudra, Zielona Góra 2007.
Dudra S., Poza małą ojczyzną. Łemkowie na Ziemi Lubuskiej, Wrocław 2008.
Dudra S., Życie religijne Łemków wyznania prawosławnego na ziemiach zachodniej Polski po akcji „Wisła”, „Płaj”, 28, 2004.
Fastnacht A., Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340–1650, Wrocław 1962.
Horbal B., Działalność polityczna Łemków na Łemkowszczyźnie 1918–1921, Wrocław 1997.
Jawor G., Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin 2004.
Krasowski I., Problem autochtonizmu Rusinów w Beskidzie Niskim, w: Łemkowie w historii i kulturze Karpat, cz. 1, red. J. Czajkowski, Rzeszów 1992.
Krochmal A., Stosunki między grekokatolikami i prawoławnymi na Łemkowszczyźnie w latach 1926–1939, w: Łemkowie w historii i kulturze Karpat, cz. 1, red. J. Czajkowski, Rzeszów 1992.
Kwiek J., Przesiedlenie ludności łemkowskiej z województwa krakowskiego na Ukrainę (1945–1946), „Studia Historyczne”, 2, 1998.
Kwiek J., Żydzi, Łemkowie, Słowacy w województwie krakowskim w latach 1945–1949/50, Kraków 2002.
Kwilecki A., Aktualne zagadnienia etniczne Łemków w Polsce, „Etnografia Polska”, 12, 1968.
Kwilecki A., Fragmenty najnowszej historii Łemków, „Rocznik Sądecki”, 8, 1967.
Kwilecki A., Fragmenty najnowszej historii Łemków ze szczególnym uwzględnieniem Łemków Sądeckich, Warszawa 1970.
Kwilecki A., Liczebność i rozmieszczenie grup mniejszości narodowych na Ziemiach Zachodnich, „Przegląd Zachodni”, 4, 1964.
Kwilecki A., Łemkowie na Ziemi Lubuskiej, „Nadodrze”, 5, 1966.
Kwilecki A., Łemkowie. Zagadnienie migracji i asymilacji, Warszawa 1974.
Kwilecki A., Problemy socjologiczne Łemków na Ziemiach Zachodnich. Uwagi teoretyczne i terminologiczne, „Kultura i Społeczeństwo”, 3, 1966.
Kwilecki A., Współżycie z ludnością polską i przemiany kulturalne w grupie Łemków, „Etnografia Polska”, 14, 1970.
Kwilecki A., Z zagadnień historycznych i etnicznych dawnej Łemkowszczyzny, „Lud”, 53, 1969.
Kwilecki A., Zagadnienia stabilizacji Łemków na Ziemiach Zachodnich, „Przegląd Zachodni”, 6, 1966.
Lewandowska M., Administracja Apostolska Łemkowszczyzny, „Płaj”, 27, 2003.
Łemkowie, Bojkowie, Rusini – historia, współczesność, kultura materialna i duchowa, [t. 1], red. S. Dudra, Zielona Góra 2007.
Łemkowie, Bojkowie, Rusini – historia, współczesność, kultura materialna i duchowa, t. 2, red. S. Dudra, Zielona Góra 2009.
Łemkowie i łemkoznawstwo w Polsce, red. A.A. Zięba, Kraków 1997 (Prace Komisji Wschodnioeuropejskiej Polskiej Akademii Umiejętności, 5).
Łemkowie w historii i kulturze Karpat, cz. 1, red. J. Czajkowski, Rzeszów 1992.
Michna E., Kwestie etniczno-narodowościowe na pograniczu Słowiańszczyzny Wschodniej i Zachodniej. Ruch rusiński na Słowacji, Ukrainie i w Polsce, Kraków 2004.
Michna E., Łemkowie, grupa etniczna czy naród?, Kraków 1995.
Mironowicz E., Polityka władz Polski Ludowej wobec Ukraińców w latach 1944–1947, w: Akcja „Wisła”, red. J. Pisuliński, Warszawa 2003.
Misiak M., Łemkowie. W kręgu badań nad mniejszościami etnolingwistycznymi w Europie, Wrocław 2006.
Moklak J., Łemkowszczyzna w Drugiej Rzeczpospolitej. Zagadnienia polityczne i wyznaniowe, Kraków 1997.
Motyka G., Ukraińska Powstańcza Armia a akcja „Wisła”, w: Akcja „Wisła”, red. J. Pisuliński, Warszawa 2003.
Nabywaniec S., Łemkowszczyzna w świetle badań i opinii, „Resovia Sacra. Studia Teologiczno-Filozoficzne Diecezji Rzeszowskiej”, 2, 1995.
Nalepa J., Łemkowie, Wołosi i Biali Chorwaci. Uwagi dotyczące kwestii genezy osadnictwa ruskiego na polskim Podkarpaciu, „Acta Archaeologica Carpathica”, 24, 1997–1998.
Nowakowski K., Apostolska Administracja Łemkowszczyzny w latach 1939–1947, w: Polska – Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa. Studia z dziejów greckokatolickiej diecezji przemyskiej, t. 3, red. S. Stępień, Przemyśl 1996.
Nowakowski K., Sytuacja polityczna na Łemkowszczyźnie, w: Łemkowie w historii i kulturze Karpat, cz. 1, red. J. Czajkowski, Rzeszów 1992.
Olejnik L., Problem ukraiński w polityce narodowościowej państwa polskiego w latach 1944–1957, w: Polska i Ukraina po II wojnie światowej, red. W. Bonusiak, Rzeszów 1998.
Parczewski M., Geneza Łemkowszczyzny w świetle wyników badań archeologicznych, w: Łemkowie w historii i kulturze Karpat, cz. 1, red. J. Czajkowski, Rzeszów 1992.
Parczewski M., Początki kształtowania się polsko-ruskiej rubieży etnicznej w Karpatach, Kraków 1991.
Pieradzka K., Na szlakach Łemkowszczyzny, Kraków 1939.
Pisuliński J., Akcja Specjalna „Wisła”, Rzeszów 2017.
Pisuliński J., Polityka władz wobec społeczności ukraińskiej w latach 1944–1956, „Pamięć i Sprawiedliwość”, 3/2 (6), 2004.
Pisuliński J., Przesiedlenie ludności ukraińskiej z Polski do USRR w latach 1944–1947, Rzeszów 2009.
Początki sąsiedztwa. Pogranicze polsko-rusko-słowackie w średniowieczu. Materiały z konferencji, red. M. Parczewski, Rzeszów 1996.
Polska i Ukraina po II wojnie światowej, red. W. Bonusiak, Rzeszów 1998.
Polska – Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa. Studia z dziejów greckokatolickiej diecezji przemyskiej, t. 3, red. S. Stępień, Przemyśl 1996.
Pudło K., Dzieje Łemków po drugiej wojnie światowej, w: Łemkowie w historii i kulturze Karpat, cz. 1, red. J. Czajkowski, Rzeszów 1992.
Pudło K., Łemkowie na Dolnym Śląsku (1947–1982), „Rocznik Dolnośląski”, 9, 1985.
Pudło K., Łemkowie. Proces wrastania w środowisko Dolnego Śląska 1947–1985, „Prace i Materiały Etnograficzne”, 28, 1987.
Reinfuss R., Etnograficzne granice Łemkowszczyzny. Próba wytyczenia granicy Łemkowszczyzny na podstawie zasięgu łemkowskiego stroju, „Ziemia. Ilustrowany miesięcznik krajoznawczy”, 10/11, 1936.
Reinfuss R., Łemkowie jako grupa etnograficzna, Sanok 1998.
Soja M., Zmiany zaludnienia Łemkowszczyzny w latach 1869–1998, w: Człowiek i przestrzeń. Profesorowi Adamowi Jelonkowi w 70. rocznicę urodzin, red. B. Kortus, Kraków 2001.
Stadnicki A., O wsiach tzw. wołoskich na północnym stoku Karpat, Lwów 1848.
Stępień S., Organizacja i struktura terytorialna greckokatolickiej diecezji przemyskiej w latach 1918–1939, w: Polska – Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa. Studia z dziejów greckokatolickiej diecezji przemyskiej, t. 3, red. S. Stępień, Przemyśl 1996.
Struminśki B., O pochodzeniu Łemków z punktu widzenia językoznawstwa, „Magury”, 91, 1992.
Studia Podhalańskie oraz Bibliografia pasterstwa Tatr i Podhala, oprac. W. Antoniewicz, K. Dobrowolski, W.H. Paryski, Wrocław 1970 (Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala, 8).
Szanter Z., Jeszcze o osadnictwie zza południowej granicy w Beskidzie Niskim i Sądeckim, w: Łemkowie i łemkoznawstwo w Polsce, red. A.A. Zięba, Kraków 1997 (Prace Komisji Wschodnioeuropejskiej Polskiej Akademii Umiejętności, 5).
Tomaszewski J., Landau Z., Społeczeństwo Drugiej Rzeczpospolitej (uwagi polemiczne), „Przegląd Historyczny”, 61 (2), 1970.
Torzecki R., Kwestia ukraińska w polityce III Rzeszy (1933–1945), Warszawa 1972.
Trzeszczyńska P., Łemkowszczyzna zapamiętana. Opowieści o przeszłości i przestrzeni, Kraków 2013.
Wilk A., Łemkowie. Między integracją a rozproszeniem 1918–1989, Warszawa 2019.
Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 (https://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/ gus/raport_z_wynikow_nsp_ludnosci_i_mieszkan_2002.pdf, dostęp: 18 września 2020).
Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 w zakresie deklarowanej narodowości oraz języka używanego w domu, „Główny Urząd Statystyczny” (https://stat.gov.pl/spisy-powszechne/narodowe-spisy-powszechne/narodowy-spis-powszechny-2002/wyniki-narodowego-spisupowszechnego-2002-narodowosci-oraz-jezyka/, dostęp: 18 września 2020).
Zięba A.A., Wokół sporów o etnogenezę Łemków, w: Łemkowie, red. B. Machul-Telus, Warszawa 2013.
Грушевський М., Історія України-Руси, т. 1, Львів 1904.
Зілинський I., Питання про лемківсько-бойківську мовну границю, „Lud Słowiański”, 4 (1), 1938.
Кубійович В., Етнічні групи південносхідньої України (Галичини) на 1.1.1939, Вісбаден 1983 (http://dia- sporiana.org.ua/wp-content/uploads/books/10893/ file.pdf, dostęp: 18 września 2020).
Кубiйович В., Українці в Генеральній Губернії 1939– 1941 – Історія Українського Центрального Комітету, Чікаго 1975.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Licencja
Autor/współautor upoważniony przez pozostałych współautorów do ich reprezentowania (autor korespondencyjny) zgłoszonego „utworu” oświadcza, że przysługują mu autorskie prawa do utworu, które nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem. Utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób, ani nie jest ograniczony prawami na rzecz osób trzecich. Utwór nie był wcześniej publikowany pod tym samym lub innym tytułem, nie stanowi również części innej publikacji. Utwór nie jest obecnie przedmiotem postępowania w innym wydawnictwie.
Autor/Współautor zgłasza utwór do publikacji w czasopiśmie „Studia Geohistorica” i tym samym potwierdza, że:
- Utwór został przygotowany zgodnie z zasadami edytorskimi obowiązującymi w czasopiśmie.
- Utwór zawiera informacje o źródłach finansowania badań, które stanowiły podstawę jego opracowania.
- Wyraża zgodę na przekazanie utworu do podwójnej recenzji, na podstawie której redakcja podejmie decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu utworu do publikacji.
- Wyraża zgodę na dokonanie przez redakcję koniecznych zmian utworu wynikających z opracowania redakcyjnego.
- Zobowiązuje się do niezwłocznego dokonania korekty autorskiej utworu, po jego akceptacji przez redakcję. Niedokonanie korekty autorskiej w terminie 14 dni od daty otrzymania materiałów, traktowane będzie za zgodę na wydanie utworu w postaci przekazanej do korekty.
Autor/Współautor udziela Instytutowi Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN i Polskiemu Towarzystwu Historycznemu nieodpłatnej, nieograniczonej terytorialnie i czasowo nieodpłatnej licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu pod warunkiem jego przyjęcia do opublikowania w czasopiśmie „Studia Geohistorica”, na następujących polach eksploatacji:
- Utrwalanie, zwielokrotnianie i wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową i zapisu elektronicznego.
- Obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono: wprowadzanie do obrotu, sprzedaż, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, również w sieci Internet.
- Włączenie utworu w skład utworu zbiorowego.
- Tłumaczenia na inne języki i rozpowszechniania tych tłumaczeń.
Autor/Współautor wyraża zgodę na udzielanie udostępnianie utworu przez Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN i Polskie Towarzystwo Historyczne na licencji:
Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe,
której pełny tekst dostępny jest na stronie internetowej: https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/legalcode
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 951
Liczba cytowań: 0
