Materialna pamięć krajobrazu cmentarzy w wyludnionych wiejskich jednostkach osadniczych polskiej części dawnych Prus Wschodnich – wybór zagadnień

Authors

  • Anna Majewska Katedra Geografii Politycznej, Historycznej i Studiów Regionalnych, Wydział Nauk Geograficznych, Uniwersytet Łódzki https://orcid.org/0000-0003-0589-6400

DOI:

https://doi.org/10.12775/SG.2020.01

Keywords

studia krajobrazowe, wyludnione miejscowości, krajobraz kulturowy, geografia historyczna, LiDAR, GIS

Abstract

The article discusses selected issues surrounding cemeteries as important elements of presently abandoned rural settlements located in the part of former East Prussia incorporated into Poland after 1945. It tackles the issue of identification and distribution of burial sites on the researched area and their location in the geographical environment. The discussion is based on a comparative analysis of archival and contemporary cartographic materials and spatial analyses making use of hGIS technology. The results presented in the paper constitute of a part of a study of the impact of the interruption in settlement continuity on landscape in selected localities of the regions of Warmia, Masuria, and Powiśle in the final months of World War II and after the end of the military conflict.

Author Biography

Anna Majewska, Katedra Geografii Politycznej, Historycznej i Studiów Regionalnych, Wydział Nauk Geograficznych, Uniwersytet Łódzki

Archeolog i geograf, doktorantka w Katedrze Geografii Politycznej, Historycznej i Studiów Regionalnych Wydziału Nauk Geograficznych Uniwersytetu Łódzkiego. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się na zagadnieniach z zakresu geografii politycznej i historycznej, w szczególności dotyczących dziedzictwa kulturowego i przemian osadniczych na obszarach wiejskich. Obroniona przez nią praca magisterska nt. żydowskiego dziedzictwa religijnego w przestrzeni województwa śląskiego została nagrodzona m.in. w Konkursie im. Majera Bałabana organizowanym przez Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie. Obecnie kieruje projektem pt. „Pamięć krajobrazu zanikających miejscowości z terenu dawnych Prus Wschodnich – materialny wymiar przerwania ciągłości osadnictwa”, realizowanym w ramach grantu Preludium Narodowego Centrum Nauki.

References

Archeologia współczesności. Pierwszy Kongres Archeologii Polskiej, t. 1, red. A.I. Zalewska, Warszawa 2016.

Ariès P., The hour of our death, Harmondsworth 1983.

Białuński G., W sprawie lasów i leśnictwa w południowo-wschodnich Mazurach od XIV do początku XVIII wieku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 3, 1996.

Bielawny K., Nekropolie w granicach parafii ewangelickich Nawiady, Piecki i Stara Ukta przed 1945 rokiem, „Znad Pisy”, 15, 2006.

Burzyńska M., Miejsca nie-pamięci, „Menażeria” (http://menazeria.eu/8,przejazd.html?artykul- ID=168, dostęp: 8 lutego 2020).

Cepil M., Śladami osadników fryderycjańskich w środkowej Polsce. Cmentarze i ich pozostałości, „Studia z Geografii Politycznej i Historycznej”, 6, 2017.

Cmentarze nieistniejących cmentarzy. Ewangelickie dziedzictwo kulturowe w Wolsztynie (w 500. rocznicę reformacji), red. J. Kołacki, Poznań 2018.

Dethlefsen E.S., The cemetery and culture change. Archaeological focus and ethnographic perspective, w: Modern material culture and archaeology of us, ed. R.A. Gould, M.B. Schiffer, New York 1981.

Długozima A., Cmentarze jako ogrody żywych i umarłych, Warszawa 2011.

Długozima A., Fenomen cmentarzy warmińskich i mazurskich w aspekcie ich położenia w krajobrazie, w: Nekropolie Warmii i Mazur, red. W. Knercer, B. Wacławik, Olsztyn 2016.

Domańska E., Cmentarze jako przedmiot historii ratowniczej (rescue history), w: „Ziemia skrywa kości”. Zapomniane krajobrazy pamięci – cmentarze protestanckie w Wielkopolsce po 1945 roku, red. J. Kołacki, I. Skórzyńska, Poznań 2017.

Domańska E., Historie niekonwencjonalne. Refleksja o przeszłości w nowej humanistyce, Poznań 2006.

Domańska E., Problem rzeczy we współczesnej archeologii, w: Rzeczy i ludzie. Humanistyka wobec materialności, red. J. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa, Olsztyn 2008.

Duma P., Grób alienata. Pochówki dzieci nieochrzczonych, samobójców i skazańców w późnym średniowieczu i dobie wczesnonowożytnej, Kraków 2010.

Fenyk M.A., Kuszewska K., Flora opuszczonych sadyb gospodarskich Warmii, „Acta Scientarium Polonorum”, 9 (2), 2010.

Flis S., Dżuma na Mazurach i Warmii w latach 1708–1711, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 4, 1960.

GIS. Obszary zastosowań, red. B. Nowak, Warszawa 2007.

Knercer W., Ślady na ziemi – cmentarze, w: Nekropolie Warmii i Mazur, red. W. Knercer, B. Wacławik, Olsztyn 2016.

Kołacki J., Koncepcja badania cmentarzy protestanckich w Wielkopolsce. Studium przypadku Wolsztyn, w: Cmentarze nieistniejących cmentarzy. Ewangelickie dziedzictwo kulturowe w Wolsztynie (w 500. rocznicę reformacji), red. J. Kołacki, Poznań 2018.

Kotas M., Słowo wstępne, w: Nim całkowicie znikną. Cmentarze ewangelickie w powiecie poznańskim, red. J. Kołacki, Poznań 2018.

Kula M., Nośniki pamięci historycznej, Warszawa 2002.

Liżewska I., Wstęp, w: T. Żurkowska, Mazurskie cmentarze. Symbole w Krajobrazie, Olsztyn 2008.

Łaguna W., Sieć osadnicza Ziemi Warmińskiej – geneza i ewolucja do stanu obecnego, w: Społeczeństwo, środowisko, gospodarka i krajobraz kulturowy Warmii w roku Ignacego Krasickiego, Olsztyn–Lidzbark Warmiński 2001.

Ławrynowicz O., Archaeology of us and the local identity. An interdisciplinary context, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica”, 34, 2019.

Majdecka-Strzeżek A., Ogrody wiecznej pamięci w krajobrazie kulturowym, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki PAN”, 61 (3), 2016.

Majewska A., Continuity and decline. Temporal expression of denominational cemeteries in contemporary times, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica”, 34, 2019.

Majewska A., Depopulated localities of former East Prussia as isolated components of the landscape structure in the form of clusters of high vegetation, „Journal of Geography, Politics and Society”, 9 (4), 2019.

Majewska A., Relikty zanikłych jednostek osadniczych na pograniczu mazursko-mazowieckim. Interdyscyplinarny projekt badawczy, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica”, 32, 2017.

Majewska A., Surface prospection of burial grounds and new research tools (on the example of the study of changes in cemetery boundaries), ,,Journal of Geography, Politics and Society”, 7 (1), 2017.

Majewska A., Zanikłe osadnictwo w granicach powiatu piskiego, Łódź 2018, mps pracy magisterskiej, Uniwersytet Łódzki.

Migoń P., Geomorfologia, Warszawa 2006.

Modern material culture and archaeology of us, ed. R.A. Gould, M.B. Schiffer, New York 1981.

Myga-Piątek U., Pamięć krajobrazu – zapis dziejów w przestrzeni, „Studia Geohistorica”, 3, 2015.

Nekropolie Warmii i Mazur, red. W. Knercer, B. Wacławik, Olsztyn 2016.

Nim całkowicie znikną. Cmentarze ewangelickie w powiecie poznańskim, red. J. Kołacki, Poznań 2018.

Olszewski R., Numeryczne modele rzeźby terenu i powierzchni statystycznych, w: GIS. Obszary zastosowań, red. B. Nowak, Warszawa 2007.

Plit J., Analiza historyczna jako źródło informacji o środowisku przyrodniczym, „Problemy Ekologii Krajobrazu”, 16, 2006.

Rydzewska A., Zabytkowe cmentarze ewangelickie północnej Wielkopolski, Poznań 2012.

Rzeczy i ludzie. Humanistyka wobec materialności, red. J. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa, Olsztyn 2008.

Społeczeństwo, środowisko, gospodarka i krajobraz kulturowy Warmii w roku Ignacego Krasickiego, Olsztyn–Lidzbark Warmiński 2001.

Srokowski S., Prusy Wschodnie. Kraj i ludzie, Warszawa 1929.

Szulc H., Morfogenetyczne typy osiedli wiejskich na Pomorzu Zachodnim, Warszawa 1988.

Topographische Karte Messtischblatt, 1:25 000, Berlin 1880–1944.

Wadyl S., Niektóre elementy wyobrażeń religijnych Prusów i ich trwanie w czasach krzyżackich, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 2, 2010.

Wałkowska J., Cmentarze ewangelickie z perspektywy archeologii: problemy i możliwości badawcze, w: „Ziemia skrywa kości”. Zapomniane krajobrazy pamięci – cmentarze protestanckie w Wielkopolsce po 1945 roku, red. J. Kołacki, I. Skórzyńska, Poznań 2017.

Zalewska A.I., Archeologia czasów współczesnych w Polsce. Tu i teraz, w: Archeologia współczesności. Pierwszy Kongres Archeologii Polskiej, t. 1, red. A.I. Zalewska, Warszawa 2016.

Zalewska B., Klon: przyczynek do problematyki ochrony układów ruralistycznych województwa warmińsko-mazurskiego, „Rocznik Mazurski”, 6, 2002.

Zawiła M., Dziedziczynienie przedwojennych cmentarzy na terenach postmigracyjnych Polski, Kraków 2019.

„Ziemia skrywa kości”. Zapomniane krajobrazy pamięci – cmentarze protestanckie w Wielkopolsce po 1945 roku, red. J. Kołacki, I. Skórzyńska, Poznań 2017.

Żurkowska T., Mazurskie cmentarze. Symbole w krajobrazie, Olsztyn 2008.

Żurkowska T., Roślinność opuszczonych mazurskich cmentarzy, jej bogactwo i symbolika, w: Nekropolie Warmii i Mazur, red. W. Knercer, B. Wacławik, Olsztyn 2016.

Żurkowska T., Warto odwiedzić mazurskie cmentarzyki, „Znad Pisy”, 12, 2003.

Studia Geohistorica

Downloads

Published

2020-11-15

How to Cite

1.
MAJEWSKA, Anna. Materialna pamięć krajobrazu cmentarzy w wyludnionych wiejskich jednostkach osadniczych polskiej części dawnych Prus Wschodnich – wybór zagadnień. Studia Geohistorica. Online. 15 November 2020. No. 8, pp. 7-25. [Accessed 7 July 2025]. DOI 10.12775/SG.2020.01.

Issue

No. 8 (2020)

Section

Articles and theses

License

Licencja

Autor/współautor upoważniony przez pozostałych współautorów do ich reprezentowania (autor korespondencyjny) zgłoszonego „utworu” oświadcza, że przysługują mu autorskie prawa do utworu, które nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem. Utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób, ani nie jest ograniczony prawami na rzecz osób trzecich. Utwór nie był wcześniej publikowany pod tym samym lub innym tytułem, nie stanowi również części innej publikacji. Utwór nie jest obecnie przedmiotem postępowania w innym wydawnictwie.

Autor/Współautor zgłasza utwór do publikacji w czasopiśmie „Studia Geohistorica” i tym samym potwierdza, że:

  1. Utwór został przygotowany zgodnie z zasadami edytorskimi obowiązującymi w czasopiśmie.
  2. Utwór zawiera informacje o źródłach finansowania badań, które stanowiły podstawę jego opracowania.
  3. Wyraża zgodę na przekazanie utworu do podwójnej recenzji, na podstawie której redakcja podejmie decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu utworu do publikacji.
  4. Wyraża zgodę na dokonanie przez redakcję koniecznych zmian utworu wynikających z opracowania redakcyjnego.
  5. Zobowiązuje się do niezwłocznego dokonania korekty autorskiej utworu, po jego akceptacji przez redakcję. Niedokonanie korekty autorskiej w terminie 14 dni od daty otrzymania materiałów, traktowane będzie za zgodę na wydanie utworu w postaci przekazanej do korekty.

Autor/Współautor udziela Instytutowi Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN i Polskiemu Towarzystwu Historycznemu nieodpłatnej, nieograniczonej terytorialnie i czasowo nieodpłatnej licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu pod warunkiem jego przyjęcia do opublikowania w czasopiśmie „Studia Geohistorica”, na następujących polach eksploatacji:

  1. Utrwalanie, zwielokrotnianie i wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową i zapisu elektronicznego.
  2. Obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono: wprowadzanie do obrotu, sprzedaż, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, również w sieci Internet.
  3. Włączenie utworu w skład utworu zbiorowego.
  4. Tłumaczenia na inne języki i rozpowszechniania tych tłumaczeń.

Autor/Współautor wyraża zgodę na udzielanie udostępnianie utworu przez Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN i Polskie Towarzystwo Historyczne na licencji:
Creative Commons Uznanie autorstwa – 4.0 Międzynarodowe Deed,
której pełny tekst dostępny jest na stronie internetowej: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode

Stats

Number of views and downloads: 1152
Number of citations: 0