Wysokość plonów rolnych w dobrach królewskich dawnej Polski w latach 1564–1665
DOI:
https://doi.org/10.12775/SG.2019.02Słowa kluczowe
historia gospodarcza, wysokość plonów rolnych, lustracje dóbr królewskichAbstrakt
Celem tego artykułu jest poznanie struktury i poziomu produkcji rolnej w folwarkach dóbr królewskich w XVI i XVII w. Należy zaznaczyć, że wysokość plonów jest jednym z najważniejszych wskaźników produktywności oraz rozwoju gospodarczego preindustrialnej Polski. Podstawą źródłową przeprowadzonych badań są lustracje królewszczyzn małopolskich, wielkopolskich, mazowieckich i podlaskich z lat 1564–1666. Wyniki analizy odsłaniają niezbyt pomyślny obraz polskiego rolnictwa. Przez cały okres obserwacji odnotowujemy duże wahania plonów, a ponadto w XVII stuleciu widoczny jest znaczny spadek wydajności czterech badanych zbóż: żyta, pszenicy, jęczmienia i owsa. Na ogół najniższym plonem charakteryzował się owies, najwydajniejszy był zaś jęczmień, a miejscami także pszenica. W XVI i XVII w. najniższe plony odnotowano w Wielkopolsce, a najwyższe – na Mazowszu i Podlasiu.Bibliografia
Źródła publikowane
Lustracja województw ruskiego, podolskiego i bełskiego 1564–1565, cz. 1–2, wyd. K. Chłapowski, H. Żytkowicz, red. L. Żytkowicz, A. Falniowska-Gradowska, Warszawa 1992–2001.
Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1564– 1565, cz. 1–2, wyd. A. Tomczak, C. Ohryzko-Włodarska, J. Włodarczyk, Bydgoszcz 1961–1963.
Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1616–1620, cz. 1–2, wyd. Z. Górski, R. Kabaciński, J. Pakulski, Wrocław 1994.
Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1628–1632, cz. 1–3, wyd. Z. Guldon, Wrocław 1967–1969.
Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1659–1665, cz. 1, wyd. C. Ohryzko-Włodarska, Wrocław 1978.
Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1659– 1665, cz. 2, wyd. Z. Górski, J. Pak, Toruń 1996.
Lustracja województwa krakowskiego 1564, cz. 1–2, wyd. J. Małecki, Warszawa 1962–1964.
Lustracja województwa krakowskiego 1659–1664, cz. 1–3, wyd. A. Falniowska-Gradowska, F. Leśniak, Warszawa 2005.
Lustracja województwa lubelskiego 1565, wyd. A. Wyczański, Wrocław–Warszawa 1959.
Lustracja województwa lubelskiego 1661, wyd. H. Oprawko, K. Schuster, Warszawa 1962.
Literatura
Baranowski B., Gospodarstwo chłopskie i folwarczne we wschodniej Wielkopolsce w XVIII wieku, Warszawa 1958.
Büntgen U., Kyncl T., Ginzler Ch., Jacks D.S., Esper J., Tegel W., Heussner K., Kyncl J., Filling the Eastern European gap in millenium-long temperature reconstructions, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 110, 2013, s. 1773–1778.
Grodecki R., Przyczynki do dziejów rolnictwa, „Tygodnik Rolniczy”, 36, 1919, s. 20–22.
Guzowski P., Kozłowska M., Wysokość plonów rolnych jako wskaźnik zmian klimatu w okresie staropolskim, w: Natura Homines. Studia z historii środowiskowej, s. 1: Historia – Klimat – Przyroda. Perspektywa antropocentryczna, red. P. Oliński, W. Piasek, Toruń 2018, s. 35–47.
Guzowski P., Poniat R., Miejsce badań kwantytatywnych we współczesnej historiografii polskiej, „Rocznik Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, 73, 2013, s. 243–255.
Lustracja województwa mazowieckiego 1565, cz. 1–2, wyd. I. Gieysztorowa, A. Żaboklicka, Warszawa 1967–1968.
Lustracja województwa podlaskiego 1602 roku, wyd. M. Sierba, Warszawa 2017.
Lustracja województwa sandomierskiego 1564–1565, wyd. W. Ochmański, Wrocław 1963.
Lustracja województwa sandomierskiego 1660–1664, cz. 1–2, wyd. H. Oprawko, K. Schuster, Kraków 1971–1977.
Lustracje województwa mazowieckiego XVII wieku, cz. 1: 1616–1620, wyd. A. Wawrzyńczyk, Wrocław 1968.
Lustracje województwa mazowieckiego XVII wieku, cz. 2: 1660–1661, wyd. A. Wawrzyńczyk, Warszawa 1989.
Lustracje województwa płockiego 1565–1789, wyd. A. Sucheni-Grabowska, S.M. Szacherska, Warszawa 1965.
Lustracje województwa podlaskiego 1570 i 1576, wyd. J. Topolski, J. Wiśniewski, Wrocław 1959.
Lustracje województwa rawskiego 1565 i 1570, wyd. Z. Kędzierska, Warszawa 1959.
Lustracje województwa rawskiego XVII wieku, wyd. Z. Kędzierska, Wrocław 1965.
Majewski J., Gospodarstwo folwarczne we wsiach miasta Poznania w latach 1582–1644, Poznań 1957.
Mączak A., Folwark pańszczyźniany a wieś w Prusach Królewskich w XVI–XVIII wieku, „Przegląd Historyczny”, 47 (2), 1956, s. 353–392.
Mączak A., Gospodarstwo chłopskie na Żuławach Malborskich w początkach XVII wieku, Warszawa 1962.
Natura Homines. Studia z historii środowiskowej, t. 1: Historia – Klimat – Przyroda. Perspektywa antropocentryczna, red. P. Oliński, W. Piasek, Toruń 2018.
Parker G., Global crisis. War, climate change and catastrophe in the seventeenth century, Padstow 2013.
Poniat R., O możliwości wykorzystania regresji LOESS w analizie szeregów czasowych, „Przeszłość Demograficzna Polski”, 38 (2), 2016, s. 103–115.
Poniat R., O wykorzystaniu wykresów pudełkowych do prezentacji danych demograficznych i o pożytku z użycia środowiska R z pakietem ggplot2, „Przeszłość Demograficzna Polski”, 34, 2014, s. 103–120.
Rutkowski J., Badania nad podziałem dochodów w Polsce w czasach nowożytnych, t. 1, Kraków 1938.
Rybarski R., Handel i polityka handlowa Polski w XVI stuleciu, Poznań 1920.
Rychlikowa I., Studia nad towarową produkcją wielkiej własności w Małopolsce w latach 1764–1805, cz. 1: Towarowa gospodarka zbożowa, Wrocław 1966.
Rychlikowa I., W sprawie modernizacji warsztatu historyka rolnictwa, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 16 (1), 1968, s. 3–37.
Skupieński K., Struktury systemowe polskich miar zbożowych w XVI wieku, „Przegląd Historyczny”, 69 (4), 1978, s. 623–646.
Szczygielski W., Produkcja rolnicza gospodarstwa folwarcznego w Wieluńskiem od XVI do XVIII wieku, Łódź 1963.
Szpak J., Kierunki produkcji w ekonomii malborskiej w XVI wieku, Warszawa 1972.
Topolski J., Gospodarstwo wiejskie w dobrach arcybiskupstwa gnieźnieńskiego od XVI do XVIII wieku, Poznań 1958.
Wawrzyńczyk A., Gospodarstwo dworskie w dobrach Pabianice 1559–1570, Wrocław 1967.
Wawrzyńczyk A., Problem wysokości plonów w królewszczyznach mazowieckich w drugiej połowie XVI i pierwszej ćwierci XVII wieku, „Studia z Dziejów Gospodarstwa Wiejskiego”, 4 (1), 1961, s. 39–130.
Wawrzyńczyk A., Stan badań nad wysokością plonów w rolnictwie polskim XVI–XVIII w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 8 (1), 1960, s. 103–117.
Wawrzyńczyk A., Studia nad wydajnością produkcji rolnej dóbr królewskich w drugiej połowie XVI wieku, Wrocław 1974.
Wyczański A., O badaniu plonów zbóż w dawnej Polsce, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 16 (2), 1968, s. 251–271.
Wyczański A., Plony zbóż w folwarkach królewskich województwa lubelskiego w 1564 roku, „Studia z Dziejów Gospodarstwa Wiejskiego”, 4 (1) 1961, s. 17–38.
Wyczański A., Studia nad gospodarką starostwa korczyńskiego 1500–1660, Warszawa 1964, s. 58.
Żabko-Potopowicz A., Praca najemna i najemnik w rolnictwie w Wielkim Księstwie Litewskim w XVIII w., Warszawa 1929.
Żytkowicz L., Plony zbóż w Polsce, Czechach, na Węgrzech i Słowacji w XVI–XVIII w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 18 (2), 1970, s. 227–253.
Żytkowicz L., Studia nad gospodarstwem wiejskim w dobrach kościelnych XVI w., Warszawa 1962.
Żytkowicz L., Ze studiów nad wysokością plonów w Polsce od XVI do XVIII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 14 (3), 1966, s. 457–490.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Licencja
Autor/współautor upoważniony przez pozostałych współautorów do ich reprezentowania (autor korespondencyjny) zgłoszonego „utworu” oświadcza, że przysługują mu autorskie prawa do utworu, które nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem. Utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób, ani nie jest ograniczony prawami na rzecz osób trzecich. Utwór nie był wcześniej publikowany pod tym samym lub innym tytułem, nie stanowi również części innej publikacji. Utwór nie jest obecnie przedmiotem postępowania w innym wydawnictwie.
Autor/Współautor zgłasza utwór do publikacji w czasopiśmie „Studia Geohistorica” i tym samym potwierdza, że:
- Utwór został przygotowany zgodnie z zasadami edytorskimi obowiązującymi w czasopiśmie.
- Utwór zawiera informacje o źródłach finansowania badań, które stanowiły podstawę jego opracowania.
- Wyraża zgodę na przekazanie utworu do podwójnej recenzji, na podstawie której redakcja podejmie decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu utworu do publikacji.
- Wyraża zgodę na dokonanie przez redakcję koniecznych zmian utworu wynikających z opracowania redakcyjnego.
- Zobowiązuje się do niezwłocznego dokonania korekty autorskiej utworu, po jego akceptacji przez redakcję. Niedokonanie korekty autorskiej w terminie 14 dni od daty otrzymania materiałów, traktowane będzie za zgodę na wydanie utworu w postaci przekazanej do korekty.
Autor/Współautor udziela Instytutowi Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN i Polskiemu Towarzystwu Historycznemu nieodpłatnej, nieograniczonej terytorialnie i czasowo nieodpłatnej licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu pod warunkiem jego przyjęcia do opublikowania w czasopiśmie „Studia Geohistorica”, na następujących polach eksploatacji:
- Utrwalanie, zwielokrotnianie i wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową i zapisu elektronicznego.
- Obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono: wprowadzanie do obrotu, sprzedaż, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, również w sieci Internet.
- Włączenie utworu w skład utworu zbiorowego.
- Tłumaczenia na inne języki i rozpowszechniania tych tłumaczeń.
Autor/Współautor wyraża zgodę na udzielanie udostępnianie utworu przez Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN i Polskie Towarzystwo Historyczne na licencji:
Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe,
której pełny tekst dostępny jest na stronie internetowej: https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/legalcode
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1014
Liczba cytowań: 0