Projekt mapowania ekonomii królewskich w Wielkim Księstwie Litewskim w drugiej połowie XVIII wieku – cele, metody, efekty
DOI:
https://doi.org/10.12775/SG.2023.08Słowa kluczowe
Wielkie Księstwo Litewskie, dobra stołowe, geometrzy, pomiary, mapy, Antoni Tyzenhauz, Michał Połchowski, Józef MarkiewiczAbstrakt
Artykuł omawia program prac mierniczych w dobrach stołowych w Wielkim Księstwie Litewskim za panowania Stanisława Augusta. Zainicjowany przez Antoniego Tyzenhauza, administratora ekonomii królewskich na Litwie, program był kontynuowany przez jego następców, Franciszka Rzewuskiego i Stanisława Poniatowskiego. Miał on na celu wyznaczenie granic dóbr stołowych, sklasyfikowanie rodzajów gleby i określenie stosunków własnościowych, co miało służyć m.in. przywróceniu pańszczyzny i sprawiedliwemu rozłożeniu obciążeń ludności. Przedstawiono metodykę prac mierniczych oraz ich wyniki w postaci tabeli i map ekonomii. Opisano różne tempo prac w ekonomiach. Wielkiego projektu kartografowania ekonomii nie udało się dokończyć przed upadkiem państwa w 1795 r.
Bibliografia
Źródła drukowane
Ronke E. de, Do Wielmożnego Jarockiego, profesora Królewskiego Warszawskiego Uniwersytetu niektóre uwagi względem Puszczy Białowieskiej, 1830, w: P. Daszkiewicz, B. Jędrzejewska, T. Samojlik, Puszcza Białowieska w pracach przyrodników 1721–1831, Warszawa 2004, s. 144–147.
Spisy map polskich ze zbiorów królewskich w Dreźnie z r. 1765, w: K. Buczek, Prace kartografów pruskich w Polsce za czasów króla Stanisława Augusta, na tle współczesnej kartografii polskiej, w: Prace Komisji Atlasu Historycznego Polski, z. 3, Kraków 1935, s. 138–140.
Документы Московского Архива Министерства Юстиции, t. 1, wyd. M.М. Довнар-Запольский, Moskwa 1897.
Opracowania
Buczek K., Kartograf króla Stanisława Augusta. Życie i dzieła, w: Karol Perthées (1739–1815). Kartograf Pierwszej Rzeczypospolitej i entomolog, red. J. Pawłowski, Warszawa 2003 (Rozprawy z Dziejów Nauki i Techniki, t. 14), s. 21–134.
Czarnyszewicz F., Nadberezyńcy. Powieść w trzech tomach osnuta na tle prawdziwych wydarzeń, Kraków 2022.
Czerny A., Powstanie i etapy rozwoju map topograficznych do końca XIX wieku, w: Dawne mapy topograficzne w badaniach geograficzno-historycznych, red. A. Czerny, Lublin 2015, https://phavi.umcs.pl/at/ attachments/2016/0708/103742-czerny-dawne-mapy-07-07-low-res.pdf [dostęp: 12 kwietnia 2023].
Harley J.B., Error and Revision in Early Ordnance Survey Maps, „The Cartographic Journal”, 5, 1968, 2, s. 115–124.
Hedemann O., Dzieje Puszczy Białowieskiej w Polsce przedrozbiorowej (w okresie do 1798 roku), Warszawa 1939.
Jaksa Bykowski P., Memoryalik palestranta trybunalskiego, Kraków 1883.
Korzon T., Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta (1764–1794). Badania historyczne ze stanowiska ekonomicznego i administracyjnego, t. 2, Kraków 1897.
Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz, podskarbi nadworny litewski, t. 1, Londyn 1970.
Michalski J., Poniatowski Stanisław, w: Polski słownik biograficzny, t. 27, Wrocław–Warszawa–Kraków 1982–1983, s. 481–487.
Michalski J., Rzewuski Franciszek, w: Polski słownik biograficzny, t. 34, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992–1993, s. 101–106.
Moroz M., Działalność Józefa Markiewicza w Ekonomii Grodzieńskiej za rządów Antoniego Tyzenhauza, „Białostocczyzna”, 13, 1998, 1, s. 15–29.
Piasecka J.E., Budowa kanałów na ziemiach Rzeczypospolitej w świetle piśmiennictwa polskiego do połowy XIX w., „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 15, 1970, 2, s. 297–318.
Stoksik J.M., Geometrzy małopolscy do końca XVIII wieku. Z dziejów geodezji i kartografii wielkoskalowej w Polsce, Kraków 2013.
Wiśniewski J., Dzieje osadnictwa w powiecie augustowskim od XV do końca XVIII wieku, w: Studia i materiały do dziejów Pojezierza Augustowskiego, red. J. Antoniewicz, Białystok 1967, s. 13–288.
Wolff L., Wynalezienie Europy Wschodniej. Mapa cywilizacji w dobie Oświecenia, Kraków 2020.
Zawadzki S., Dochodowość ekonomii królewskich w Wielkim Księstwie Litewskim w II połowie XVII wieku, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, 83, 2022 (specjalny), s. 349–383.
Оганесян К.Т., Земельно кадастровые отношения в период Российской Империи (1721–1825 года), „Научный журнал КубГАУ”, 2015, 107 (3), s. 1–16.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Licencja
Autor/współautor upoważniony przez pozostałych współautorów do ich reprezentowania (autor korespondencyjny) zgłoszonego „utworu” oświadcza, że przysługują mu autorskie prawa do utworu, które nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem. Utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób, ani nie jest ograniczony prawami na rzecz osób trzecich. Utwór nie był wcześniej publikowany pod tym samym lub innym tytułem, nie stanowi również części innej publikacji. Utwór nie jest obecnie przedmiotem postępowania w innym wydawnictwie.
Autor/Współautor zgłasza utwór do publikacji w czasopiśmie „Studia Geohistorica” i tym samym potwierdza, że:
- Utwór został przygotowany zgodnie z zasadami edytorskimi obowiązującymi w czasopiśmie.
- Utwór zawiera informacje o źródłach finansowania badań, które stanowiły podstawę jego opracowania.
- Wyraża zgodę na przekazanie utworu do podwójnej recenzji, na podstawie której redakcja podejmie decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu utworu do publikacji.
- Wyraża zgodę na dokonanie przez redakcję koniecznych zmian utworu wynikających z opracowania redakcyjnego.
- Zobowiązuje się do niezwłocznego dokonania korekty autorskiej utworu, po jego akceptacji przez redakcję. Niedokonanie korekty autorskiej w terminie 14 dni od daty otrzymania materiałów, traktowane będzie za zgodę na wydanie utworu w postaci przekazanej do korekty.
Autor/Współautor udziela Instytutowi Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN i Polskiemu Towarzystwu Historycznemu nieodpłatnej, nieograniczonej terytorialnie i czasowo nieodpłatnej licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu pod warunkiem jego przyjęcia do opublikowania w czasopiśmie „Studia Geohistorica”, na następujących polach eksploatacji:
- Utrwalanie, zwielokrotnianie i wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową i zapisu elektronicznego.
- Obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono: wprowadzanie do obrotu, sprzedaż, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, również w sieci Internet.
- Włączenie utworu w skład utworu zbiorowego.
- Tłumaczenia na inne języki i rozpowszechniania tych tłumaczeń.
Autor/Współautor wyraża zgodę na udzielanie udostępnianie utworu przez Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN i Polskie Towarzystwo Historyczne na licencji:
Creative Commons Uznanie autorstwa – 4.0 Międzynarodowe Deed,
której pełny tekst dostępny jest na stronie internetowej: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 436
Liczba cytowań: 0
