Granice oraz struktura terytorialna diecezji łuckiej od początku XIX wieku do 1939 roku
DOI:
https://doi.org/10.12775/SG.2023.03Słowa kluczowe
diecezja łucka, parafie, dekanaty, granice, struktura terytorialna, Kościół rzymskokatolicki, budownictwo sakralneAbstrakt
W okresie od początku XIX w. do wybuchu drugiej wojny światowej diecezja łucka zmieniała swoje granice, a po dziewiętnastowiecznym zastoju w kształtowaniu struktur parafialnych, a nawet ich regresie spowodowanym kasatami parafii łacińskich, w dwudziestoleciu międzywojennym nastąpił jej dynamiczny rozwój. Procesowi temu towarzyszył intensywny wzrost budownictwa kościołów i kaplic. Dynamizm zachodzących zmian w strukturze diecezji łuckiej warunkowany był wieloma czynnikami i posiadał szeroki kontekst polityczny, społeczny i kulturowy.
Bibliografia
Źródła drukowane
Dioeceses Luceoriensis et Żytomiriensis nec non Ecclesiae per Podoliam Anno Domini [1889, 1892, 1894, 1902, 1904–1907].
Dioeceses Luceoriensis et Żytomiriensis nec non Ecclesiae per Podoliam Anno Domini [1921, 1923, 1925].
„Dziennik Praw” 1919, poz. 229, nr 20, s. 374.
„Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich”, R. 1, 1919, nr 25: Rozporządzenie (13884/232) Komisarza Generalnego Ziem Wschodnich, dotyczące zwrotu duchowieństwu rzymsko-katolickiemu kościołów i kaplic, przerobionych na świątynie wyznania grecko-rosyjskiego.
„Dziennik Ustaw” 1920, poz. 76, nr 14, s. 171.
Elenchus cleri saecularis et regularis dioecesium Luceoriensis et Żytomiriensis pro Anno Domini 1802, w: M. Dębowska, Diecezje łucka i żytomierska w pierwszych latach istnienia. Wybrane zagadnienia, Lublin 2014, cz. 2: Schematyzm diecezji łuckiej i żytomierskiej na rok 1802, od s. 51.
Elenchus Ecclesiarum et Cleri Saecularis et Regularis Dioecesis Luceoriensis pro Anno Domini [1929–1938].
Elenchus Ecclesiarum et Venerabilis Cleri Saecularis et Regularis Dioecesis Luceoriensis pro Anno Domini [1926–1928].
Elenchus Omnium Ecclesiarum et Universi Cleri Diecesium Luceoriensis et Żytomiriensis nec non Camenecensis Anno Domini [1910, 1914].
Elenchus Venerabilis Cleri Saecularis et Regularis Dioecesium Luceoriensis et Żytomiriensis Anno Domini [1920].
Opracowania
Aftanazy R., Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, cz. 2: Ziemie ruskie Korony, t. 5: Województwo wołyńskie, Wrocław 1994 (wyd. 2 popr.).
Borzęcki J., Pokój ryski 1921 roku i kształtowanie się międzywojennej Europy Wschodniej, Warszawa 2012.
Chełmicki Z., Łuckie biskupstwo obrządku łacińskiego, w: Podręczna Encyklopedia Kościelna, oprac. S. Gall i in., red. Z. Chełmicki, t. XXV–XXVI, Warszawa 1911, s. 115–118.
Chojnowski A., Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921–1939, Wrocław 1979.
Chwalba A., Przegrane zwycięstwo. Wojna polsko-bolszewicka 1918–1920, Wołowiec 2020.
Dębiński K., Ukaz tolerancyjny z dnia 30 kwietnia 1905 r. w diecezji lubelskiej. Wolność unitom. Porzucenia prawosławia, Warszawa 1918.
Dębowska M., Diecezja łucka za rządów biskupa Adolfa Piotra Szelążka (1926–1945), w: Sługa Boży biskup Adolf Piotr Szelążek. Życie, działalność i duchowość, red. R. Dmowski, L. Zygner, Ciechanów 2017, s. 51–73.
Dębowska M., Diecezje łucka i żytomierska w pierwszych latach istnienia. Wybrane zagadnienia, Lublin 2014.
Dębowska M., Organizacja Kurii Biskupiej w Łucku. Studium kancelaryjno-archiwoznawcze, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 71, 1999, s. 389–397.
Dębowska M., Organizacja Kurii Diecezjalnej w Łucku w latach 1919–1939, w: Kurie (archi)diecezjalne Kościoła rzymskokatolickiego w II Rzeczypospolitej, red. M. Dębowska, Lublin 2016, s. 123–138.
Dzwonkowski R., Kościół katolicki w ZSSR 1917–1939. Zarys historii, Lublin 1997.
Dzwonkowski R., Losy duchowieństwa katolickiego w ZSSR 1917–1939. Martyrologium, Lublin 1998.
Dzwonkowski R., Religia i Kościół katolicki w ZSRS oraz w krajach i na ziemiach okupowanych 1917–1991. Kronika, Lublin 2010.
Filipowicz J., Album kapłanów Dyecezji Łucko-Żytomierskiej, Kijów 1917.
Hryciuk G., Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931–1948, Toruń 2005.
Katalog kościołów oraz duchowieństwa diecezjalnego i zakonnego diecezji łuckiej (1926–1938). Instytucje diecezjalne, kościoły parafialne, filialne i kaplice, duchowieństwo parafialne i zakonne, oprac. M. Hałaburda, J. Szczepaniak, Kraków 2014 (Katalog Kościołów i Duchowieństwa Łacińskich Diecezji Kresowych [1798–1939]. Diecezja Łucka i Żytomierska [oraz Diecezja Kamieniecka], t. 5).
Katalog kościołów oraz duchowieństwa diecezjalnego i zakonnego diecezji łuckiej (1926–1938). Zestawienie duchowieństwa, kościołów i miejscowości, oprac. M. Hałaburda, J. Szczepaniak, Kraków 2014 (Katalog Kościołów i Duchowieństwa Łacińskich Diecezji Kresowych [1798–1939]. Diecezja Łucka i Żytomierska [oraz Diecezja Kamieniecka], t. 6).
Katalog kościołów oraz duchowieństwa diecezjalnego i zakonnego diecezji łuckiej i żytomierskiej (1850–1867), zesz. A: Ordynariusz, instytucje centralne diecezji łuckiej i żytomierskiej, parafie diecezji łuckiej oraz indeks miejscowości diecezji łuckiej, oprac. J. Szczepaniak, Kraków 2020.
Katalog kościołów oraz duchowieństwa diecezjalnego i zakonnego diecezji łuckiej i żytomierskiej (1920–1921, 1923, 1925), oprac. J. Szczepaniak, Kraków 2014 (Katalog Kościołów i Duchowieństwa Łacińskich Diecezji Kresowych [1798–1939]. Diecezja Łucka i Żytomierska [oraz Diecezja Kamieniecka], t. 4).
Kościoły łacińskie i unickie zabrane na cerkwie prawosławne w diecezji łuckiej, Łuck 1933.
Kowalski Z.G., Granica ryska, w: Traktat ryski 1921 roku po 75 latach. Studia, red. M. Wojciechowski, Toruń 1998, s. 127–139.
Krasowski K., Związki wyznaniowe w II Rzeczypospolitej. Studium historycznoprawne, Warszawa 1988.
Krawczak Cz., Prawo budowlane na ziemiach polskich od połowy XVIII wieku do 1939 roku, Poznań 1975.
Kuklik B., Podział terytorialny Polski po 1918 r., „Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska”, 18, 2005, s. 45–49.
Kumor B., Granice metropolii i diecezji polskich (966–1939), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 20, 1970, s. 296–297 [190–191].
Kumor B., Granice metropolii i diecezji polskich (966–1939), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 21, 1970, s. 358–359 [318–319].
Kumor B., Granice metropolii i diecezji polskich (966–1939), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 22, 1971, s. 319–402 [365–448].
Kumor B., Ryx Marian Józef, w: Polski słownik biograficzny, t. 33, Wrocław–Kraków 1991–1992, s. 640–606.
Kumor B., Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej (1772–1918), Kraków 1980.
Kumor-Mielnik J., Sieć dekanalna i parafialna (archi)diecezji lubelskiej w latach 1805–2005, Lublin 2011.
Listy pasterskie ks. dr Ignacego Dub-Dubowskiego biskupa filippolitańskiego byłego biskupa łuckiego i żytomierskiego, Warszawa 1927 (wyd. 3).
Łukomski G., Polak B., Wrzosek M., Wojna polsko-bolszewicka 1919–1920. Działania bojowe. Kalendarium, t. 1: 1 stycznia 1919 – 29 lutego 1920 r., Koszalin 1990.
Łukomski S., Konkordat zawarty dnia 10 lutego 1925 roku pomiędzy Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, Łomża 1934.
Malinowski M., Kołosok B., Zarys dziejów diecezji łuckiej oraz katedry św. Piotra i Pawła w Łucku, Kalwaria Zebrzydowska 1993.
Mańkowski P., Pamiętniki, [red. S. Górzyński], Warszawa 2002.
Marecki J., Rola i znaczenie Kościołów na Kresach Południowo-Wschodnich II Rzeczypospolitej, w: Polacy i Ukraińcy dawniej i dziś, red. B. Grott, Kraków 2002, s. 37–59.
Mędrzecki W., Polacy i ich Wołyń 1921–1939, „Niepodległość i Pamięć”, 15, 2008, 27, s. 125–151.
Mędrzecki W., Polacy na Wołyniu w okresie międzywojennym, w: Polacy i Kościół rzymskokatolicki na Wołyniu w latach 1918–1997. Materiały z międzynarodowej sesji naukowej zorganizowanej w Lublinie w dniach 9–10 grudnia 1997 r., oprac. L. Popek, Lublin 1999, s. 13–21.
Mędrzecki W., Przemiany społeczne i polityczne na Wołyniu w latach 1917–1921, w: Polacy i Kościół rzymskokatolicki na Wołyniu w latach 1918–1997. Materiały z międzynarodowej sesji naukowej zorganizowanej w Lublinie w dniach 9–10 grudnia 1997 r., oprac. L. Popek, Lublin 1999, s. 153–188.
Mędrzecki W., Województwo wołyńskie 1921–1939. Elementy przemian cywilizacyjnych, społecznych i politycznych, Wrocław 1988.
Mironowicz E., Hierarchia i duchowieństwo w latach 1918–1939, w: Kościół prawosławny w Polsce dawniej i dziś, red. L. Adamczuk, A. Mironowicz, Warszawa 1993.
Papierzyńska-Turek M., Między tradycją a rzeczywistością. Państwo wobec prawosławia 1918–1939, Warszawa 1989.
Papierzyńska-Turek M., Religia i Kościół w ukraińskiej myśli politycznej w Polsce w latach 1918–1939, w: Polska – Polacy – Mniejszości narodowe, [red. E. Grześkowiak-Łuczyk], Wrocław 1992, s. 329–341.
Parafie, filie, kaplice i klasztory w Cesarstwie Rosyjskim w połowie XIX wieku. Źródła do dziejów rozgraniczenia diecezji łacińskich w Cesarstwie Rosyjskim w połowie XIX wieku, t. 1, cz. 1: Diecezja kamieniecka. Diecezja łucko-żytomierska, oprac. J. Skarbek, Lublin 2000.
Popek L., Świątynie Wołynia, t. 1, Lublin 1997.
Skalski T., Terror i cierpienie. Kościół katolicki na Ukrainie 1900–1932. Wspomnienia, oprac. J. Wołczański, Kraków 2008 (wyd. 2 popr.).
Sznarbachowski F., Początek i dzieje Rzymsko-katolickiej Djecezji Łucko-Żytomierskiej, obecnie Łuckiej, w zarysie, Warszawa 1926.
Tylus S., Spis miejscowości diecezji łuckiej według kościelnego podziału administracyjnego z 1938 r., „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 72, 1999, s. 163–250.
Winiarczyk-Kossakowska M., Ustawy III Rzeczypospolitej o stosunku państwa do kościołów chrześcijańskich, Warszawa 2004.
Wisłocki J., Konkordat polski z 1925 roku. Zagadnienia prawno-polityczne, Poznań 1977.
Wołyniak [J.M. Giżycki], Zniesione kościoły i klasztory rzymsko-katolickie przez rząd rosyjski w wieku XIX-tym w diecezji łuckiej, żytomierskiej i kamienieckiej (gub. wołyńskiej, kijowskiej i podolskiej), „Nova Polonia Sacra”, t. 1, Kraków 1928, s. 1–312.
Wyczawski H.E., Kościół w odrodzonym państwie polskim (1918–1939). Ogólna sytuacja w Kościele Powszechnym i w Państwie Polskim, w: Historia Kościoła w Polsce, t. 2: 1764–1945, cz. 2: 1918–1945, red. B. Kumor, Z. Obertyński, Poznań–Warszawa 1979, s. 5–12.
Wyczawski H.E., Organizacja kościelna, w: Historia Kościoła w Polsce, t. 2: 1764–1945, cz. 2: 1918–1945, red. B. Kumor, Z. Obertyński, Poznań–Warszawa 1979, s. 22–44.
X.K.N., Łuckie biskupstwo obrządku łacińskiego, w: Encyklopedia Kościelna podług teologicznej encyklopedii Wetzera i Weltego z licznymi jej dopełnieniami przy współpracownictwie kilkunastu duchownych i świeckich osób, wyd. M. Nowodworski, t. 12, Warszawa 1879, s. 613–620.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Licencja
Autor/współautor upoważniony przez pozostałych współautorów do ich reprezentowania (autor korespondencyjny) zgłoszonego „utworu” oświadcza, że przysługują mu autorskie prawa do utworu, które nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem. Utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób, ani nie jest ograniczony prawami na rzecz osób trzecich. Utwór nie był wcześniej publikowany pod tym samym lub innym tytułem, nie stanowi również części innej publikacji. Utwór nie jest obecnie przedmiotem postępowania w innym wydawnictwie.
Autor/Współautor zgłasza utwór do publikacji w czasopiśmie „Studia Geohistorica” i tym samym potwierdza, że:
- Utwór został przygotowany zgodnie z zasadami edytorskimi obowiązującymi w czasopiśmie.
- Utwór zawiera informacje o źródłach finansowania badań, które stanowiły podstawę jego opracowania.
- Wyraża zgodę na przekazanie utworu do podwójnej recenzji, na podstawie której redakcja podejmie decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu utworu do publikacji.
- Wyraża zgodę na dokonanie przez redakcję koniecznych zmian utworu wynikających z opracowania redakcyjnego.
- Zobowiązuje się do niezwłocznego dokonania korekty autorskiej utworu, po jego akceptacji przez redakcję. Niedokonanie korekty autorskiej w terminie 14 dni od daty otrzymania materiałów, traktowane będzie za zgodę na wydanie utworu w postaci przekazanej do korekty.
Autor/Współautor udziela Instytutowi Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN i Polskiemu Towarzystwu Historycznemu nieodpłatnej, nieograniczonej terytorialnie i czasowo nieodpłatnej licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu pod warunkiem jego przyjęcia do opublikowania w czasopiśmie „Studia Geohistorica”, na następujących polach eksploatacji:
- Utrwalanie, zwielokrotnianie i wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową i zapisu elektronicznego.
- Obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono: wprowadzanie do obrotu, sprzedaż, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, również w sieci Internet.
- Włączenie utworu w skład utworu zbiorowego.
- Tłumaczenia na inne języki i rozpowszechniania tych tłumaczeń.
Autor/Współautor wyraża zgodę na udzielanie udostępnianie utworu przez Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN i Polskie Towarzystwo Historyczne na licencji:
Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe,
której pełny tekst dostępny jest na stronie internetowej: https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/legalcode
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 167
Liczba cytowań: 0
