Rzeka, młyny, wyspy i siano. Późnonowożytna mapa okolic Broku nad Bugiem w kontekście procesów środowiskowych
DOI:
https://doi.org/10.12775/SG.2022.02Słowa kluczowe
historia kartografii, Brok, Morzyczyn Włościański, Bug, historia środowiska, geografia historyczna, Puszcza Biała, wizytkiAbstrakt
Niniejszy artykuł przedstawia analizę jednej z osiemnastowiecznych map koryta Bugu na wysokości miejscowości Brok i Morzyczyn Włościański, która przechowywana jest obecnie w zbiorach klasztoru zgromadzenia ss. wizytek w Warszawie. Wyniki przedstawione w artykule przyczyniły się wydatowania tego zabytku i określenia jego skali. Dodatkowo podjęta została próba szerszego przeanalizowania kontekstów środowiskowych koryta Bugu przed trzema wiekami.
Bibliografia
Źródła
Rękopiśmienne
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie
Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych, sygn. 4285
Archiwum Prymasa Michała Poniatowskiego, sygn. 84
Kartografika z Innych Oddziałów, sygn. 656 (Varia 10)
Zbiór Kartograficzny, sygn. 523-22
Archiwum Diecezjalne w Płocku
Acta Visitationes (AV) 252, 256, 263, 273, 307, 311
Inwentarze Gospodarcze: B 119, B 124, B 338, B 340, B 346
Varia
Archiwum Państwowe w Płocku
Komisja Wojewódzka i Rząd Gubernialny Płocki, Sekcja Dóbr i Lasów Państwowych, sygn. 357
Archiwum Państwowe w Warszawie, Oddział w Pułtusku
Archiwum Konwentu Płocko-Pułtuskiego Benedyktynów, sygn. 2/352, 1.6/266
Archiwum Klasztorne Zakonu SS. Wizytek w Warszawie
Zbiór Kartograficzny, sygn. M-6, M-7
Centralna Biblioteka Geografii i Ochrony Środowiska, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania i. S. Leszczyckiego PAN, Warszawa
Topograficzna Karta Królestwa Polskiego, 1839–[1843], skala 1:126 000, Kwatermistrzostwo Generalne Wojska Polskiego, sygn. 542
Österreichisches Staatsarchiv
Kriegsarchiv, sygn. KPS KS B XI c, 47-1; KPS KS B XI b, 13-1
Zakład Atlasu Historycznego w Instytucie Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN w Warszawie Kartoteka Karola Buczka
Wydane
Księgi sądowe wiejskie, t. 1, wyd. B. Ulanowski, Kraków 1921 (Starodawne Prawa Polskiego Pomniki, t. 11).
Księgi sądowe wiejskie, t. 2, wyd. B. Ulanowski, Kraków 1921 (Starodawne Prawa Polskiego Pomniki, t. 12).
Volumina legum, t. 1, wyd. J. Ohryzko, Petersburg 1859.
Opracowania
Alexandrowicz S., Kartografia Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV do połowy XVIII wieku, Warszawa 2012.
Alexandrowicz S., Mapy majątkowe północnego Podlasia z XVI w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 4, 1966, 2, s. 279–305.
Babiński Z., Współczesne procesy korytowe Dolnej Wisły, Warszawa 1992 (Prace Geograficzne, nr 157).
Brykała D., Podgórski Z., Evolution of Landscapes Influenced by Watermills, Based on Examples from Northern Poland, „Landscape and Urban Planning”, 198, 2020, 103798.
Brykała D., Prarat M., Rekonstrukcja rozmieszczenia młynów łodnych na Drwęcy i pomorskim odcinku Wisły w pierwszej połowie XIX wieku, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego”, 2018, 40 (2), s. 71–89.
Chłapowski K., Alienacje dóbr królewskich w latach 1578–1668, „Przegląd Historyczny”, 69, 1978, 4, s. 647–664.
Chłapowski K., Mapa graniczna starostwa kamieńczykowskiego z XVII w. – nieznane mazowieckie źródło kartograficzne, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 26, 1978, 4, s. 497–503.
Dąbrowski J., Siniarska-Czaplicka J., Rękodzieło papiernicze, Warszawa 1991.
Dębowska M., Katalog mikrofilmów Ośrodka Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, Kraków 2017.
Dobroński A., Brok w XVIII wieku. Próby przełamania kryzysu, w: Brok i Puszcza Biała. Przeszłość – środowisko geograficzne, kulturowe i przyrodnicze, red. J. Kazimierski, Ciechanów 1989, s. 42–58.
Gołaski J., Kształtowanie się mapy wsi w Polsce do końca XVIII wieku. Studia nad genezą wielkoskalowej informacji kartograficznej, Wrocław 1969.
Grzybowski M.M., Ziemia Nurska, Płock 2011 (Materiały do dziejów Ziemi Płockiej, t. 12).
Kowalczyk-Heyman E., „Młyny ważne”, „młyny na wagach”. Przyczynek do genezy nazwy i konstrukcji, „Studia Geohistorica”, 3, 2015, s. 61–73.
Kowalski H., Mapy, plany i rysunki architektoniczne ze zbiorów warszawskich wizytek (zakon Nawiedzenia NMP), w: Od atlasu do kolekcji. W 440. rocznicę I wydania atlasu Abrahama Orteliusa, red. J. Ostrowski, R. Skrycki, Szczecin 2011 (Z Dziejów Kartografii, t. 16), s. 267–276.
Kowalski H., Ważyńska J., Przyłuska B., Przebudzenie. Konserwacja zabytkowych XVII/XVIII/XIX-wiecznych map, planów i rysunków ze zbiorów klasztoru sióstr wizytek w Warszawie, Pałac Rzeczypospolitej, Biblioteka Narodowa, 19 kwietnia – 4 maja, Warszawa 2011.
Krajewski T., Społeczno-gospodarczy rozwój i upadek Broku w XVI–XVII wieku, w: Brok i Puszcza Biała. Przeszłość – środowisko geograficzne, kulturowe i przyrodnicze, red. J. Kazimierski, Ciechanów 1989, s. 28–41.
Kumor B., Katalog mikrofilmów Ośrodka Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych przy Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, nr 3, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 24, 1972, s. 173–277.
Lajourdie M., Regulacya Wisły, Płock 1884.
Lolo R.W., Mało znany inwentarz dóbr biskupstwa płockiego z 1650 roku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 116, 2021, s. 221–244.
Mazowsze w drugiej połowie XVI w., cz. 2: Komentarz, indeksy, red. W. Pałucki, Warszawa 1973 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI w., t. 7).
Michalczyk Z., Sobolewski W., Charakterystyka hydrologiczna dorzecza Bugu, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio B”, 57 (7), 2002, s. 111–126.
Nazwy miejscowe Polski. Historia, pochodzenie, zmiany, t. 14, red. K. Rymut, B. Czopek-Kopciuch, U. Bijak, Kraków 2017.
O projekcie uspławnienia rzeki Buga, „Roczniki Gospodarstwa Krajowego”, 22 (53), 1863, s. 161–198.
Ostrowski P., Kaszyński K., Ocena tendencji współczesnej ewolucji wybranego fragmentu koryta dolnego Bugu na podstawie materiałów kartograficznych i teledetekcyjnych, „Landform Analysis”, 26, 2014, s. 11–20.
Ostrowski P., Utratna M., Hydrologiczne uwarunkowania morfogenezy wybranych erozyjnych form rzeźby równi zalewowej na przykładzie doliny Bugu, „Przegląd Naukowy – Inżynieria i Kształtowanie Środowiska”, 27, 2018, 1(79), s. 57–70.
Panecki T., Długie życie dawnych map. Opracowanie cyfrowej edycji mapy Gaula/Raczyńskiego (1:125 000, 1807–1812), Warszawa 2021.
Roebroeks W. i in., Landscape modification by Last Interglacial Neanderthals, „Science Advances”, 7, 2021, 51, s. 1–13.
Siniarska-Czaplicka J., Znaki wodne papierni Mazowsza 1750–1850, Łódź 1960.
Sorel P., Moulins pendants et moulins-bateaux de Seine et de Loire, XIIe–XIXe siècles, „Eaux vives, eaux dormantes en Normandie, Congrès des Sociétés Historiques et Archéologiques de Normandie”, 18, 2013, s. 169–176.
Topolski J., Gospodarstwo wiejskie w dobrach arcybiskupstwa gnieźnieńskiego od XVI do XVIII wieku, Poznań 1958.
Wolski L., Rys hydrografii Królestwa Polskiego. Z wiadomością o spławach, „Biblioteka Warszawska”, 2, 1849, s. 452–453.
Wutzke J.C., Beschreibung des Bugflusses, „Beiträge zur Kunde Preußens”, 3 (6), 1820, s. 486–495.
Żytkowicz L., Studia na wydajnością gospodarstwa wiejskiego na Mazowszu w XVII wieku, Warszawa 1969.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1006
Liczba cytowań: 0
