Kościół Trynitarzy w Wilnie. Uwagi o jego budowaniu

Abstrakt

Kościół trynitarzy w Wilnie został wybudowany w latach 1694-1716 z fundacji hetmana Kazimierza Jana Sapiehy przez anonimowego twórcę. Artykuł porusza trzy wątki. Pierwszy, to plan kościoła i funkcja rodowego mauzoleum. Regularny ośmiobok bez wydzielonego prezbiterium o zwartym planie, z wyciętymi w grubości muru wnękami ołtarzowymi wskazuje bardziej na funkcję rodowego mauzoleum, niż kościoła zakonnego. Tak się złożyło, że fundator nie został tu pochowany. Drugi wątek, to konstrukcja sklepienia. Jego rozpiętość to 18,20-19,60 m. Jest ono złożone z ośmiu sklepień dominikalnych, podobne do „kopuły” katedry Santa Maria Dell Fiore we Florencji i tamtejszej Capella dei Principi Medyceuszy. Powłoka sklepienia ma około 1,50 m grubości u podstawy i 0,60 m pod latarnią. Taka masa i ciężar stanowiłyby zagrożenie dla statyki budynku. Zapewne nie jest to monolityczna struktura, lecz dwuwarstwowa, podobna do dwóch wspomnianych florenckich sklepień. Opiera się na szkielecie monolitycznych gurtów o przekroju trapezu. Między nimi są rozpięte dwie powłoki wysklepków stykające się u podstawy latarni. Weryfikację tej tezy mogą dokonać badania kamerą termowizyjną, lub badania architektoniczne. Trzeci wątek, to skośnie ustawienie wież widoczne w widoku na wprost. To ustawienie wynika z tego, że przylegają do przekątniowych ścian ośmiobocznego korpusu, a nie są wpisane w linię fasady. Nie są więc rozwiązaniem podobnym do kościoła św. Piotra w Wiedniu i kościoła trynitarzy w Bratysławie, zresztą późniejszych od wileńskiego. Tam wieże nie przylegają do owalnej nawy, lecz flankują poprzedzające ją przęsło międzywieżowego przedsionka i tworzą parawanową fasadę. Wśród badaczy były opinie, iż wieże trynitarzy były dobudowane później. Widoczne od poddasza sklepienia nawy partie obu wież z zachowanym tynkiem i belkowaniem świadczą o równoczesnym wybudowaniu wież z korpusem nawy. Ze względu na konstrukcję kościoła, szczególnie sklepienia, prawdopodobne jest, że jego projektantem i budowniczym był inżynier wojskowy Giovanni Batista Frediani.