The organisation of liturgical space and its furnishing at the Franciscan Friars’ in late Middle Ages illustrated by an example of the Blessed Virgin Mary’s church in Toruń
DOI:
https://doi.org/10.12775/AUNC_ZiK.2017.006Słowa kluczowe
franciszkanie, gotyk, Toruń, architektura ceglana, przestrzeń liturgiczna, pobożność świeckich, malowidła ścienne, malarstwo tablicowe, rzeźba gotyckaAbstrakt
Na przełomie XIV i XV wieku przestrzeń liturgiczna kościoła franciszkańskiego pw. NMP w Toruniu była w pełni ukształtowana i przystosowana do misji i posługi zakonu braci mniejszych, wyposażona w ołtarze, najważniejsze elementy wyposażenia oraz liczne malowidła ścienne, wykorzystywane w posłudze duszpasterskiej i pobudzaniu religijnych uczuć u wiernych. Przestrzeń ta została dopełniona w końcu XV wieku za sprawą nowych elementów – stalli, balustrad, krucyfiksu. Wystrój i wyposażenie ecclesiae fratrum (ołtarz główny, dekoracje malarskie, lektorium) jest z dzisiejszej perspektywy uchwytny słabo. Znacznie więcej wiadomo o przestrzeni ecclesaie laicorum, której wystrój zachował się w większym stopniu (malowidła ścienne, rzeźby, chrzcielnica) lub jest uchwytny przez źródła pisane (organy, ambona, płyty nagrobne), także w zakresie zmian strukturalnych i transformacji związanych ze zmianami konfesyjnymi i przemianami funkcji wnętrza. Analizowane w tekście zabytki, choć nie tak liczne, jako źródła materialne są istotnym uzupełnieniem skąpej bazy archiwalnej, dotyczącej funkcjonowania jednego z najważniejszych pruskich konwentów mendykanckich w średniowieczu.
Bibliografia
Sources:
Archiwum Diecezjalne w Pelplinie [Diocesan Archives in Pelplin], Monastica Toruń – Franciszkanie 1, sygn. Tor. Franc. 1, Archivum Conventus Thorunensis ad Mariam Annunziatam 1239–1792, XVIII w., Kronika, dokumenty w oryginale i kopiariusz.
Archiwum Diecezjalne w Pelplinie [Diocesan Archives in Pelplin], Monast. Tor. Dom. 1–2, Akta odnoszące się do dziejów klasztoru Dominikanów w Toruniu, 1232–1762.
Zernecke, Jacob Heinrich. Thornische Chronica in welcher die Geschichte dieser Stadt von MCCXXI bis MDCCXXVI aus bewehrten Scribenten und glaubwürdigen Documentis zusammen getragen worden. Aufl. 2. Berlin: Haude, Ambrosius, 1727.
Publications:
Beek-Goehlich, Maria. Die mittelalterlichen Kirchengestühle in Westpreußen und Danzig („Bau- und Kunstdenkmäler des Deutschen Ostens“, Reihe B, Bd. 4). Stuttgart: Kohlhammer, 1961.
Birecki, Piotr. „Wyposażenie wnętrza kościoła Mariackiego w Toruniu w okresie Reformacji”. In Dzieje i skarby kościoła Mariackiego w Toruniu. Materiały z konferencji przygotowanej przez toruński oddział SHS oraz IZiK UMK, Toruń 14–16 kwietnia 2005, ed. by Katarzyna Kluczwajd, 275–294. Toruń: SHS, 2005.
Błażejewska, Anna. „Czternastowieczny wystrój kościoła Mariackiego w Toruniu: duchowość franciszkańska a pobożność miejska”. In Dzieje i skarby kościoła Mariackiego w Toruniu. Materiały z konferencji przygotowanej przez toruński oddział SHS oraz IZiK UMK, Toruń 14–16 kwietnia 2005, ed. by Katarzyna Kluczwajd, 55–85. Toruń: SHS, 2005.
Czyżak, Marta. „Późnogotyckie płyty nagrobne w kościele Mariackim w Toruniu”. In Dzieje i skarby kościoła Mariackiego w Toruniu. Materiały z konferencji przygotowanej przez toruński oddział SHS oraz IZiK UMK, Toruń 14–16 kwietnia 2005, ed. by Katarzyna Kluczwajd, 223–246. Toruń: SHS, 2005.
Dobrzeniecki, Tadeusz. „The Toruń Quinity in the National Museum of Warsaw”. The Art Bulletin 26 (1964): 381–388.
Dobrzeniecki, Tadeusz. „Toruńska Quinitas”. Biuletyn Historii Sztuki 30, no. 3 (1968): 261–278.
Domasłowski, Jerzy, and Jarosław Jarzewicz. Kościół Najświętszej Marii Panny w Toruniu (Towarzystwo Naukowe w Toruniu, „Zabytki Polski Północnej” 10). Toruń: Wydawnictwo TNT, 1998.
Dybaś, Bogusław, and Marek Farbiszewski. Miscellanea źródłowe do historii kultury i sztuki Torunia („Źródła i materiały do dziejów sztuki polskiej” 22, ed. Marian Arszyński). Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź: Wydawnictwo Ossolineum, 1989.
Finke, Manfred. Unesco Weltkulturerbe Altstadt von Lübeck: Stadtdenkmal der Hansezeit. Lübeck: Wachholtz, 2006.
Gumowski, Marian. Herbarz patrycjatu toruńskiego. Toruń: TNT, 1980.
Herrmann, Christofer. Mittelalterliche Architektur im Preußenland. Untersuchungen zur Frage der Kunstlandschaft und -geographie. Petersberg: Peter Imhof Verlag, 2007.
Jakubek-Raczkowska, Monika, and Juliusz Raczkowski. „Gotycka figura Chrystusa w Grobie i jej miejsce w przestrzeni liturgicznej kościoła Franciszkanów w Toruniu”. In Dzieje i skarby kościoła Mariackiego w Toruniu. Materiały z konferencji przygotowanej przez toruński oddział SHS oraz IZiK UMK, Toruń 14–16 kwietnia 2005, ed. by Katarzyna Kluczwajd, 181–202. Toruń: SHS, 2005.
Jakubek-Raczkowska, Monika, and Juliusz Raczkowski. „Mendykancki dialog z wiernymi w sztuce wielkich miast państwa zakonnego w Prusach na przykładzie klasztorów ziemi chełmińskiej w XIV i XV wieku”. In Katedra, ratusz, dwór. Wielkie miasta a władza świecka i kościelna w kulturze średniowiecznej Europy. Materiały XXXIII Seminarium Mediewistycznego im. Alicji Karłowskiej-Kamzowej, 29 listopada–1 grudnia 2012 w Poznaniu, ed. by Jacek Kowalski, and Tomasz Ratajczak, 371–399. Poznań: PTPN, 2014.
Jankiewicz-Brzostowska, Monika. Timor Maris. Lęk człowieka przed żywiołem wodnym w gotyckim malarstwie polskim. Gdańsk: Muzeum Morskie, 2005.
Kantak, Kamil. „Kronika bernardynów toruńskich”. Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu 32 (1925): 103–134.
Karłowska-Kamzowa, Alicja. „Włoskie źródła ikonograficzne malowidła Koronacji NMP z pofranciszkańskiego kościoła w Toruniu”. In Nobile claret opus. Studia z dziejów sztuki dedykowane Mieczysławowi Zlatowi, ed. by Lech Kalinowski, Stanisław Mossakowski, and Zofia Ostrowska-Kębłowska, 123–132. Wrocław: Wydawnictwo UWr, 1998.
Krantz-Domasłowska, Liliana. „Hala hali nierówna i nie tylko. Próba wpisania kościoła Mariackiego w krajobraz architektoniczny średniowiecznego Torunia”. In Dzieje i skarby kościoła Mariackiego w Toruniu. Materiały z konferencji przygotowanej przez toruński oddział SHS oraz IZiK UMK, Toruń 14–16 kwietnia 2005, ed. by Katarzyna Kluczwajd, 87–109. Toruń: SHS, 2005.
Krantz-Domasłowska, Liliana. „Przestrzeń liturgiczna czternastowiecznego kościoła Franciszkanów w Toruniu”. In Album Amicorum. Między Wilnem a Toruniem. Księga pamiątkowa dedykowana prof. Józefowi Poklewskiemu, ed. by Piotr Birecki, Elżbieta Basiul, Juliusz Raczkowski, Małgorzata Wawrzak, 153–168. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2008.
Labuda, Adam S. „Chrystus dwunastoletni – Bóg, Nauczyciel. Ze studiów nad retabulum franciszkanów toruńskich”. In Nobile claret opus. Studia z dziejów sztuki dedykowane Mieczysławowi Zlatowi, ed. by Lech Kalinowski, Stanisław Mossakowski, and Zofia Ostrowska-Kębłowska, 106–122. Wrocław: Wydawnictwo UWr, 1998.
Loewen, Peter P. „The conversion of Mary Magdalene”. In Speculum Sermonis. Interdisciplinary Reflections of the Medieval Sermon, ed. by Georgiana Donavin, Cary J. Nederman, and Richard Utz (“Disputatio”, vol. 1), 235–258. Turnhout: Brepols, 2004.
Michnowska, Maria. „Ze studiów nad XIV-wiecznym poliptykiem toruńskim”. Teka Komisji Historii Sztuki TNT 2 (1961): 121–212.
Mikulski, Krzysztof. Tarcze herbowe z kościoła Mariackiego w Toruniu. Warszawa: DiG, 2015.
Mroczko, Teresa. Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej. Warszawa: PWN, 1980.
Mroczko, Teresa. „Programy architektoniczne zakonów żebrzących na ziemi chełmińskiej w XIII i XIV wieku”. In Sztuka i ideologia XIV wieku w Polsce. Materiały sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce PAN Warszawa, 29 i 30 listopada 1973, ed. by Piotr Skubiszewski, 317–347. Warszawa: SHS, 1975.
Mroczko, Teresa, and Andrzej Włodarek. „Kościół pw. Panny Marii, franciszkanów”. In Architektura gotycka w Polsce, ed. by Teresa Mroczko, and Marian Arszyński („Dzieje sztuki polskiej” Vol. 2). Vol. 2 Katalog zabytków, ed. by Andrzej Włodarek, 243. Warszawa: PWN, 1995.
Nawrocki, Zbigniew. „Kościół Mariacki w Toruniu – budowa i przebudowy w świetle odkryć w ostatnim ćwierćwieczu”. In Dzieje i skarby kościoła Mariackiego w Toruniu. Materiały z konferencji przygotowanej przez toruński oddział SHS oraz IZiK UMK, Toruń 14–16 kwietnia 2005, ed. by Katarzyna Kluczwajd, 19–53. Toruń: SHS, 2005.
Nawrocki, Zbigniew. „Pofranciszkański kościół NMP w Toruniu. Próba rekonstrukcji faz budowy”. Acta Universitatis Nicolai Copernici, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo 2 (1966): 47–80.
Nawrocki, Zbigniew. Pofranciszkański kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Toruniu. Toruń: Parafia NMP, 2006.
Oliński, Piotr. Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo). Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2008.
Oliński, Piotr. „Rola średniowiecznych bractw religijnych w życiu miejskim na przykładzie toruńskiego bractwa kaletników, torebkarzy i rękawiczników”. In Studia nad dziejami miast i mieszczaństwa w średniowieczu. T. 1, collective editor, 77–91. Toruń: Wydawnictwo UMK, 1996.
Raczkowski, Juliusz. „Najnowsze odkrycia w zakresie gotyckiego malarstwa ściennego w Prusach i ich znaczenie dla badań nad sztuką regionu”. In Homo Creator et Receptor Artium. Księga pamiątkowa Księdzu Profesorowi Stanisławowi Kobielusowi ofiarowana, ed. by Małgorzata Wrześniak, 89–104. Warszawa: Wydawnictwo UKSW, 2010.
Raczkowski, Juliusz. Poliptyk Toruński. Studium zabytkoznawczo-konserwatorskie. Toruń: Wydział Sztuk Pięknych UMK, 2016.
Raczkowski, Juliusz. „Średniowieczne retabulum ołtarza głównego u toruńskich franciszkanów. Na marginesie prac badawczo-konserwatorskich przy tzw. poliptyku toruńskim”. In Imagines pictae: Studia nad malarstwem gotyckim w Polsce, ed. by Marek Walczak, and Wojciech Walanus („Studia z Historii Sztuki Średniowiecznej Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego” 4), 29–41. Kraków: Societas Vistulana, 2016.
Raczkowski, Juliusz, and Monika Jakubek-Raczkowska. „Gotyckie rzeźby z kościoła w Świerczynkach. Przyczynek do badań nad średniowiecznym dziedzictwem Torunia”. In Stare i nowe dziedzictwo Torunia („Studia i materiały z dziedzictwa kulturowego Torunia i regionu”, t. 1), ed. by Juliusz Raczkowski, 108–125. Toruń: Wydział Sztuk Pięknych UMK, 2013.
Renkewitz, Werner, and Jan Janca. Geschichte der Orgelbaukunst in Ost- und Westpreußen von 1333 bis 1944. Bd. 1 („Bau- und Kunstdenkmäler im Östlichen Mitteleuropa“, Bd. 2). Würzburg: Verlag Weidlich, 1984.
Rouba, Bogumiła J., Jolanta Korcz, Ludmiła Tymińska, Agnieszka Wiktoruk, Sławomir Majoch, and Michał Witkowski. „Kaplica Grobu Pańskiego w toruńskim kościele Mariackim – wyniki badań konserwatorskich”. In Dzieje i skarby kościoła Mariackiego w Toruniu. Materiały z konferencji przygotowanej przez toruński oddział SHS oraz IZiK UMK, Toruń 14–16 kwietnia 2005, ed. by Katarzyna Kluczwajd, 503–526. Toruń: SHS, 2005.
Schmelzer, Monika. Der mittelalterliche Lettner im deutschsprachigen Raum: Typologie und Funktion („Studien zur Internationalen Architektur- und Kunstgeschichte“ 33). Petersberg: Michael Imhof Verlag, 2004.
Soćko, Adam. Układy emporowe w architekturze państwa krzyżackiego. Warszawa: Neriton, 2005.
„Thorner Denkwürdigkeiten von 1345–1547“, ed. by Albert Voigt (Mitteilungen des Coppernicus-Vereins 13), Thorn: Kommissionsverlag von E. Lambeck, 1904.
Trost, Heike. Die Katharinenkirche in Lübeck: franziskanische Baukunst im Backsteingebiet. Von der Bettelordensarchitektur zur Bürgerkirche („Franziskanische Forschungen“, Heft 47). Kevelaer: Butzon&Bercker, 2006.
Untermann, Matthias, and Leonie Silberer. „Architektur franziskanischer Kirchen und Klosterbauten“. In Franziskus-Licht aus Assisi. Katalog zur Ausstellung im Erzbischöflichen Diözesanmuseum und im Franziskanerkloster Paderborn, ed. by Christoph Stiegemann, Berndt Schmies, and Heinz Dieter Heimann, 140–147. München: Hirmer Verlag, 2011.
Urkundenbuch des Bisthums Culm, ed. by Carl Peter Woelky. Vol. 1. Danzig: Commissionsverlag von Theodor Bertling, 1885.
Wernicke, Julius Emil. Geschichte Thorns aus Urkunden, Dokumenten und Handschriften. Vol. 1. Thorn: Kommissionsverlag von E. Lambeck, 1842.
Woziński, Andrzej. „Artystyczne i ideowe aspekty późnogotyckiego krucyfiksu w pofranciszkańskim kościele”. In Dzieje i skarby kościoła Mariackiego w Toruniu. Materiały z konferencji przygotowanej przez toruński oddział SHS oraz IZiK UMK, Toruń 14–16 kwietnia 2005, ed. by Katarzyna Kluczwajd, 203–221. Toruń: SHS, 2005.
Woziński, Andrzej. „Rzeźba drewniana na Pomorzu Wschodnim w latach 1450–1550”. Doctor’s dissertation, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza in Poznań, 1996.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
CC BY ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 3.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 711
Liczba cytowań: 0
