Historia budowlana późnoromańskiego kościoła w Tulcach koło Poznania w świetle badań architektonicznych
DOI:
https://doi.org/10.12775/AUNC_ZiK.2017.001Słowa kluczowe
architektura romańska, architektura sakralna, konserwatorstwo, badania architektoniczne, techniki budowlaneAbstrakt
Celem niniejszego tekstu jest przedstawienie historii budowlanej późnoromańskiego kościoła w Tulcach w powiecie poznańskim. Nieinwazyjne badania architektoniczne świątyni zostały przeprowadzone w 2014 roku. Ich wyniki skonfrontowano z podstawową literaturą przedmiotu.
Na tej podstawie udało się wyodrębnić zmiany budowlane wprowadzane od momentu powstania świątyni po XXI wiek. Pierwotny kościół, zbudowany z cegły w wątku wendyjskim i gotyckim, był trójczłonowy, z prosto zamkniętym prezbiterium, nawą oraz dobudówką od zachodu – prawdopodobnie wielkości prezbiterium. Analiza porównawcza pozwoliła datować świątynię na około połowy XIII stulecia. W późniejszym, średniowiecznym okresie kościół wzmocniono szkarpami oraz przebudowano szczyty. Do największych przekształceń doszło w XVIII wieku. Rozebrano wówczas częściowo romańskie mury, wydłużając świątynię w kierunku zachodnim. Zamurowano lub powiększono oryginalne okna, zamurowano pierwotne wejście oraz postawiono wieżę nad nową częścią korpusu.
Mimo licznych przekształceń bardzo dobrze zachowała się oryginalna forma oraz struktura świątyni, co umożliwia jej rekonstrukcję. Analiza murów pozwoliła również na prześledzenie trzynastowiecznego procesu budowlanego. Zabytek ten ma zatem dużą wartość autentyczności oraz historyczną, zwłaszcza dla poznania romańskiego budownictwa Wielkopolski. Rozpoznanie zaś całej historii budowlanej dało podstawę do wartościowania elementów z późniejszych epok, które, tak jak pierwotna struktura, winny podlegać ochronie konserwatorskiej.
Bibliografia
Architektura romańska w Polsce. Bibliografia, oprac. Ewa Świechowska i Wojciech Mischke, wstęp Zygmunt Świechowski. Warszawa: Wydawnictwo DIG, 2001.
Architektura romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje, red. Tomasz Janiak. Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego, 2009.
Architektura sakralna w początkach państwa polskiego (X–XIII w.), red. Tomasz Janiak i Dariusz Stryniak. Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego, 2014.
Codex diplomaticus Majoris Polonia documenta, et jam typis descripta, et adhuc inedita complectens, annum 1400 attingentia, wyd. Ignacy Zakrzewski. T. 3, nr 1496. Poznań: Biblioteka Kórnicka 1879.
„Cudowny obraz Matki Boskiej w Tulcach”. Album Przewodnika Katolickiego 2 (1908).
Filipowicz, Paweł, Leszek Kajzer, i Zbigniew Lechowicz. „Późnoromański, ceglany kościół w Strońsku nad Wartą w świetle najnowszych badań”. W Architektura romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje, red. Tomasz Janiak, 467–487. Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego, 2009.
Filipowicz, Paweł, Leszek Kajzer, i Zbigniew Lechowicz. „Późnoromański kościół p.w. św. Urszuli i Jedenastu Tysięcy Dziewic w Strońsku nad Wartą. Interwencyjne badania architektoniczne w latach 2005–2006”. Ochrona Zabytków 4 (2006): 5–22.
„Historia kościoła w Tulcach” na podstawie akt z Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu i literatury. Maszynopis, Archiwum parafii w Tulcach.
Jarzewicz, Jarosław. Kościoły romańskie w Polsce. Kraków: Wydawnictwo M, 2014.
Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 5 Województwo poznańskie, red. Teresa Ruszczyńska i Aniela Sławska. Z. 24 Powiat średzki, oprac. Teresa Ruszczyńska i Aniela Sławska. Warszawa: Instytut Sztuki PAN. Pracownia Inwentaryzacji Zabytków, 1964.
Kohte, Julius. Bericht des Konservators der Denkmäler für die Provinz Posen über die Statsjahre 1895/1896 und 1896/1897. Posen: Arbeits- und Landarmenhause im Bojanowo, 1897.
Kohte, Julius. Bericht des Konservators der Denkmäler für die Provinz Posen über die Statsjahre 1897/1898 und 1898/1899. Posen: Arbeits- und Landarmenhause im Bojanowo, 1899.
Kohte, Julius. Bericht des Konservators der Denkmäler für die Provinz Posen über die Statsjahre, 1899 bis 1902. Posen: Arbeits- und Landarmenhause im Bojanowo, 1903.
Kohte, Julius. Bericht des Konservators der Denkmäler für die Provinz Posen über die Statsjahre 1903 bis 1904. Posen: Arbeits- und Landarmenhause im Bojanowo, 1905.
Kohte, Julius. Bericht des Konservators der Denkmäler für die Provinz Posen über die Statsjahre 1 April 1909–31 März 1911. Posen: Arbeits- und Landarmenhause im Bojanowo, 1911.
Kohte, Julius. Bericht des Konservators der Denkmäler für die Provinz Posen über die Statsjahre 1 April 1911–31 März 1913. Posen: Arbeits- und Landarmenhause im Bojanowo, 1913.
Kohte, Julius. Bericht des Konservators der Denkmäler für die Provinz Posen über die Statsjahre 1 April 1913–31 März 1917. Posen: Arbeits- und Landarmenhause im Bojanowo, 1918.
Kohte, Julius. Bericht über die Denkmalpflege in der Provinz Posen, 1 April 1905–31 März 1907. Posen: Arbeits- und Landarmenhause im Bojanowo, 1907.
Kohte, Julius. Bericht über die Denkmalpflege in der Provinz Posen, 1 April 1907–31 März 1909. Posen: Arbeits- und Landarmenhause im Bojanowo, 1909.
Kohte, Julius. Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Posen. Bd. 3 Die Landkreise des Regierungsbezirks Posen, Lieferung 4. Berlin: Verlag von Julius Springer, 1896.
„Kościół p.w. Narodzenia NMP, Tulce”. „Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa”, oprac. M. Jarzewicz. Dokumentacja ewidencyjna, Tulce 1987, Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Poznaniu.
Kowalski, Jacek. „Großpolen“. W Mittelalterliche Architektur in Polen. Romanische und gotische Baukunst zwischen Oder und Weichsel. Bd. 1, Hg. Christofer Herrmann i Dethard von Winterfeld, 268–378. Petersberg: Michael Imhof Verlag, 2015.
Krassowski, Witold. Dzieje budownictwa i architektury na ziemiach Polski. T. 2. Warszawa: Arkady 1990.
Krawczyk, Janusz. „Dialog z tradycją w konserwatorstwie – koncepcja zabytkoznawczej analizy wartościującej”. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo 44 (2013): 507–529.
Łukaszewicz, Józef. Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej. T. 1. Poznań: Księgarnia Jana Konstantego Żupańskiego, 1858.
Pamiątka z Tulec, oprac. Mieczysław Noskowicz. Poznań: M. Noskowicz i Spł., 1917.
„Parafia Narodzenia NMP w Tulcach”. Dostęp 12 czerwca 2014. http://tulce.archpoznan.pl/historia.
„Poznański Okręg Konserwatorski, dr Nikodem Pajzderski – sprawozdania z działalności. Lata 1919–1931”. Materiały z Urzędu Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu, oprac. Jerzy Frycz, Mirosława Romaniszyn. Teksty źródłowe, Toruń 1981, Archiwum Zakładu Konserwatorstwa UMK w Toruniu.
Różański, Artur. „Czeskie i morawskie wzorce architektoniczne na terenie ziem polskich we wczesnym średniowieczu. Fakty i mity”. Archeologia Historica Polona 21 (2013): 31–47.
Różański, Artur. Jednoprzestrzenne kościoły romańskie z terenu Wielkopolski. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2010.
Średniowieczna architektura sakralna w Polsce w świetle najnowszych badań, red. Tomasz Janiak i Dariusz Stryniak. Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego, 2014.
Świechowski, Zygmunt. Architektura romańska w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo DIG, 2000.
Świechowski, Zygmunt. Katalog architektury romańskiej w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo DIG, 2009.
Tomala, Janusz. Architektura gotycka Wielkopolski. Kalisz: Edytor – Sławomir Woźniak, 2013.
Tomala, Janusz. Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce. T. 1 Architektura sakralna. Kalisz: Edytor – Sławomir Woźniak, 2007.
Tomaszewski, Andrzej. Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier. Wrocław: Ossolineum, 1974.
Wnęk, Jacek. „Kult Matki Bożej Tuleckiej”. Praca magisterska, Wydział Teologiczny Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1983.
Wołosz, Artur. „Romański kościół p.w. św. Małgorzaty w Rokiciu”. Notatki Płockie 34 (1989): 17–24.
Zachwatowicz, Jan. „Architektura”. W Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, red. Michał Walicki, seria: Dzieje sztuki polskiej, red. Michał Walicki et al., t. 1, 71–196. Warszawa: PWN, 1971.
Zimna-Kawecka, Karolina, i Maciej Prarat. „Projekt konserwatorski: Badania architektoniczne kościoła p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Tulcach (pow. poznański)”. Dokumentacja konserwatorska, Tulce 2014, Archiwum parafii w Tulcach.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
CC BY ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 3.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 595
Liczba cytowań: 0
