Kontrakty z Janem Herberkiem, budowniczym i mieszczaninem kłodawskim na budowę kościoła Jezuitów w Grudziądzu (1646) oraz renowację zamku w Rogóźnie (1647)
DOI:
https://doi.org/10.12775/AUNC_ZiK.2016.002Słowa kluczowe
architektura, Grudziądz, jezuici, Rogóźno, Prusy KrólewskieAbstrakt
W artykule omówione zostały dwa kontrakty zawarte w latach 1646-1647 przez Jana Herberka, budowniczego i obywatela Kłodawy. Pierwszy z nich dotyczy budowy kościoła jezuickiego w Grudziądzu. Umowa podpisana została 2 VIII 1646 r., a zleceniodawcą prac był Jan Działyński (1590-1648), starosta pucki, rogoziński i pokrzywnicki, znany z licznych fundacji sakralnych. Zobowiązał się on do pokrycia kosztów wystawienia świątyni jezuickiej oszacowanych na 15.000 złp oraz dostarczenia wszelkich potrzebnych materiałów budowlanych. Herberk miał zakończyć prace w ciągu dwóch lat wraz z pokryciem świątyni dachówką oraz wymurowaniem wewnątrz sześciu grobów. Niestety zdążono położyć jedynie część fundamentów kościoła i wkrótce budowę wstrzymano. Przeciągający się okres niepokojów wojennych spowodował, że roboty wznowiono dopiero w 1682 r., zapewne już bez udziału Herberka. Zmieniono przy tym lokalizację świątyni, którą ostatecznie konsekrowano dopiero w 1721 r.
Dnia 1 VII 1647 r. Herberk podpisał kontrakt na renowację zamku w Rogóźnie. Wybudowany został on przed 1285 r., a po przejściu w ręce polskie w 1466 r. na skutek różnych czynników popadał stopniowo w ruinę. Administrujący zamkiem w latach 1647-1652 ekonom rogoziński Władysław Konstanty Wituski (1603-1655) zlecił kompleksowe odnowienie jego bryły wraz z pokryciem dachowym i robotami wykończeniowymi. Niestety zakres ostatecznie zrealizowanych prac nie jest dziś znany; według opisów z 4 ćwierci XVII w. budowla była wówczas niemal zupełnie zrujnowana.
Postać Jana Herberka, budowniczego z Kłodawy, nie była dotąd znana, zaś próba odnalezienia bliższych informacji źródłowych na jego temat nie przyniosła pozytywnych rezultatów. W literaturze notowany jest murator Jan Herbek, działający w 1 połowie XVII w. Aktywny był on od 1615 r. w Szydłowcu, w tym okresie stanowiącym prężne centrum kamieniarskie. Działał także w Warszawie (1636) oraz Kielcach, gdzie powierzono mu budowę pałacu biskupów krakowskich (1637-1644) oraz – być może – kościoła pw. Świętej Trójcy (1644-1646). Nie są jednak udokumentowane żadne jego związki z Kłodawą, więc pomimo zbieżności nazwisk nie można ostatecznie utożsamić go z kierownikiem prac budowlanych dla jezuitów w Grudziądzu oraz odnową zamku w Rogóźnie.Bibliografia
Materiały archiwalne
Riksarkivet, Stockholm, Skoklostersamlingen, sygn. E8602 [Kontrakt między Władysławem Konstantym Wituskim a Janem Herberkiem na prace remontowe w zamku w Rogóźnie z 1.07.1647 r.]. http://www.repcyfr.pl/dlibra/doccontent?id=997&dirids=1. Dostęp 20 września 2016.
Archiwum Państwowe w Toruniu, Akta klasztoru OO. Jezuitów w Grudziądzu, sygn. 5, s. 49–50, Kontrakt z architektem na fabrykę kościoła grudziądzkiego Societatis Jesu Anno Domini 1646.
Archiwum Państwowe w Toruniu, Akta miasta Torunia, kat. II, sygn. XIV–37 [Opis dóbr ekonomii rogozińskiej z 1675 r.].
Archiwum Diecezjalne we Włocławku, Akta metrykalne, Kłodawa, sygn. 1b [Spis chrztów z lat 1656–1684 oraz ślubów z lat 1668–1678 i 1684].
Druki i opracowania
Bodniak, Stanisław. „Działyński, Jan”. W Polski słownik biograficzny. T. 6, 83–84. Kraków: PAU; Wrocław: Ossolineum, 1948.
Boguwolski, Ryszard, i Lothar Hyss. Zamki krzyżackie powiatu grudziądzkiego. Grudziądz: Muzeum, 2004.
Boguwolski, Ryszard, i Andrzej Kola. Zamek pokrzyżacki w Rogóźnie. Rogoźno: Urząd Gminy; Grudziądz: Muzeum, 1997.
Brykowski, Ryszard, i Teresa Żurkowska. „Powiat grudziądzki”. W Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 11, z. 7. Warszawa: IS PAN, 1974.
Chrzanowski, Tadeusz. Grudziądz. Warszawa: „Sport i Turystyka”, 1970.
Chrzanowski, Tadeusz, i Marian Kornecki, „Powiat wąbrzeski”. W Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 11, z. 19. Warszawa: IS PAN, 1967.
Czapliński, Władysław. „Władysław Konstanty Wituski, żołnierz kolonialny w XVII w.” Rocznik Gdański. Organ Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku 11 (1937): 163–176.
Dumała, Krzysztof. „Przyczynek do dziejów kamieniarstwa w Szydłowcu”. Studia z Dziejów Rzemiosła i Przemysłu 4 (1964): 53–61.
Froelich, Xaver. Geschichte des Graudenzer Kreises. T. 1 Die allmälige Gestaltung der Grundverhältnisse und Besitzrechte, die Entstehung, Bevölkerung, Verwaltung und Zusammengehörigkeit der Kreis-Ortschaften, die Entwicklung des städtischen und ländlichen Kommunalwesens, der Adelsrechte, des Steuer-, Militair-, Kirchen- und Schulwesens und der Justizverfassung. Graudenz: Selbstverlage, 1868.
Herbarz polski Kaspra Niesieckiego S.J. Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów, rękopismów, dowodów urzędowych, wyd. Jan Nepomucen Bobrowicz. T. 3. Lipsk: nakładem i drukiem Breitkopfa i Hærtela, 1839.
„Herbek, Jan”. W Marta Pieniążek-Samek, Kielce XVII–XVIII wiek. Słownik biograficzny, 60. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, 2003.
Janiszewska-Mincer, Barbara. „Grudziądz w latach 1064–1772”. W Dzieje Grudziądza. T. 1 Do roku 1920, red. Jerzy Danielewicz, 190–272. Grudziądz: Grudziądzkie Towarzystwo Kultury, 1992.
Kiryk, Feliks. „Przyczynki do dziejów Szydłowca w pierwszej połowie XVII stulecia”. W Cała historia to dzieje ludzi... Studia z historii społecznej ofiarowane profesorowi Andrzejowi Wyczańskiemu w 80-tą rocznicę urodzin i 55-lecie pracy naukowej, red. Cezary Kukla, 241–254. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2004.
Lepszy, Kazimierz, red. Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX wieku. Wrocław: Ossolineum, 1953.
Makowski, Bolesław. Sztuka na Pomorzu: jej dzieje i zabytki. Toruń: Kasa im. Mianowskiego; Warszawa: Instytut Popierania Nauki, 1932.
Manstein, Hugo, red. Die Annalen der Stadt Graudenz von 1563 bis 1660. Graudenz: Gustav Röthes Buchdruck, 1904.
„Murarze”. W Zygmunt Gloger, Encyklopedia staropolska ilustrowana. T. 3, 238–239. Warszawa: Druk. P. Laskauera i S-ki, 1902.
Pabian, Andrzej, i Waldemar Rozynkowski. Zamki krzyżackie na ziemi chełmińskiej. Toruń: Wydawnictwo Naukowe „Scriptor M&A”, 1997.
„Pade, Jan”. W Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995, oprac. Ludwik Grzebień przy współpr. zespołu jezuitów, 488. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2004.
Paliušytė, Aistė. „Fodyga, Casper“. W Allgemeines Künstlerlexikon. Die bildenden Künstler aller Zeiten und Völker. T. 41, 436–437. München–Leipzig: K. G. Saur, 2004.
Pieniążek-Samek, Marta. „Nieznane źródło do badań nad pałacem biskupów krakowskich w Kielcach”. Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 21 (2003): 73–77.
Pieniążek-Samek, Marta. Tributum gratitudinis reddo. Fundacje artystyczne na terenie Kielc w XVII i XVIII wieku. Studium z historii kultury. Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe, 2005.
Poraziński, Jarosław. „Działyński, Jan”. W Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego. T. 1, 366. Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskie, 1992.
Rzeczkowska-Sławińska, Maria. „Zamek pokrzyżacki w Rogoźnie (powiat grudziądzki)”. Rocznik Grudziądzki 5–6 (1970): 71–96.
„Siekierzecki, Daniel”. W Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995, oprac. Ludwik Grzebień przy współpr. zespołu jezuitów, 615. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2004.
Umiński, Janusz. Grudziądz. Przewodnik. Warszawa: „Sport i Turystyka”, 1974.
„Wituski, Władysław Konstanty”. W Zdzisław Malczewski, Słownik biograficzny Polonii brazylijskiej, 202. Warszawa: Centrum Studiów Latynoamerykańskich – Uniwersytet Warszawski, 2000.
Załęski, Stanisław. Jezuici w Polsce. T. 4, cz. 3 Kolegia i domy założone w drugiej dobie rządów Zygmunta III i za rządów Władysława IV: 1608–1648. Kraków: Druk. W. L. Anczyca, 1905.
Zawadka, Agnieszka. „Nowożytne zabytki epigraficzne kościoła pw. św. Franciszka Ksawerego w Grudziądzu”. Rocznik Grudziądzki 15 (2003): 221–231.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
CC BY-ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 4.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 881
Liczba cytowań: 0