Kontrakty z Janem Herberkiem, budowniczym i mieszczaninem kłodawskim na budowę kościoła Jezuitów w Grudziądzu (1646) oraz renowację zamku w Rogóźnie (1647)
DOI:
https://doi.org/10.12775/AUNC_ZiK.2016.002Słowa kluczowe
architektura, Grudziądz, jezuici, Rogóźno, Prusy KrólewskieAbstrakt
W artykule omówione zostały dwa kontrakty zawarte w latach 1646-1647 przez Jana Herberka, budowniczego i obywatela Kłodawy. Pierwszy z nich dotyczy budowy kościoła jezuickiego w Grudziądzu. Umowa podpisana została 2 VIII 1646 r., a zleceniodawcą prac był Jan Działyński (1590-1648), starosta pucki, rogoziński i pokrzywnicki, znany z licznych fundacji sakralnych. Zobowiązał się on do pokrycia kosztów wystawienia świątyni jezuickiej oszacowanych na 15.000 złp oraz dostarczenia wszelkich potrzebnych materiałów budowlanych. Herberk miał zakończyć prace w ciągu dwóch lat wraz z pokryciem świątyni dachówką oraz wymurowaniem wewnątrz sześciu grobów. Niestety zdążono położyć jedynie część fundamentów kościoła i wkrótce budowę wstrzymano. Przeciągający się okres niepokojów wojennych spowodował, że roboty wznowiono dopiero w 1682 r., zapewne już bez udziału Herberka. Zmieniono przy tym lokalizację świątyni, którą ostatecznie konsekrowano dopiero w 1721 r.
Dnia 1 VII 1647 r. Herberk podpisał kontrakt na renowację zamku w Rogóźnie. Wybudowany został on przed 1285 r., a po przejściu w ręce polskie w 1466 r. na skutek różnych czynników popadał stopniowo w ruinę. Administrujący zamkiem w latach 1647-1652 ekonom rogoziński Władysław Konstanty Wituski (1603-1655) zlecił kompleksowe odnowienie jego bryły wraz z pokryciem dachowym i robotami wykończeniowymi. Niestety zakres ostatecznie zrealizowanych prac nie jest dziś znany; według opisów z 4 ćwierci XVII w. budowla była wówczas niemal zupełnie zrujnowana.
Postać Jana Herberka, budowniczego z Kłodawy, nie była dotąd znana, zaś próba odnalezienia bliższych informacji źródłowych na jego temat nie przyniosła pozytywnych rezultatów. W literaturze notowany jest murator Jan Herbek, działający w 1 połowie XVII w. Aktywny był on od 1615 r. w Szydłowcu, w tym okresie stanowiącym prężne centrum kamieniarskie. Działał także w Warszawie (1636) oraz Kielcach, gdzie powierzono mu budowę pałacu biskupów krakowskich (1637-1644) oraz – być może – kościoła pw. Świętej Trójcy (1644-1646). Nie są jednak udokumentowane żadne jego związki z Kłodawą, więc pomimo zbieżności nazwisk nie można ostatecznie utożsamić go z kierownikiem prac budowlanych dla jezuitów w Grudziądzu oraz odnową zamku w Rogóźnie.Bibliografia
Materiały archiwalne
Riksarkivet, Stockholm, Skoklostersamlingen, sygn. E8602 [Kontrakt między Władysławem Konstantym Wituskim a Janem Herberkiem na prace remontowe w zamku w Rogóźnie z 1.07.1647 r.]. http://www.repcyfr.pl/dlibra/doccontent?id=997&dirids=1. Dostęp 20 września 2016.
Archiwum Państwowe w Toruniu, Akta klasztoru OO. Jezuitów w Grudziądzu, sygn. 5, s. 49–50, Kontrakt z architektem na fabrykę kościoła grudziądzkiego Societatis Jesu Anno Domini 1646.
Archiwum Państwowe w Toruniu, Akta miasta Torunia, kat. II, sygn. XIV–37 [Opis dóbr ekonomii rogozińskiej z 1675 r.].
Archiwum Diecezjalne we Włocławku, Akta metrykalne, Kłodawa, sygn. 1b [Spis chrztów z lat 1656–1684 oraz ślubów z lat 1668–1678 i 1684].
Druki i opracowania
Bodniak, Stanisław. „Działyński, Jan”. W Polski słownik biograficzny. T. 6, 83–84. Kraków: PAU; Wrocław: Ossolineum, 1948.
Boguwolski, Ryszard, i Lothar Hyss. Zamki krzyżackie powiatu grudziądzkiego. Grudziądz: Muzeum, 2004.
Boguwolski, Ryszard, i Andrzej Kola. Zamek pokrzyżacki w Rogóźnie. Rogoźno: Urząd Gminy; Grudziądz: Muzeum, 1997.
Brykowski, Ryszard, i Teresa Żurkowska. „Powiat grudziądzki”. W Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 11, z. 7. Warszawa: IS PAN, 1974.
Chrzanowski, Tadeusz. Grudziądz. Warszawa: „Sport i Turystyka”, 1970.
Chrzanowski, Tadeusz, i Marian Kornecki, „Powiat wąbrzeski”. W Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 11, z. 19. Warszawa: IS PAN, 1967.
Czapliński, Władysław. „Władysław Konstanty Wituski, żołnierz kolonialny w XVII w.” Rocznik Gdański. Organ Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku 11 (1937): 163–176.
Dumała, Krzysztof. „Przyczynek do dziejów kamieniarstwa w Szydłowcu”. Studia z Dziejów Rzemiosła i Przemysłu 4 (1964): 53–61.
Froelich, Xaver. Geschichte des Graudenzer Kreises. T. 1 Die allmälige Gestaltung der Grundverhältnisse und Besitzrechte, die Entstehung, Bevölkerung, Verwaltung und Zusammengehörigkeit der Kreis-Ortschaften, die Entwicklung des städtischen und ländlichen Kommunalwesens, der Adelsrechte, des Steuer-, Militair-, Kirchen- und Schulwesens und der Justizverfassung. Graudenz: Selbstverlage, 1868.
Herbarz polski Kaspra Niesieckiego S.J. Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów, rękopismów, dowodów urzędowych, wyd. Jan Nepomucen Bobrowicz. T. 3. Lipsk: nakładem i drukiem Breitkopfa i Hærtela, 1839.
„Herbek, Jan”. W Marta Pieniążek-Samek, Kielce XVII–XVIII wiek. Słownik biograficzny, 60. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, 2003.
Janiszewska-Mincer, Barbara. „Grudziądz w latach 1064–1772”. W Dzieje Grudziądza. T. 1 Do roku 1920, red. Jerzy Danielewicz, 190–272. Grudziądz: Grudziądzkie Towarzystwo Kultury, 1992.
Kiryk, Feliks. „Przyczynki do dziejów Szydłowca w pierwszej połowie XVII stulecia”. W Cała historia to dzieje ludzi... Studia z historii społecznej ofiarowane profesorowi Andrzejowi Wyczańskiemu w 80-tą rocznicę urodzin i 55-lecie pracy naukowej, red. Cezary Kukla, 241–254. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2004.
Lepszy, Kazimierz, red. Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX wieku. Wrocław: Ossolineum, 1953.
Makowski, Bolesław. Sztuka na Pomorzu: jej dzieje i zabytki. Toruń: Kasa im. Mianowskiego; Warszawa: Instytut Popierania Nauki, 1932.
Manstein, Hugo, red. Die Annalen der Stadt Graudenz von 1563 bis 1660. Graudenz: Gustav Röthes Buchdruck, 1904.
„Murarze”. W Zygmunt Gloger, Encyklopedia staropolska ilustrowana. T. 3, 238–239. Warszawa: Druk. P. Laskauera i S-ki, 1902.
Pabian, Andrzej, i Waldemar Rozynkowski. Zamki krzyżackie na ziemi chełmińskiej. Toruń: Wydawnictwo Naukowe „Scriptor M&A”, 1997.
„Pade, Jan”. W Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995, oprac. Ludwik Grzebień przy współpr. zespołu jezuitów, 488. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2004.
Paliušytė, Aistė. „Fodyga, Casper“. W Allgemeines Künstlerlexikon. Die bildenden Künstler aller Zeiten und Völker. T. 41, 436–437. München–Leipzig: K. G. Saur, 2004.
Pieniążek-Samek, Marta. „Nieznane źródło do badań nad pałacem biskupów krakowskich w Kielcach”. Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 21 (2003): 73–77.
Pieniążek-Samek, Marta. Tributum gratitudinis reddo. Fundacje artystyczne na terenie Kielc w XVII i XVIII wieku. Studium z historii kultury. Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe, 2005.
Poraziński, Jarosław. „Działyński, Jan”. W Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego. T. 1, 366. Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskie, 1992.
Rzeczkowska-Sławińska, Maria. „Zamek pokrzyżacki w Rogoźnie (powiat grudziądzki)”. Rocznik Grudziądzki 5–6 (1970): 71–96.
„Siekierzecki, Daniel”. W Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995, oprac. Ludwik Grzebień przy współpr. zespołu jezuitów, 615. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2004.
Umiński, Janusz. Grudziądz. Przewodnik. Warszawa: „Sport i Turystyka”, 1974.
„Wituski, Władysław Konstanty”. W Zdzisław Malczewski, Słownik biograficzny Polonii brazylijskiej, 202. Warszawa: Centrum Studiów Latynoamerykańskich – Uniwersytet Warszawski, 2000.
Załęski, Stanisław. Jezuici w Polsce. T. 4, cz. 3 Kolegia i domy założone w drugiej dobie rządów Zygmunta III i za rządów Władysława IV: 1608–1648. Kraków: Druk. W. L. Anczyca, 1905.
Zawadka, Agnieszka. „Nowożytne zabytki epigraficzne kościoła pw. św. Franciszka Ksawerego w Grudziądzu”. Rocznik Grudziądzki 15 (2003): 221–231.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
CC BY ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 3.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 771
Liczba cytowań: 0