Mosiądz w starożytności i średniowieczu. Przyczynek do dziejów kultury materialnej

Abstrakt

Mosiądz otrzymano w Indiach w okresie wczesnej epoki żelaza. W Zawarze (Indie) już w IX w. n.e. opanowano umiejętność destylacji cynku. Technologia ta wywarła wpływ na produkcję mosiądzu w Europie dopiero w I połowie XVIII w., chociaż umiejętnością sporządzania mosiężnych stopów posługiwano się już w starożytności. Otrzymywano je przez stapianie miedzi z rudami cynku – galmanami (smithsonit, hemimorfit), a w wyniku rozwoju technologii w okresie wczesnego cesarstwa także z kadmią, tlenkiem cynku zbieranym w kominach pieców hutniczych w czasie wytapiania rud metali, w skład których wchodził ten metal. Metoda ta była jedynym praktycznie stosowanym sposobem sporządzania mosiądzów do końca XVIII w. Proces uważano za sposób uszlachetniania miedzi i nazywano cementacją.

Jako tworzywo rzeźbiarskie mosiądze upowszechniły się w Europie dopiero w średniowieczu, a kluczową rolę w tym procesie odegrały wyrosłe z tradycji antycznej warsztaty nadmozańskie, między innymi w Dinant, Givet, Liège oraz w Kolonii. Pierwszy duży impuls do rozwoju tej produkcji przyszedł z nastaniem monarchii Franków. W XI wieku w Saksonii zaczął się tworzyć drugi ważny region produkcji mosiądzu i rzemiosła mosiężnego. Obok tak znaczących ośrodków zaczęła się kształtować produkcja na miarę potrzeb lokalnych, na przykład z połowy XI wieku pochodzą ślady wytwarzania wyrobów mosiężnych w Kruszwicy. Źródłem wiedzy na temat technologii i przeróbki mosiądzów w okresie średniowiecza jest traktat Mnicha Teofila „Diversarum Artium Schedula”, gdzie opisane zostały dwa typy stopów: aes (mosiądz ołowiany) oraz auricalcum. Ich właściwości dobierane były w sposób świadomy w zależności od przeznaczenia.