Późnogotycka rzeźba Madonny z Dzieciątkiem z kręgu Wita Stwosza w świetle badań fizyko-chemicznych
DOI:
https://doi.org/10.12775/AUNC_ZiK.2024.002Słowa kluczowe
rzeźba późnogotycka, XVI-wieczna rzeźba drewniana, Kraków, klasztor Dominikanów, Wit Stwosz, Madonna z Dzieciątkiem, konserwacja rzeźby drewnianej, badania techniki i technologii dzieł sztuki, analizy fizykochemiczneAbstrakt
Obiektem badań była rzeźba z drewna lipowego przedstawiająca Madonnę z Dzieciątkiem (120 × 55 × 38 cm) pochodząca z klasztoru Dominikanów w Krakowie. Figura została wykonana w pierwszej ćwierci XVI wieku przez rzeźbiarza znającego dzieła powstałe w warsztacie Wita Stwosza w Norymberdze, na co wskazuje charakterystyczny dla dzieł tego mistrza układ szat. Badania historyczne sugerują, że figura Madonny z Dzieciątkiem pierwotnie była obiektem indywidualnego kultu, prawdopodobnie wisiała swobodnie pośrodku kościoła. Rzeźba nie przetrwała w swej pierwotnej formie, na przestrzeni stuleci ulegała licznym przekształceniom. Prawdopodobnie w XIX wieku zmieniono jej funkcję, umieszczając ją na drewnianej podstawie jako feretron do noszenia w procesjach. Renowacje obejmowały przemalowania karnacji i ponowne złocenie szat wraz z lokalnymi zmianami w drewnianej formie. Znaczna grubość wtórnie nałożonych gruntów oraz niska wartość artystyczna nieoryginalnej polichromii zniekształciły późnogotycki charakter rzeźby. W wyniku prac konserwatorskich odsłonięto częściowo zachowane karnacje oraz szczątkowo zachowaną polichromię szat. Zabytek został poddany analizom fizyko-chemicznym, dzięki czemu zidentyfikowano wtórne i pierwotnie zastosowane materiały. Badania wizualne z udziałem radiografii cyfrowej oraz obserwacja mikroskopowa przekrojów pozwoliły na określenie stratygrafii obiektu. Przekroje poprzeczne badano za pomocą skaningowej mikroskopii elektronowej połączonej ze spektroskopią rentgenowską z dyspersją energii (SEM-EDS). Warstwy malarskie analizowano przy użyciu spektrometrii fluorescencji mikro-rentgenowskiej (XRF). Do identyfikacji związków organicznych obecnych w podłożu i warstwach farby wykorzystano spektroskopię w podczerwieni z transformacją Fouriera (FTIR). Uzyskane wyniki prac konserwatorskich i badawczych uzupełniły aktualny stan wiedzy o rzeźbie i praktykach warsztatowych początku XVI wieku.
Bibliografia
Źródła
Kraków. Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów. Kr 37
Opracowania
Albrecht, Claudia F. Stilkritische Studien zum mittleren Werk des Veit Stoß unter besonderer Berücksichtigung der Volckamer-Stiftung. Würzburg: Ergon Verlag, 1997.
Baraldi, Pietro, V. Cuozzo, Angela Lo Monaco, i C. Pelos. „A 15th-Century Polychromatic Wooden Statue by Francesco of Valdambrino. The Scientific Investigation and Preservation Challenges.” W VII Congress of Archaeometry, 22–24 February 2012, Modena, red. Giovanna Vezzalini and Paolo Zannini, 816–828. Bologna: Pàtron Editore, 2012.
Barącz, Sadok. Klasztór [!] i kościół Dominikanów w Krakowie. Poznań: L. Rzepecki, 1888.
Berrie, Barbara. „Prussian Blue.” W Artists’ Pigments. A Handbook of Their History and Characteristics, t. 3, red. Elisabeth West Fitzhugh, 191–218. Washington: National Gallery of Art / London: Archetype Publications, 1997.
Bojęś-Białasik, Anna, Jacek Czechowicz, Monika Łyczak, i Marcin Szyma. „Krakowski kościół Świętej Trójcy w średniowieczu: fazy budowy w świetle najnowszych badań.” Rocznik Krakowski 88 (2022): 275–308.
Boydell, Barra. „The Instruments in Mielich’s Miniature of the Munich ‘Hofkapelle’ under Orlando di Lasso. A Revised Identification.” Tijdschrift van de Vereniging voor Nederlandse Muziekgeschiedenis 28, nr 1 (1978): 14–18.
Bularz-Różycka, Ludmiła. Rzeźba średniowieczna w zbiorach Collegium Maius. Kraków: Muzeum UJ, 2006.
Czyżewski, Krzysztof J., i Marek Walczak. Jacob Mertens i malarstwo krakowskie około roku 1600. Kraków: Zamek Królewski na Wawelu, 2022.
Czyżewski, Krzysztof J., i Marek Walczak. „Oprawa artystyczna świąt i uroczystości arcybractwa różańcowego w kościele dominikanów w Krakowie.” Rocznik Historii Sztuki 45 (2020): 59–84.
Czyżewski, Krzysztof J., i Marek Walczak. „The Archconfraternity of the Rosary in the Dominican Churches of Kraków: Piety and Patronage of Arts.” Acta Historiae Artis Slovenicae 23, nr 2 (2018): 139–162.
Doerner, Max. Materiały malarskie i ich zastosowanie. Red. Thomas Hoppe. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2017.
Demel, Juliusz. „Pożar Krakowa 1850 r.” Rocznik Krakowski 32, nr 2 (1952): 62–97.
Eastaugh, Nicholas, Jilleen Nadolny, i Sarah Lowengard. „Pigments in Western Easel Paintings.” W Conservation of Easel Paintings, red. Joyce H. Stoner i Rebecca Rushfield, 198–213 (Routlegde Series in Conservation and Museology). London: Routledge, 2012.
Feller, Robert L. „Barium Sulfate – Natural and Synthetic.” W Artists’ Pigments. A Handbook of Their History and Characteristics, t. 1, red. Robert L. Feller, 50–56. Washington: National Gallery of Art / London: Archetype Publications, 1986.
Fokt, Krzysztof. „Szlacheccy dobrodzieje krakowskich dominikanów od połowy XIV wieku do roku 1462.” Nasza Przeszłość 95 (2001): 105–134.
Gadomski, Jerzy. Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1500–1540. Warszawa–Kraków: PWN, 1995.
Gettens, Rutherford John, i Elisabeth West Fitzhugh. „Azurite and blue verditer.” W Artists’ Pigments. A Handbook of Their History and Characteristics, t. 2, red. Roy Ashok, 23–33. Washington: National Gallery of Art / London: Archetype Publications, 1993.
Grabowski, Ambroży. Starożytności historyczne polskie. T. 1. Kraków: Nakładem i drukiem Józefa Czecha, 1840.
Henkelmann, Vera. Spätgotische Marienleuchter: Formen, Funktionen, Bedeutungen. Regensburg: Schnell und Stainer, 2014.
Horzela, Dobrosława. Cud światła. Witraże średniowieczne w Polsce. Kraków: Muzeum Narodowe, 2020.
Horzela, Dobrosława. „Piętnastowieczny witrażowy cykl maryjny i jego miejsce w wystroju kościoła Dominikanów w Krakowie.” W Claritas et consonantia: funkcje, formy i znaczenia w sztuce średniowiecza: księga poświęcona pamięci Kingi Szczepkowskiej-Naliwajek w dziesiątą rocznicę śmierci, red. Monika Jakubek-Raczkowska i Juliusz Raczkowski, 149–174. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK / Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2018.
Horzela, Dobrosława. „The Burning Bush Virgin. In Search for the Origins of the Iconographic Type and Reasons for its Wide Currency in the Stained Glass of Lesser Poland at the Beginning of the Fifteenth Century.” Artibus et Historiae 86 (2022): 195–240.
Hradilová, Janka, David Hradil, Zuzana Širillová, i Silvie Švarcová. „Tracing Origin and History of Virgin and Child in Majesty, the Oldest Wooden Polychrome Statuette in the Czech Republic.” Archeometry 66 (2024): 458–476. DOI:10.1111/arcm.12928.
Jopek, Norbert. German Sculpture 1430–1540. A Catalogue of the Collection in the Victoria and Albert Museum. London: Victoria and Albert Museum, 2002.
Jopek, Norbert. „Veit Stoss and the Origins of Collecting of Small-Scale Sculpture Before 1500.” Renaisance Studies 14, nr 1 (Re-Thinking Renaissance Objects: Design, Function and Meaning, red. Peta Motture i Michelle O’Malley) (2010): 56–70.
Kochanowicz, Bogusław. „Średniowieczni dominikanie a Niepokalane Poczęcie Matki Bożej.” Salvatoris Mater 6, nr 1 (2004): 199–230.
Kochanowicz, Bogusław. Średniowieczni dominikanie o Matce Bożej: wybrane zagadnienia. Kraków: Societas Vistulana, 2008.
Kühn, Hermann. „Lead-Tin, Yellow.” W Artists’ Pigments. A Handbook of Their History and Characteristics, t. 2, red. Roy Ashok, 83–112. Washington: National Gallery of Art / London: Archetype Publications, 1993.
Kühn, Hermann. „Verdigris and Copper Resinate.” W Artists’ Pigments. A Handbook of Their History and Characteristics, t. 2, red. Roy Ashok, 141–159. Washington: National Gallery of Art / London: Archetype Publications, 1993.
Kühn, Hermann. „Zinc White.” W Artists’ Pigments. A Handbook of Their History and Characteristics, t. 1, red. Robert L. Feller, 169–186. Washington: National Gallery of Art / London: Archetype Publications, 1986.
Krasucki, Zygmunt. „Inwentarz skarbca krakowskiego kościoła Dominikanów z r. 1649.” Sprawozdania Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce 6 (1900): VI.
Krupińska, Regina, „Madonna z Rzepiennika Biskupiego, późnogotycka rzeźba drewniana – badania i konserwacja.” Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie 5 (2012): 188–208.
Late Gothic Sculpture: the Burgundian Netherlands. Red. John W. Steyaert, Monique Tahon-Vanroose, Wim Blockmans, i Leon Smets. Ghent–New York: Ludion Press, 1994.
Madej-Anderson, Agnieszka. Repräsentation in einer Bettelordenskirche. Die spätmittelalterlichen Bildtafeln der Dominikaner in Krakau (Studia Jagellonica Lipsiensia, 4). Ostfildern: Thorbecke Jan Verlag, 2007.
Malarstwo gotyckie w Polsce. Red. Adam S. Labuda i Krystyna Secomska. T. 1–3. Warszawa: DiG, 2004.
Marincola, Michele, i Lucretia Kargere. The Conservation of Medieval Polychrome Wood Sculpture. History, Theory, Practice, the Getty Conservation Institute. Los Angeles: Getty, 2020.
Markiewicz, Anna. „Aniołków dwa srebrnych i ornat ze złota szyty. Inwentarz zakrystii kościoła Dominikanów w Krakowie z 1653 r.” W Sztuka w kręgu krakowskich dominikanów, red. Anna Markiewicz, Marcin Szyma, i Marek Walczak, 723–773 (Studia i źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie). Kraków: Esprit, 2013.
Markiewicz, Anna, Marcin Szyma, i Marek Walczak. „Sztuka w kręgu klasztoru Dominikanów w Krakowie.” W Sztuka w kręgu krakowskich dominikanów, red. Anna Markiewicz, Marcin Szyma, i Marek Walczak, 5-82 (Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie). Kraków: Esprit, 2013.
Miodońska, Barbara. „Iluminacje Graduału bernardyńskiego fundacji Odrowążów.” Rocznik Krakowski 39 (1968): 46–47.
Miodońska, Barbara. Iluminacje krakowskich rękopisów z I połowy w. XV w Archiwum Kapituły Metropolitalnej na Wawelu. Kraków: Ministerstwo Kultury i Sztuki, Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków, 1967.
Miodońska, Barbara. Rex regum i Rex Poloniae w dekoracji malarskiej Graduału Jana Olbrachta i Pontyfikału Erazma Ciołka. Z zagadnień ikonografii władzy królewskiej w sztuce polskiej wieku XVI. Kraków: Muzeum Narodowe, 1979.
Olszewski, Andrzej M. „Drewniana rzeźba późnogotycka w Małopolsce.” Dystertacja doktorska, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, 1964 (mps w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie).
Olszewski, Andrzej M. „Ze studiów nad oddziaływaniem twórczości Wita Stwosza na rzeźbę małopolską.” Biuletyn Historii Sztuki 28, nr 1 (1966): 97–101.
Pobuta, Adriana. „Madonna z Dzieciątkiem.” W Obraz złotego wieku, Kultura wizualna w czasach Jagiellonów. Wystawa w Zamku Królewskim na Wawelu, 15.09–14.12.2023, t. 2, red. Joanna Ziętkiewicz-Kotz, 136. Kraków: Zamek Królewskina Wawelu, 2023.
Ranquet, Ophelie, Celia Duce, Emilia Bramanti, et al. „A Holistic View on the Role of Egg Yolk in Old Masters’ Oil Paints.” Nat Commun 14, nr 1534 (2023): 1-12. DOI:10.1038/s41467-023-36859-5.
Ringbom, Sixten. „Maria in Sole and the Virgin of the Rosary.” Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 25 (1962): 326–330.
Schwindt, Nicole. „Hans Mielichs bildliche Darstellung der Münchner Hofkapelle von 1570.” Acta Musicologica 68 (1996): 48–85.
Smets, Leon. „Polychromy. Notes on the Techniques, Conservation and Renovation of Polychrome Sculpture.” W Late Gothic Sculpture: the Burgundian Netherlands, red. John W. Steyaert, Monique Tahon-Vanroose, Wim Blockmans, i Leon Smets, 30–36. Ghent–New York: Ludion Press, 1994.
Sobieczky, Elisabeth. „Pictura Translucida between Material and Immaterial. Observations on High Medieval European.” W (In)materialidad en el arte medieval, red. Noelia Silva Santa Cruz, Francisco de Asís García García, Laura Rodríguez Peinado, i Raúl Romero Medina, 113–130. Gijón: Trea 2023.
Sobieczky, Elisabeth. „Throne of Gold and Dress of Stars: On the Meaning of Polychromy in High Medieval Marian Sculpture.” W Marian Devotion in the Late Middle Ages: Image and Performance, red. Andrea-Bianka Znorovszky i Gerhard Jaritz, 6–30. London: Routledge 2022. DOI: 10.4324/9781003179054-2.
Sobieczky, Elisabeth. „White in Medieval Sculpture Polychromy – Iconography, Reception, Restoration.” Zeitschrift für Kunstgeschichte 82, nr 3 (2019): 299–320. DOI: 10.1515/ZKG-2019-3002.
Stodulski, Leon P., i V. J. Dorge. „Analysis of Materials from a Late 15th–Early 16th Century Polychromed Wood Sculpture.” MRS Online Proceedings Library 185 (1990): 151–175. DOI: 10.1557/PROC-185-151.
Stols-Witlox, Maartje. „Grounds 1400–1900.” W Conservation of Easel Paintings, red. Joyce H. Stoner i Rebecca Rushfield, 161–185 (Routledge Series in Conservation and Museology). London: Routledge, 2012.
Szyma, Marcin. Kościół i klasztor Dominikanów w Krakowie. Architektura zespołu klasztornego do lat dwudziestych XIV wieku (Ars vetus et nova XV). Kraków: TN Universitas, 2004.
Szymborski, Wiktor. Odpusty w średniowiecznej Polsce. Kraków: Historia Jagiellonica, 2011.
Tahon-Vanroose, Monique. „Introduction: Aspects of Late Gothic Sculptures.” W Late Gothic Sculpture: the Burgundian Netherlands, red. John W. Steyaert, Monique Tahon-Vanroose, Wim Blockmans, i Leon Smets, 12–30. Ghent–New York: Ludion Press, 1994.
Taubert, Johannes. Polychrome Sculpture. Meaning. Form, Conservation and Meaning. Red. Michele D. Marincola. Los Angeles: Getty Conservation Institute, 2015.
Tavares da Silva, Alice. „Reconstruction of the Tin Relief Decoration of the Thornham retable.” W In Artists Footsteps. The Reconstruction of Pigments and Paintings, red. Lucy Wrapson, Jenny Rose, Rose Miller, i Spike Bucklow, 177–183. London: Archetype Publications, 2012.
Van Loon, Annelies, Petria Noble, i Aviva Burnstock. „Ageing and Deterioration of Traditional Oil and Tempera Paints.” W Conservation of Easel Paintings, red. Joyce H. Stoner i Rebecca Rushfield, 214–241 (Routledge Series in Conservation and Museology). London: Routledge, 2012.
Vetter, Ewald M. „Mulier amicta sole und Mater Salvatoris.” Münchner Jahrbuch der Bildenden Kunst 3, nr 9–10 (1958–1959): 45–47.
Walanus, Wojciech. „Figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem na półksiężycu.” W Obraz złotego wieku. Kultura wizualna w czasach Jagiellonów. Wystawa w Zamku Królewskim na Wawelu, 15.09–14.12.2023, t. 2, red. Joanna Ziętkiewicz-Kotz, 88. Kraków: Zamek Królewski na Wawelu, 2023.
Walanus, Wojciech. „Późnogotycka figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem w klasztorze Dominikanów w Krakowie.” W Sztuka w kręgu krakowskich dominikanów, red. Anna Markiewicz, Marcin Szyma, i Marek Walczak, 499–511 (Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie). Kraków: Esprit, 2013.
Walanus, Wojciech. Późnogotycka rzeźba drewniana w Małopolsce 1490–1540. Kraków: Universitas, 2006.
Walanus, Wojciech. „Veit Stoss and Late Gothic Sculpture in Lesser Poland: Selected Issues.” W Medieval Art, Architecture and Archaeology in Cracow and Lesser Poland, red. Agnieszka Rożnowska-Sadraei i Tomasz Węcławowicz, 76–94 (The British Archaeological Association Conference Transactions, 37). Leeds: The British Archaeological Association and Maney Publishing, 2014.
Walczak, Marek. „Z prac nad przygotowaniem Muzeum Dominikanów w Krakowie.” Museion Poloniae Maioris. Rocznik Naukowy Fundacji Muzeów Wielkopolskich 9 (2022): 21–45.
Weilandt, Gerhard. Die Sebalduskirche in Nürnberg. Bild und Gesellschaft im Zeitalter der Gotik und Renaissance. Petersberg: Michael Imhof, 2007.
West, Fitzhugh, Elisabeth „Red Lead and Minium.” W Artists’ Pigments. A Handbook of Their History and Characteristics, t. 1, red. Robert L. Feller, 109–140. Washington: National Gallery of Art / London: Archetype Publications, 1986.
Zawada, Michał. „Twórczość graficzna Wita Stwosza.” Praca magisterska, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, 2009.
Netografia:
https://collections.vam.ac.uk/item/O68914/virgin-and-child-statuette-stoss-veit/ Dostęp 17 czerwca 2024.
https://mnwr.pl/maria-z-dzieciatkiem/. Dostęp 17 czerwca 2024.
https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/matka-boska-z-dzieciatkiem-68. Dostęp 17 czerwca 2024.
https://www.digitale-sammlungen.de/de/view/bsb00089636?page=63. Dostęp 19 grudnia 2024.
https://www.mfab.hu/artworks/33935/. Dostęp 17 czerwca 2024.
https://www.mfab.hu/artworks/virgin-and-child-40/. Dostęp 17 czerwca 2024.
https://www.parafiaiwanowice.pl/parafia/rzezba. Dostęp 17 czerwca 2024.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Maria Labut, Anna Klisińska-Kopacz, Marek Walczak, Paulina Krupska-Wolas , Aldona Kopyciak, Karolina Skóra, Michał Obarzanowski, Tomasz Wilkosz, Anna Ryguła, Julio M del Hoyo-Meléndez
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
CC BY-ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 4.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 171
Liczba cytowań: 0
