Medieval Rarity or a Perfect Forgery?
An Ivory Dice Cup with Court Scenes from the Collection of the Princes Czartoryski Museum in Kraków
DOI:
https://doi.org/10.12775/AUNC_ZiK.2022.001Słowa kluczowe
kość słoniowa, wyroby z kości słoniowej, kubek do gry w kości, kolekcjonerstwo, Muzeum Książąt Czartoryskich, Kraków, fałszerstwo, falsyfikatAbstrakt
Średniowieczny unikat czy idealny falsyfikat? Kubek do gry w kości ze scenami dworskimi w kolekcji Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie
W Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie znajduje się największy w Polsce zbiór średniowiecznych wyrobów z kości słoniowej. Do kolekcji pozyskiwane były one głównie dzięki księciu Władysławowi Czartoryskiemu, założycielowi Muzeum w Krakowie. W tej zróżnicowanej grupie artefaktów (w jej skład wchodzą m.in. dwie figurki Marii z Dzieciątkiem, pióro pastorału, szkatuła z warsztatu Embriachich) znajduje się kubek do gry w kości, który dotychczas w literaturze przedmiotu uważany był za wyrób francuski z pierwszej połowy XIV wieku. Szeroko zakrojona kwerenda, przede wszystkim w bazie Gothic Ivories Project, pozwoliła ustalić, że przedmiot jest zupełnym unikatem nie tylko w zbiorach polskich, ale także światowych. Kubek zdobią dwie rzeźbione sceny – pierwsza przedstawia damę i młodzieńca zajętych grą w kości, druga ukazuje scenę dworską, której ikonografia nie znajduje analogii wśród innych znanych średniowiecznych ivoirów. Za tym, że dzieło może być wyrobem średniowiecznym przemawia przede wszystkim styl, łączący kubek z oprawami lusterek powstającymi od początku aż do połowy XIV wieku. Funkcja kubka i jego ikonografia każą jednak podać w wątpliwość oryginalność dzieła – wiele wskazuje bowiem na to, że średniowiecznych gier w kości nie rozgrywano z użyciem kubków. Pod koniec XVIII i w XIX wieku, w czasach tzw. manii kolekcjonerskiej na rynku antykwarycznym pojawiło się wiele falsyfikatów średniowiecznych dzieł, w tym także z kości. W artykule podjęta została próba umieszczenia kubka w kontekście ikonograficznym oraz stylowym (zwłaszcza w zestawieniu z innymi wyrobami z kości słoniowej). Podniesiony został również aspekt jego funkcji na tle średniowiecznych praktyk dworskich, ze szczególnym naciskiem na gry planszowe. Na końcu poruszona została kwestia datowania dzieła. Wyjaśnienie wymienionych zagadnień może pomóc w próbie odpowiedzi na pytanie, czy kubek w kolekcji Czartoryskich jest jedynym w swoim rodzaju dziełem średniowiecznym, czy też udanym falsyfikatem.
Bibliografia
WRITTEN SOURCES
Kraków, Princes’ Czartoryski Library:
acc. no. 12773 – Leon Bentkowski et al., “Inwentarz przemysłu artystycznego” (after 1876?), acc. no. 12316 – “Collection Czartoryski. Antiquite et Moyen Age (1868),”
acc. no. 1231612309 – “Collection Czartoryski Catalogue (1869),” acc. no. 12319 – Władysław Czartoryski, “Objects de la collection restes a Paris (1877),”
acc. no. 1231612298, 25 – Władysław Czartoryski, “Spis przedmiotów muzealnych (c. 1870).”
Kraków, Muzeum Krakowa:
acc. no. MHK-7818/K, MHK-7864/K, MHK-7867/K, MHK-7868/K, MHK-7869/K –“Zdjęcia fotograficzne J. Kriegera fotografa w Krakowie przy ul. św. Jana N. 1. Muzeum X.X. Czartoryskich w Krakowie.”
PUBLICATIONS
Artystyczne wyroby z kości słoniowej w zbiorach polskich. Ed. Antoni R. Chodyński. Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku, 1989.
Avori Medievali: Collezioni del Museo Civico d’arte Antica di Torino. Eds. by Simonetta Castronovo, Fabrizio Crivello, and Michele Tomasi. Torino: L’Artistica Savigliano, 2016.
Beigbeder, Olivier. Ivory: Pleasures and Treasures. New York: Littlehampton Book Services Ltd, 1965.
Blair, Claude, and Marian Campbell. Louis Marcy: Oggetti d’arte della Galleria Parmeggiani di Reggio Emilia. Turin: Umberto Allemandi & C., 2008.
Bołoz-Antoniewicz, Jan. O średniowiecznych źródłach do rzeźb, znajdujących się na szkatułce z kości słoniowej w skarbcu Katedry na Wawelu. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1885.
Carns, Paula M. “Cutting a Fine Figure: Costume on French Gothic Ivories.” In Medieval Clothing and Textiles, vol. 5, eds. Robin Netherton and Gale R. Owen-Crocker, 55–91. Woodbridge: The Boydell Press, 2009.
Chodyński, Antoni R. “Madonna z Dzieciątkiem i inne rzeźby z kości słoniowej z XIV wieku w zbiorach polskich.” In Sztuka około 1400. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Poznań listopad 1995, eds. Teresa Hrankowska and Tadeusz Chrzanowski, vol. 2, 7–42. Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 1996.
Davies, Glyn. “Francis Douce, FSA (1757–1834). Scholar and Collector of Gothic Ivory Carvings.” In A Reservoir of Ideas. Essays in Honour of Paul Williamson, eds. GlynDavies and Eleanor Townsend, 246–254. London: V&A Publishing, 2017.
Doan, James. “The Erotics of Backgammon in Provencal and Irish Poetry.” Proceedings of the Harvard Celtic Colloquium 12 (1992): 29–30.
Fake? The Art of Deception, catalogue, British Museum, London, ed. Mark Jones. London: Trustees of the British Museum by British Museum Publications, 1990.
Fakes and Forgeries. Ed. by Samuel Sachs. Minneapolis: Minneapolis Institute of Arts, 1973.
Gaborit-Chopin, Danielle. Ivoires du Moyen Age. Fribourg: Office du Livre, 1978.
Gaborit-Chopin, Danielle. Ivoires médiévaux Ve–XVe sičcle. Paris: Musée du Louvre, 2003.
Gaborit-Chopin, Danielle. “Réapparition d’une Vierge d’ivoire gothique.” In Objets d’art. Mélanges en l‘honneur de Daniel Alcouffe, eds. Pierre Arizzoli-Clémentel, François Avril, Marc Bascou, Michčle Bimbenet-Privat, 47–55. Dijon: Éditions Faton, 2004.
Gates, Glenn, Eva Helfenstein, Philipp Klausmeyer, Ian Freestone, and Katherine Eremin. “Technical Examination of Enamels from the Botkin Collection.” Studies in Conservation 57, no. 1 (2012): 147–156 https://doi.org/10.1179/2047058412Y.0000000048
Gli Avori del Museo Nazionale del Bargello. Ed. Ilaria Ciseri. Milan: Officina Libraria, 2018.
Gothic Ivory Sculpture: Content and Context. Ed. Catherine Yvard. London: The Courtauld Institute of Art, 2017.
Guérin, Sarah. French Gothic Ivories Material Theologies and the Sculptor’s Craft. Cambridge: Cambridge University Press, 2022.
Guérin, Sarah. Gothic Ivories: Calouste Gulbenkian Museum. London: Scala Arts & Heritage Publishers, 2015.
Images in Ivory: Precious Objects of the Gothic Age. Ed. Peter Barnet. New Jersey: Princeton University Press 1997.
Jean, sieur de Joinville. Vie de saint Louis. Ed. Jacques Monfrin. Paris: Classiques Garnier, 1998.
Juel, Kristin. “Chess, Love and the Rhetoric of Distraction in Medieval French Narrative.” Romance Philology 64, no. 1 (2010): 73–97.
Kanarkówna, P. “Rzeźby z kości słoniow00000ej średniowieczne, znajdujące się w Muzeum XX. Czartoryskich w Krakowie.” Doctoral thesis, institutional affiliation unknown, 1982, copy in the collection of the Decorative Arts Department of the Princes’ Czartoryski Museum, National Museum in Krakow.
Kirchweger, Franz. “Gothic and Late Medieval Ivories from the Collection of Clemens Wenceslaus Count of Renesse-Breidbach.” In Gothic Ivory Sculpture. Content and Context, ed. Catherine Yvard, 9Klein, Ariel. “The Business of Forgery: Puzzles Posed by a Gothic Diptych.” Doctoral thesis, Michigan University, 2010. Accessed on March 30, 2022. https://deepblue.lib.umich.edu/bitstream/handle/2027.42/86656/adkariel.pdf?sequence=1.
Koechlin, Raymond. Les ivoires gothiques français. Vol. 1–3. Paris: Picard, 1924.
Kruszyński, Tadeusz. Francuska skrzyneczka z kości słoniowej z pierwszej połowy XIV wieku w skarbcu katedry krakowskiej i podobne zabytki w Krakowie. Warszawa: Wydawnictwo Zakładu Architektury Polskiej i Historii Sztuki Politechniki Warszawskiej, 1936.
Kryzhanovskaya, Marta. Western European Medieval Ivories. Catalogue of the Collection. Saint Petersburg: Izdatel’stvo Gosudarstvennogo Ermitaža, 2014.
Leeuwenberg, Jaap. “Early Nineteenth-Century Gothic Ivories.” Aachener Kunstblätter 39 (1969): 111–148.
Le Huon de Bordeaux en prose du XVčme sičcle. Ed. Michel J. Raby. New York: Lang, 1998.
Little, Charles T. “The Art of Gothic Ivories: Studies at the Crossroads.” Sculpture Journal. New Work on Old Bones 23, no. 1 (2014): 13–29.
Lowden, John. Medieval and Later Ivories in the Courtauld Gallery: The Gambier Parry Collection. London: Paul Holberton Publishing, 2020.
Lowden, John, and John Cherry. Medieval Ivories and Works of Art. The Thompson Collection at the Art Gallery of Ontario. London: Paul Holberton Publishing, 2008.
Łaguna-Chevillotte, Agnieszka. “Dwa dyptyki z kości słoniowej w Skarbcu Koronnym na Wawelu.” Studia Waweliana 8 (1999): 233–238.
Łaguna-Chevillotte, Agnieszka. “Gotycka skrzyneczka z kości słoniowej w skarbcu katedralnym na Wawelu.” Studia Waweliana 6/7 (1997/1998): 5–28.
Meyer-Rodrigues, Nicole. “Manche de couteau: Jeune homme jouant aux dés.” In L’art au temps des rois maudits: Philippe le Bel et ses fils (1285–1328), ed. Danielle Gaborit-Chopin, 168–169, cat. no. 104. Paris: Grand Palais, 1998.
Meyrick, Samuel Rush. “Catalogue of the Doucean Museum at Goodrich Court, Here
fordshire.”
The Gentleman’s Magazine 5 (1836): 585–590.
Musialik, Elżbieta. “Gotycka figurka z kości słoniowej w oprawie Biblii łacińskiej (MS. Czart.2387III) w kolekcji Muzeum Książąt Czartoryskich.” Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie 10 (2017): 9–32. https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/rmnk2017/0027/image,info
Musialik, Elżbieta. “Modelled on Print – Ivory Diptych with Scenes of the Nativity of Christ and the Adoration of the Magi in the Princes Czartoryski Collection.” Modus. Prace z historii sztuki 21 (2021): 5–26.
Musialik, Elżbieta. “O dwóch rzeźbach Marii z Dzieciątkiem z kości słoniowej w zbiorach krakowskich. Przyczynek do działalności tzw. warsztatu dyptyku z Kremsmünster.” In Claritas et Consonantia. Funkcje, formy i znaczenia w sztuce średniowiecza. Księga poświęcona pamięci Kingi Szczepkowskiej-Naliwajek w dziesiątą rocznicę śmierci, eds. Monika Jakubek-Raczkowska and Juliusz Raczkowski, 215–233. Toruń–Warszawa: Wydział Sztuk Pięknych / Stowarzyszenie Historyków Sztuki o. Warszawa, 2017.
Musialik, Elżbieta. “Skrzyneczka z kości słoniowej zwana królowej Jadwigi.” In Skarby epoki Piastów, ed. by Joanna Ziętkiewicz-Kotz, 166. Kraków: Zamek Królewski na Wawelu, 2020.
O’Shea, Regina L. “Queening: Chess and Women in Medieval and Renaissance France.” Master’s thesis, Brigham Young University, 2010.
Polkowski, Ignacy. Dawne relikwiarze katedry krakowskiej. Kraków: Czas, 1881.
Randall, Richard. Masterpieces of Ivory from The Walters Art Gallery. New York: Hudson Hills, 1985.
Randall, Richard. The Golden Age of Ivory: Gothic Ivory Carvings in North American Collections. New York: Hudson Hills, 1993.
Ratkowska, Paulina. “Le feuillet de diptyque à décor de roses au Musée National de Varsovie.” Bulletin du Musée National de Varsovie 15 (1974): 21–27.
Ratkowska, Paulina. “Un petit autel du groupe des diptyques de la Passion au Musée National de Varsovie.” Bulletin du Musée National de Varsovie 17 (1976): 77–82.
Ratkowska, Paulina. “Un volet de diptyque inconnu du 14e sičcle au Musée National de Varsovie.” Bulletin du Musée National de Varsovie 24 (1983): 7–15.
Skarby epoki Piastów. Ed. by Joanna Ziętkiewicz-Kotz. Kraków: Zamek Królewski na Wawelu, 2020.
Staab, Katherine. “Tactile Pleasures. Secular Gothic Ivories.” Doctoral thesis, The Pennsylvania State University, 2014.
Tietze, Hans. Genuine and False: Copies, Imitations, and Forgeries. New York: Chanticleer Press, 1948.
Trusted, Marjorie. Baroque & Later Ivories. London: V&A Publishing, 2013.
Wace’s Roman de Brut: A History of the British Text and Translation. Ed. and transl. Judith Weiss. Exeter: University of Exeter Press, 1999.
Walczak, Marek. “Skrzyneczka.” In Wawel 1000–2000. Vol. I Katedra krakowska – biskupia, królewska, narodowa, eds. Magdalena Piwocka and Dariusz Nowacki, 43–45. Kraków: Zamek Królewski na Wawelu, 2000.
Walker-Meikle, Kathleen. Medieval Pets. Suffolk: The Boydell Press, 2012.
Wawel 1000–2000. Vol. 1 Katedra krakowska – biskupia, królewska, narodowa. Eds. Magdalena Piwocka and Dariusz Nowacki. Kraków: Zamek Królewski na Wawelu, 2000.
Williamson, Paul. The Wyvern Collection: Medieval and Later Ivory Carvings and Small Sculpture. London: Thames & Hudson, 2019.
Williamson, Paul, and Glyn Davies. Medieval Ivory Carvings 1200–1500. Vols. 1–2. London: V&A Publishing, 2014.
Yvard, Catherine. “The Gothic Ivories Project the Courtauld Institute of Art.” Sculpture Journal 23, no. 1 (2014): 98–100.
Żygulski, Zdzisław. “Średniowieczne zabytki z kości słoniowej w Muzeum Czartoryskich w Krakowie.” Master’s thesis, Jagiellonian University in Krakow, 1951.
INTERNET SOURCES
British Library. Accessed April 25, 2022 http://www.bl.uk/catalogues/illuminatedmanuscripts/ILLUMIN.ASP?-Size=mid&IllID=29229.
“Encyclopaedia Britannica”, Accessed April 25, 2022 https://www.britannica.com/topic/hazard-dice-game.
“Gothic Ivories Project at The Courtauld Institute of Art, London.” Accessed November 19, 2022 www.gothicivories.
courtauld.ac.uk
“Lyon and Turnbull.” Accessed April 25, 2022 https://www.lyonandturnbull.com/news/article/a-rare--import
ant-french-gothic-casket/
“Lyon and Turnbull.” Accessed July 10, 2022 https://www.countrylife.co.uk/luxury/art-and-antiques/the-ti
ny-wooden-chest-handed-down-through-the-generations-that-turned-out-to-beworth-
over-1-million-228515
“Universitätsbibliothek Heidelberg”. Große Heidelberger Liederhandschrift (Codex Manesse). Accessed
April 29, 2022 https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/cpg848/0001/thumbs
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Elżbieta Musialik
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
CC BY ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 3.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 507
Liczba cytowań: 0
