Residental towers in Teutonic castle architecture in Prussia
DOI:
https://doi.org/10.12775/AUNC_ARCH.2022.010Keywords
residential tower, tower castle, Teutonic Knights, Teutonic castlesAbstract
Despite the long interest in Teutonic castles, researchers have so far focused mainly on the large strongholds of commanders, leaving smaller structures on the outskirts of mainstream research. Among these buildings, a group of tower-type castles stands out. The residential-type tower is represented by the seat of the prosecutor in Ełk (the 1490s). It was erected on a rectangular plan (a mere 16.5 × 12 m) with a basement and four floors above ground. The second group consists of larger buildings: residential towers (Festes Haus or Hohen Haus). The stronghold in Sątoczno was built between 1326 and 1343. Initially, it was meant
to be the seat of a commander, but eventually a forester settled there. Its main element was a rectangular residential tower with dimensions of 26.3 × 16.1 m. There was a residential tower in Nowy Jasiniec, but it is doubtful that its lower stone part had been erected by Pomeranian dukes by 1309. The construction of this building should probably be dated to the last quarter of the 14th century. It was a three-floor building with a basement erected on an elongated rectangular plan. The construction of the bailiff ’s residential tower in Giżycko should also be dated to the last quarter of the 14th century. The castle in Bezławki has been
thoroughly researched and documented. This residential tower was built after 1377 on an even more elongated rectangular plan (25.6 × 11.8 m). It did not have a basement and had four to five floors. The residential tower in Puck (Putzig) from the turn of the 15th century was also erected on an elongated rectangle plan (22.5 × 10.5 m) with an avant-corps entrance.
Turning a residential tower into a seat of power had a well-established semantic meaning. Due to its small size, it was well-suited for the seat of a lower-ranking official. Even so,
in Malbork (Marienburg) a keep served as the seat of the great Teutonic masters who had had the castle built at the end of the 14th century. Other Teutonic castles had towers serving residential purposes, e.g. the Klesza Tower in Malbork, two tall four-sided towers of the castle in Sztum (Stuhm), and probably the quadrilateral tower of the castle in Działdowo (Soldau).
References
AHMP, 1998, Atlas Historyczny Miast Polskich, t. 3: Mazury, z. 1: Giżycko, red. A. Czacharowski, Toruń.
Andrzejewski A., Kajzer L., 2005, Zamek w Sątocznie w „Terra Barthensi” albo triumph historii, [w:] XIV Sesja Pomorzoznawcza, t. 2: Od wczesnego średniowiecza do czasów nowożytnych, red. H. Paner, M. Fudziński, Gdańsk, s. 197–205.
Andrzejewski A., Kajzer L., 2006, Castle at Sątoczno in „Terra Barthensi” or Praise of History, [w:] Castella Maris Baltici, t. 7, Greifswald, s. 9–14.
Arszyński M., 1995, Budownictwo warowne zakonu krzyżackiego w Prusach (1230–1454), Toruń.
Barz D., 2002, Bemerkungen zu Entwicklung und Funktionen des frühen Wohnturmes in Mittelund Westeuropa, [w:] Wohntürme. Kolloguium vom 28. September bis 30. September 2001 auf Burg Kriebstein/Sachsen, Langenweißbach, s. 5–14.
Bezławki, 2013, Bezławki – ocalić od zniszczenia. Wyniki prac interdyscyplinarnych prowadzonych w latach 2008–2011, red. A. Koperkiewicz, Gdańsk.
Białuński G., 2013, O strażnicy krzyżackiej w Jegławkach, Komunikaty Mazursko-Warmińskie, nr 3, s. 585–591.
Brillowski W., 2013, Analiza funkcjonalna założenia obronnego w Bezławkach, [w:] Bezławki – ocalić od zniszczenia. Wyniki prac interdyscyplinarnych prowadzonych w latach 2008–2011, red. A. Koperkiewicz, Gdańsk, s. 119–136.
Clasen K.H., 1927, Die mittelalterliche Kunst im Gebiete des Deutschordensstaates Preussen, Bd. 1: Die Burgbauten, Königsberg.
CTC, 2020a, Castra Terrae Culmensis – na rubieży chrześcijańskiego świata, t. 1, red. M. Wiewióra, Toruń.
CTC, 2020b, Castra Terrae Culmensis – na rubieży chrześcijańskiego świata, t. 2, red. M. Wiewióra, Toruń.
Garniec M., 2006, Architektura i państwo – typy zamków Powiśla, Górnych Prus, Warmii i Mazur, [w:] M. Jackiewicz-Garniec, M. Garniec, Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach. Powiśle, Warmia, Mazury, Olsztyn, s. 40–60.
Guerquin B., 1984, Zamki w Polsce, Warszawa.
Gula J., 1999, Giżycko stanowisko II – (zamek), woj. warmińsko-mazurskie. Wyniki badań archeologicznych 1999 r., maszynopis w archiwum WUOZ w Olsztynie, delegatura w Ełku, Miłakowo.
Gula J., Ślaske M., 1969, Sprawozdanie z badań ratowniczych prowadzonych w roku 1969 na terenie zamku w Giżycku, pow. loco, maszynopis w archiwum WUOZ w Olsztynie, delegatura w Ełku.
Haftka M., 1999, Zamki krzyżackie w Polsce. Szkice z dziejów, Malbork–Płock.
Herman R., 2015a, Zamek w Ełku. Opracowanie historyczno-architektoniczne, t. 1, maszynopis w archiwum NID w Olsztynie, Łódź.
Herman R., 2015b, Zamek w Ełku. Tajemnice wydobyte z przeszłości, Ełk–Łódź.
Herrmann Ch., 2007, Mittelalterliche Architektur im Preussenland. Untersuchungen zur Frage der Kunstlandschaft und Geographie, Petersberg–Olsztyn.
Herrmann Ch., 2019, Der Hochmeisterpalast auf der Marienburg. Konzeption, Bau und Nutzung der modernsten europäischen Fürstenresidenz um 1400, Petersberg.
Jacaszek B., 1996, Średniowieczne murowane wieże mieszkalne na Śląsku, Acta Universitatis Nicolai Copernici, Nauki Humanistyczno-Społeczne, z. 298, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, nr 27, s. 3–24.
Jackiewicz-Garniec M., Garniec M., 2006, Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach. Powiśle, Warmia, Mazury, Olsztyn.
Jakimowicz T., 1979, Dwór murowany w Polsce w wieku XVI (wieża – kamienica – kasztel), Warszawa–Poznań.
Jarzewicz J., 2006, Malborski pałac wielkich mistrzów i natura, [w:] Wielkopolska – Polska – Europa. Studia dedykowane pamięci Alicji Karłowskiej-Kamzowej, red. J. Wiesiołowski, współpraca J. Kowalski, Poznań, s. 164–175.
Jost B., 2002, Überlegungen zur Entstehung und Datierung von Wohntürmen in Deutschland im späten 11. Jahrhundert, [w:] Wohntürme. Kolloguium vom 28. September bis 30. September 2001 auf Burg Kriebstein/Sachsen, Braubach, s. 15–25.
Jóźwiak S., 1997, Powstanie i rozwój struktury administracyjno-terytorialnej zakonu krzyżackiego na Kujawach i ziemi chełmińskiej w latach 1246–1343, Toruń.
Jóźwiak S., Trupinda J., 2011, Organizacja życia na zamku krzyżackim w Malborku w czasach wielkich mistrzów (1309–1457), Malbork.
Jóźwiak S., Trupinda J., 2012, Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych, Toruń.
Jóźwiak S., Trupinda J., 2016, Wieża Klesza i jej mieszkańcy w średniowieczu, [w:] Wieża Klesza i domek dzwonnika na Zamku Wysokim w Malborku. Dzieje i konserwacja, red. J. Hochleitner, M. Mierzwiński, Malbork, s. 9–13.
Kajzer L., 2002, Wieże zamków Prowincji Wielkopolskiej, Archaeologia Historica Polona, t. 12: Studia z historii architektury i historii kultury materialnej, red. J. Olczak, Toruń, s. 47–71.
Kajzer L., 2004, Zakończenie, [w:] Budownictwo obronno-rezydencjonalne Kujaw i ziemi dobrzyńskiej, cz. 6: Zamek w Sadłowie na ziemi dobrzyńskiej, red. L. Kajzer, Rypin, s. 269–271.
Kajzer L., Olszacki T., 2012, Możni i ich wieże, [w:] Zawisza Czarny. Rycerz najsławniejszy i najdzielniejszy, red. T. Giergiel, Warszawa, s. 167–207.
Kajzer L., Pietrzak J., 2004, Zamek w Sadłowie na tle porównawczym, [w:] Budownictwo obronno-rezydencjonalne Kujaw i ziemi dobrzyńskiej, cz. 6: Zamek w Sadłowie na ziemi dobrzyńskiej, red. L. Kajzer, Rypin, s. 253–267.
Knyżewski M., 2020, Siedziby średnich i niższych rangą urzędników krzyżackich na terenie dzisiejszej Polski. Studium archeologiczne, Łódź.
Koperkiewicz A., 2013, Zamek w Bezławkach w świetle badań archeologicznych, [w:] Bezławki – ocalić od zniszczenia. Wyniki prac interdyscyplinarnych prowadzonych w latach 2008–2011, red. A. Koperkiewicz, Gdańsk, s. 44–76.
Kruppé J., Milewska M., 2014, Dzieje zamku w Pucku, Warszawa.
Lasek P., 2013, Turris fortissimo nomen Domini. Murowane wieże mieszkalne w Królestwie Polskim od 1300 r. do połowy XVI w., Warszawa.
Leksykon, 2001, Leksykon zamków w Polsce, red. L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm, Warszawa.
Lustracja, 1961a, Lustracja województw malborskiego i chełmińskiego 1565, wyd. S. Hoszowski, Gdańsk.
Lustracja, 1961b, Lustracja województwa pomorskiego 1565, wyd. S. Hoszowski, Gdańsk.
Lustracja, 1967, Lustracja województw Prus Królewskich 1624 z fragmentami lustracji 1615, wyd. S. Hoszowski, Gdańsk.
Nawrocki Z., 1966, Zamek w Jasińcu Nowym, [w:] Komunikaty na sesję naukową poświęconą dziełom sztuki Pomorza zorganizowaną w 500-lecie pokoju toruńskiego, Toruń, s. 29–32.
Olszacki T., Różański A., 2015, Zamek w Gołańczy. Dzieje i architektura od połowy XIV po schyłek XVIII stulecia, Gołańcz.
Piotrkowski A., 2010, Sprawozdanie z wyprzedzających badań archeologicznych prowadzonych przy zamku w Giżycku. Obszar pomiędzy północną ścianą zamku a ulicą Moniuszki (woj. warmińsko-mazurskie, pow. giżycki, gm. Giżycko), maszynopis w archiwum WUOZ w Olsztynie, delegatura w Ełku, Ostróda.
Poliński D., 2013, Pień – siedziba krzyżackich prokuratorów w ziemi chełmińskiej, Toruń.
Pospieszny K., 2005, Malborski donjon-logis z końca XIV wieku, Teka Komisji Historii Sztuki, t. 10, red. J. Poklewski, Toruń, s. 77–85.
Prarat M., Jesionowski B., 2018, Najstarsze dzieje budowlane Wieży Kleszej na Zamku Wysokim w Malborku oraz prowadzone tam prace konserwatorskie w XIX wieku w świetle wyników badań architektonicznych (cz. 2), Wiadomości Konserwatorskie, nr 55, s. 24–34.
Steinbrecht C., 1920, Die Baukunst des Deutschen Ritterordens in Preussen, Bd. 4: Die Ordensburgen der Hochmeisterzeit, Berlin.
Szczepański S., 2013, Bezławki i okolice w kontekście osadniczym plemiennej Barcji oraz kętrzyńskiego okręgu prokuratorskiego w średniowieczu, [w:] Bezławki – ocalić od zniszczenia. Wyniki prac interdyscyplinarnych prowadzonych w latach 2008–2011, red. A. Koperkiewicz, Gdańsk, s. 14–38.
Torbus T., 1998, Die Konventsburgen in Deutschordensland Preussen, München.
Torbus T., 2014, Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach, Gdańsk.
Wańkowska-Sobiesiak J., 2011, Zamek w Giżycku. Remont 2010–2011 r., maszynopis w archiwum WUOZ w Olsztynie, delegatura w Ełku, Olsztyn.
Wasik B., 2016a, Budownictwo zamkowe na ziemi chełmińskiej (od XIII do XV wieku), Toruń.
Wasik B., 2016b, Początki krzyżackich zamków na ziemi chełmińskiej. Pierwsze warownie i obiekty murowane, Archaeologia Historica Polona, t. 24, s. 233–260.
Wasik B., 2018, Zamek prokuratorski w Unisławiu. Układ przestrzenny i technika budowy w świetle badań archeologiczno-architektonicznych, Ochrona Zabytków, nr (272) LXXI, z. 1, s. 49–64.
Wasik B., 2020a, Architektura i technika budowy zamków murowanych w Starogrodzie, Bierzgłowie, Lipienku, Papowie Biskupim i Unisławiu w kontekście budownictwa zamkowego Prus, [w:] Castra Terrae Culmensis – na rubieży chrześcijańskiego świata, t. 2, red. M. Wiewióra, Toruń, s. 248–252.
Wasik B., 2020b, Zamki krzyżackie w okresie późnośredniowiecznym i nowożytnym. Analiza źródeł architektonicznych, [w:] Castra Terrae Culmensis – na rubieży chrześcijańskiego świata, t. 2, red. M. Wiewióra, Toruń, s. 42–95.
Wasik B., 2020c, Zamek w Sztumie w świetle badań archeologiczno-architektonicznych z 2019 roku, Pomorania Antiqua, t. 29, s. 195–222.
Ważny T., 2013, Analiza dendrochronologiczna drewna z zamku w Bezławkach (woj. warmińsko-mazurskie), [w:] Bezławki – ocalić od zniszczenia. Wyniki prac interdyscyplinarnych prowadzonych w latach 2008–2011, red. A. Koperkiewicz, Gdańsk, s. 272–273.
Wilde T., 1988, Architektura zamków wschodniego pogranicza państwa krzyżackiego w świetle badań architektoniczno-archeologicznych, Rocznik Przedsiębiorstwa Państwowego Pracownie Konserwacji Zabytków, R. 1987, z. 2, s. 119–138.
Wółkowski W., 2013, Architektura zamku w Bezławkach, [w:] Bezławki – ocalić od zniszczenia. Wyniki prac interdyscyplinarnych prowadzonych w latach 2008–2011, red. A. Koperkiewicz, Gdańsk, s. 109–117.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2023 Bogusz Wasik
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Stats
Number of views and downloads: 546
Number of citations: 0
