Najstarsze miasto rycerzy zakonu krzyżackiego w Ziemi Chełmińskiej. Nowe źródła i perspektywy badań trzynastowiecznego Chełmna
DOI:
https://doi.org/10.12775/AUNC_ARCH.2023.004Słowa kluczowe
ziemia chełmińska, Chełmno, zakon krzyżacki, archeologia, badania nieinwazyjneAbstrakt
W artykule omówiono wyniki najnowszych badań archeologicznych przeprowadzonych w 2022 r. w Starogrodzie – najstarszym mieście rycerzy zakonu krzyżackiego w ziemi chełmińskiej. W 2017 r. w trakcie realizacji projektu Castra Terrae Culmensis, podczas badań nieinwazyjnych na terenie niewielkiej wsi dokonano niezwykłego odkrycia – zarejestrowano wyraźne anomalie magnetyczne, będące pozostałością dawnej zabudowy. Przeprowadzone dwukrotnie prace wykopaliskowe, w 2018 i 2022 r. potwierdziły, że jest to zaginione, najstarsze miasto rycerzy zakonu krzyżackiego, założone w 1232. r. Badania nieinwazyjne oraz prospekcja LIDAR, zrealizowana w latach 2016-2017, potwierdził przekazy kronikarskie Piotra z Dusburga. Unikatowy obiekt składa się z zachowanego układu przestrzennego planowanego miasta, reliktów budynków wraz z zawartością materialną. Celem badań jest podjęcie kompleksowych, interdyscyplinarnych studiów nad najstarszą fazą urbanizacji ziemi chełmińskiej, rekonstrukcja kultury materialnej mieszkańców, rozpoznanie układu przestrzennego miasta, powstającego tuż obok drewniano-ziemnych fortyfikacji, a także znaczenia napływu nowych idei wraz z osadnikami przybywającymi z terenów dzisiejszych Niemiec i Śląska.
Bibliografia
Bartoszewicz H., 1996, Drogi handlowe ziemi chełmińskiej w XV–XVI w., Miscellanea Historico-Archivistica, t. 6, s. 43–64.
Ceynowa-Giełdon M., Kamiński D., 2004, Relikty roślinne związane z pradziejowym i wczesnośredniowiecznym osadnictwem w Kałdusie, [w:] Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne, red. W. Chudziak, Toruń, s. 129–141.
Clasen K.H., 1927, Die mittelalterliche Kunst im Gebiete des Deutschordensstaates Preussen, Bd. 1: Die Burgbauten, Königsberg.
Environment, 2019, Environment, colonization and the Baltic Crusader states, Terra Sacra I, red. A. Pluskowski, Belgium.
Heise J., 1887, Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreussen, H. V: Der Kreis Kulm, Danzig.
Jóźwiak S., 1996, Translokacje Chełmna a powstanie komturstwa staro- i nowochełmińskiego, [w:] Studia nad dziejami miast i mieszczaństwa w średniowieczu, red. R. Czaja, J. Tandecki, Toruń, s. 83–94.
Kola A., 1972, Sprawozdanie z badań sondażowych przeprowadzonych w Chełmnie i Starogrodzie, powiat Chełmno, w latach 1968–1969, [w:] Komunikaty archeologiczne. Badania na terenie województwa bydgoskiego w latach 1968–1969, Bydgoszcz, s. 104–109.
Kola A., 1974, Wyniki badań archeologiczno-sondażowych i ratowniczych przeprowadzonych na terenie Chełmna i Starogrodu, pow. Chełmno w latach 1969–1970, AUNC, Archeologia, t. 4, s. 167–201.
Kozłowska M., Kozłowski I., 1990, Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000, arkusz Unisław (281), Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
Kujot S., 1909, Gdzie leżało pierwotne Chełmno?, Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, R. 16, s. 88–103.
Löwner M., 1998, Die Einrichtung von Verwaltungsstrukturen in Preussen durch den Deutschen Orden bis zur Mitte des 13. Jahrhunderts, Wiesbaden.
Miasta,1965–1967, Miasta polskie w tysiącleciu, red. M. Siuchniński, t. 1–2, Wrocław.
Molewski P., 2020a, Środowisko geograficzne, [w:] Castra Terrae Culmensis. Na rubieży chrześcijańskiego świata. Interdyscyplinarne badania nad warownym budownictwem zakonu krzyżackiego w świetle źródeł archeologiczno-architektonicznych, historycznych i przyrodniczych, t. II, red. M. Wiewióra, Toruń, s. 30–58.
Molewski P., 2020b, Próba rekonstrukcji stanu środowiska geograficznego miejsc położenia i otoczenia zamków w czasie ich budowy w XIII–XIV wieku, [w:] Castra Terrae Culmensis. Na rubieży chrześcijańskiego świata. Interdyscyplinarne badania nad warownym budownictwem zakonu krzyżackiego w świetle źródeł archeologiczno-architektonicznych, historycznych i przyrodniczych, t. II, red. M. Wiewióra, Toruń, s. 7–28.
Molewski P., Wasik B., Wiewióra M., 2018, An attempt to reconstruct selected elements of the original site topography of the Teutonic castles at Unisław and Starogród (Chełmno Land, Northern Poland) based on archaeological and cartographic data, Bulletin of Geography. Physical Geography Series, nr 15, Toruń, s. 15–26.
Momot A., 2022, Raport wstępny z badań archeologicznych przeprowadzonych na terenie pierwszego miasta lokacyjnego Chełmna w Starogrodzie w sezonie 2022, maszynopis w IA UMK w Toruniu, Toruń.
Noryśkiewicz A.M., 2004, Badania palinologiczne osadów limnicznych Jezior Starogrodzkich, [w:] Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne, red. W. Chudziak, Toruń, s. 165–173.
Piotr z Dusburga, 2004, Kronika ziemi pruskiej, tłum. S. Wyszomirski, oprac. J. Wenta, Toruń.
Pluskowski A., 2012, The archaeology of the Prussian Crusade: holy war and colonisation, Routledge.
Rozynkowski W., 2006, Święci na pograniczu – o świętych w państwie Zakonu Krzyżackiego w Prusach, Komunikaty Mazursko-Warmińskie, nr 2, s. 187–193.
Starski M., 2017, Zagospodarowanie parceli mieszczańskich w późnośredniowiecznym Pucku.
Dom i jego zaplecze, [w:] Puck. Kultura materialna małego miasta w późnym średniowieczu, red. M. Starski, Warszawa, s. 387–422.
Steinbrecht C., 1888, Die Baukunst des Deutschen Ritterordens in Preussen, Berlin.
Wasik B., 2020, Najstarsze ośrodki miejskie – pierwsza lokacja Chełmna w świetle najnowszych wyników badań, [w:] Castra Terrae Culmensis. Na rubieży chrześcijańskiego świata. Interdyscyplinarne badania nad warownym budownictwem zakonu krzyżackiego w świetle źródeł archeologiczno-architektonicznych, historycznych i przyrodniczych, t. II, red. M. Wiewióra, Toruń, s. 239–247.
Wiewióra M., 2020, Najstarsze fazy osadnictwa krzyżackiego, [w:] Castra Terrae Culmensis.
Na rubieży chrześcijańskiego świata. Interdyscyplinarne badania nad warownym budownictwem zakonu krzyżackiego w świetle źródeł archeologiczno-architektonicznych, historycznych i przyrodniczych, t. II, red. M. Wiewióra, Toruń, s. 29–41.
Wiewióra M., Molewski P., Misiewicz K., Bogacki M., Małkowski W., Raciniewska M., 2017, Zagadnienia wstępne. Zamek w Starogrodzie w świetle badań nieinwazyjnych, geomorfologicznych, przyrodniczych i historycznych, maszynopis w IA UMK w Toruniu, Toruń.
Wiewióra M., Wasik B., Molewski P., Misiewicz K., Małkowski W., Bogacki M., 2020, New historical data on the Teutonic Order crusades in Prussia: geophysical and archaeological research into an earth‐and‐timber stronghold and city of the 1230s at Starogród, northern‐central Poland, Archaeological Prospection, vol. 27, issue 2, s. 135–152.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Marcin Wiewióra, Agata Momot
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 187
Liczba cytowań: 0
