Dwie bransolety ze starszego okresu epoki brązu z kujawskiej części Torunia i Brudzynia na Pałukach w świetle badań archeologicznych i archeometalurgicznych
DOI:
https://doi.org/10.12775/AUNC_ARCH.2022.005Słowa kluczowe
bransolety ze stopów miedzi, starszy okres epoki brązu, kultura mogiłowa, kultura trzciniecka, Pałuki, KujawyAbstrakt
W artykule zaprezentowano dwie luźno znalezione bransolety metalowe, obie łączone z fazą wytwórczości starszego okresu epoki brązu. Artefakt z Torunia, mimo, że znajduje analogie w wytwórczości kultury mogiłowej, to jednak został znaleziony w przestrzeni środowiska osadniczego kultury trzcinieckiej, w którym tego rodzaju ozdoby południowo-zachodniej proweniencji notowane są sporadycznie. Z kolei wyrób z Brudzynia, znaleziony w strefie zazębiającego się osadnictwa kultur mogiłowej i trzcinieckiej, to okaz mający bliskie i dość liczne analogie w skarbach i wyposażeniu grobów Kujaw, Wielkopolski i Śląska. Wyniki ekspertyzy archeometalurgicznej, wskazują, że prezentowane okazy można wiązać z technologicznie różnymi tradycjami wytwórczości brązowniczej. O ile raczej nie ma wątpliwości, że bransoleta z Brudzynia jest kolejnym wyrobem powstałym w warsztacie „mogiłowym”, o tyle ta z Torunia może być przykładem lokalnego („trzcinieckiego”) produktu mającego cechy stylistyki mogiłowej.
Bibliografia
Bednarek R., Jankowski M., 2006, Gleby, [w:] Toruń i jego okolice. Monografia przyrodnicza, red. L. Andrzejewski, P. Weckwerth, Sz. Burak, Toruń, s. 153–176.
Blajer W., 1984, Die Arm- und Beinbergen in Polen, PBF, dz. X, t. 2, München.
Blajer W., 1989, Kultura trzciniecka, [w:] Pradzieje ziem polskich, red. J. Kmieciński, Warszawa–Łódź, s. 441–455.
Blajer W., 1990, Skarby z wczesnej epoki brązu za ziemiach polskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.
Blajer W., 1998, Przyczynek do dyskusji o znaczeniu metalurgii brązu w zachodnim odłamie kultury trzcinieckiej, [w:] „Trzciniec” – system kulturowy czy interkulturowy proces?, red. A. Kośko, J. Czebreszuk, Poznań, s. 337–342.
Blajer W., 1999, Skarby ze starszej i środkowej epoki brązu na ziemiach polskich, Prace Komisji Archeologicznej 30, Kraków.
Blajer W., Szpunar A., 1981, O możliwości wydzielenia horyzontów skarbów brązowych na obszarze Polski, AP, t. 26, s. 295–320.
Bukowski Z., 1998, Pomorze w epoce brązu w świetle dalekosiężnych powiązań wymiennych, Gdańsk.
Bukowski Z., 2003, Kierunki rozwojowe Pomorza w epoce brązu, [w:] M. Fudziński, H. Paner (red.), XIII Sesja Pomorzoznawcza, t. 1: Od epoki kamienia do okresu rzymskiego, red. M. Fudziński, H. Paner, Gdańsk, s. 61–77.
Czebreszuk J., 1996, Społeczności Kujaw w początkach epoki brązu, Poznań.
Czebreszuk J., 1997, Krąg mogiłowy i popielnicowy na Kujawach. Przyczynek do badań nad regionalną zmianą kulturową, [w:] Beiträge zur Deutung der bronzezeitlichen Hort- und Grabfunde in Mitteleuropa, red. W. Blajer, Kraków, s. 91–107.
Dąbrowski J., 1985, Problem zróżnicowania kulturowego ziem Polski w starszej epoce brązu. Problem der Kulturellen Differenzierung der Polnische Gebiete in der älteren Bronzezeit, PA, t. 33, s. 105–157.
Dąbrowski J., 1997, Epoka brązu w północno-wschodniej Polsce, Białystok.
Dąbrowski J., 2004, Ältere Bronzezeit in Polen. Starsza epoka brązu w Polsce, Warszawa.
Dąbrowski J., 2005, Kultura trzciniecka na Mazowszu, [w:] Problemy przeszłości Mazowsza i Podlasia (= Archeologia Mazowsza i Podlasia. Studia i Materiały, t. 3), red. M. Dulinicz, Warszawa, s. 61–66.
Dąbrowski J., 2009, Polska przed trzema tysiącami lat. Czasy kultury łużyckiej, Warszawa.
Garbacz-Klempka A., 2018, Synteza badań archeometalurgicznych artefaktów z epoki brązu. Eksperymentalna rekonstrukcja dawnych stopów miedzi i technologii, Kraków.
Garbacz-Klempka A., Kowalski Ł., Kozana J., Gackowski J., Perek-Nowak M., Szczepańska
G., Piękoś M., 2016, Archaeometallurgical Investigations of the Early Iron Age Casting Workshop at Kamieniec. A Preliminary Study, Archives of Foundry Engineering, Vol. 16, Issue 3, s. 29–34.
Garbacz-Klempka A., Kozana J., Piękoś M., Kwak Z., Długosz P., Stolarczyk T., 2015, Ceramic Moulds for Precision Casting in the Bronze Age and Computer Reconstruction of the Casts, Archives of Foundry Engineering, Vol. 15 (Special Issue 1), s. 21–26.
Garbacz-Klempka A., Kwak Z., Kozana J., Piękoś M., Czekaj E., 2017, Formy odlewnicze i opis technologii procesów odlewniczych w epoce brązu, [w:] Nauka i technologia. Odlewnictwo metali nieżelaznych, red. A. Garbacz-Klempka, J. Kozana, M. Piękoś, Kraków, s. 37–62.
Garbacz-Klempka A., Makarowicz P., Tokarski T., 2017, The Analysis of Foundry Engineering of Copper Alloys Based on the Research of a Metallurgist Settlement in Szczepidło, Archives of Foundry Engineering, Vol. 17, Issue1, s. 45–50.
Garbacz-Klempka A., Rzadkosz S., 2014, Analiza technologii odlewania z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza na podstawie form odlewniczych z osady kultury łużyckiej w Grzybianach, [w:] Osada kultury pól popielnicowych w Grzybianach koło Legnicy, red. T. Stolarczyk, J. Baron, Legnica–Wrocław, s. 539–566.
Garbacz-Klempka A., Suchy J.S., Kwak Z., Długosz P., Stolarczyk T., 2018, Casting Technology Experiment and Computer Modeling of Ornaments from Bronze Age, Archives Metallurgy and Materials, Vol. 63, Issue 3, s. 1329–1337.
Garbacz-Klempka A., Suchy J.S., Kwak Z., Tokarski T., Klempka R., Stolarczyk T., 2018, Study of Investment Casting Technology from Bronze Age. Casting Workshop in Grzybiany (Southwest Poland), Archives Metallurgy and Materials, Vol. 63, Issue 2, s. 615–624.
Gardawski A., 1959, Plemiona kultury trzcinieckiej w Polsce, MS, t. 5, s. 7–189.
Gardawski A., Wesołowski K., 1956, Zagadnienia metalurgii kultury trzcinieckiej w świetle „skarbów” brązowych z Dratowa pow. Puławy i Rawy Mazowieckiej, MS, t. 1, s. 59–103.
Gediga B., 1978, Starszy okres epoki brązu na zachodnich ziemiach polskich w zasięgu „kultury przedłużyckiej”, [w:] Wczesna epoka brązu, red. A. Gardawski, J. Kowalczyk, Prahistoria Ziem Polskich, t. 3, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, s. 137–172.
Gedl M., 1975, Kultura przedłużycka, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Gedl M., 1983, Die Nadeln in Polen I, Prähistorische Bronzefunde, dz. XIII, t. 7, München.
Gedl M., 1989, Kultura przedłużycka, Pradzieje Ziem Polskich, t. 1: Od paleolitu do środkowego okresu lateńskiego, cz. 2: Epoka brązu i początki epoki żelaza, red. J. Kmieciński, Warszawa–Łódź, s. 467–475.
Gedl M., 1992, Die Vorlausitzer Kultur, Prähistorische Bronzefunde, dz. XXI, t. 2, Stuttgart.
Hensel Z., 1982, Technologia odlewnictwa brązu w Grzybianach, Pamiętnik Muzeum Miedzi, t. 1, red. Z. Bukowski, s. 157–165.
Ignaczak M., Makarowicz P., 1998, Krąg trzciniecki i krąg mogiłowy. Problem zmiany kulturowej na Kujawach i w dorzeczu środkowej Warty, [w:] „Trzciniec” – system kulturowy czy interkulturowy proces?, red. A. Kośko, J. Czebreszuk, Poznań, s. 379–396.
Jażdżewski K., 1959, Miechowice 1, distr. de Włocławek, tresor votif de tourbiere, [w:] Age du bronze et periode de Halstatt, Inventaria Archaeologica. Pologne 3, PL 17, Warszawa.
Kaczmarek M., 2005, Epoka brązu i wczesna epoka żelaza na ziemi obornicko-rogozińskiej, [w:] Archeologia powiatu obornickiego. Oborniki–Rogoźno–Ryczywół, red. T. Skorupka, Poznań, s. 127–235.
Kaczmarek M., 2012, Epoka brązu na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej w świetle interregionalnych kontaktów wymiennych, Poznań.
Kłosińska E., 1997, Starszy okres epoki brązu w dorzeczu Warty, Wrocław.
Koehler K., 1900, Album zabytków przedhistorycznych Wielkiego Księstwa Poznańskiego, z. 2, Poznań.
Kostrzewski J., 1923, Wielkopolska w czasach przedhistorycznych, Poznań.
Kostrzewski J., 1953, Wytwórczość metalurgiczna w Polsce od neolitu do wczesnego okresu żelaznego, PA, t. 9, z. 2–3, s. 177–213.
Kunawicz E., 1976, Uwagi o metalurgii brązowej na Śląsku w II okresie epoki brązu, Slavia Antiqua, t. 18, s. 59–75.
Maciejewski F., 1962, Materiały starożytne z powiatu żnińskiego, MS, t. 8, s. 217–326.
Maciukiewicz-Czarnecka B., 1978, Sprawozdanie z badań wykopaliskowych prowadzonych na stan. 1 w Marcinkowie, pow. Inowrocław, w 1972 r., KA: Badania wykopaliskowe na terenie województwa bydgoskiego w latach 1970–1972, s. 27–33.
Maciukiewicz-Czarnecka B., Sikorski C., 1972, Marcinkowo, pow. Inowrocław, IA: Badania rok 1971, s. 60.
Makarowicz P., 1998, Kujawski nurt trzcinieckiego kręgu kulturowego – podstawy taksonomiczne, [w:] „Trzciniec” – system kulturowy czy interkulturowy proces?, red. A. Kośko, J. Czebreszuk, Poznań, s. 33–60.
Makarowicz P., 2010, Trzciniecki krąg kulturowy – wspólnota pogranicza Wschodu i Zachodu Europy, Poznań.
Niewiarowski W., Weckwerth P., 2006, Geneza i rozwój rzeźby terenu, [w:] Toruń i jego okolice. Monografia przyrodnicza, red. L. Andrzejewski, P. Weckwerth, Sz. Burak, Toruń, s. 65–98.
Piaszykowa M., 1959, Nabytki Działu Przedhistorycznego Muzeum Wielkopolskiego w latach 1938–1939, FAP, t. 10, s. 229–242.
Rajewski Z., 1939, Bransolety brązowe z Wawrzynek w pow. żnińskim, PA, t. 6, s. 267–268.
Rajewski Z., 1971, Dépôt d’objects de bronze, Żyrardów, distr. de Żyrardów, dép. de Varsovie, Pologne, [w:] Bronze II/III (Mont.) – période romaine, Inventaria Archaeologica, Fasc. XXVII: PL 165–167, Warszawa.
Szpunar A., 1987, Die Beile in Polen I, Prähistorische Bronzefunde, dz. IX, t. 16, München.
Woźny J., 2005, Struktury osadnicze w pradziejach przy ujściu Brdy do Wisły. Wstęp do syntezy, [w:] XIV Sesja Pomorzoznawcza, t. 1: Od epoki kamienia do okresu rzymskiego, red. M. Fudziński, H. Paner, Gdańsk, s. 35–42.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Jacek Gackowski, Szymon Rosołowski, Aldona Garbacz-Klempka, Małgorzata Perek-Nowak, Marcin Piękoś, Paweł Żak, Szymon Nowaczyk
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 425
Liczba cytowań: 0
