The Archival Ucrainica: institutionalization of research
DOI:
https://doi.org/10.12775/AKZ.2023.001Słowa kluczowe
archiwalne ucrainica, polonica, narodowy zasób archiwalny, rękopiśmienne i archiwalne ucrainica, Program Branżowy „Archiwalne ucrainicaˮAbstrakt
W artykule przedstawiono rozwój i istotę pojęcia „archiwalne ucrainicaˮ, proces jego wprowadzania do obiegu naukowego i publicznego oraz nakreślono proces instytucjonalizacji badań ukrainiki archiwalnej jako dziedziny archiwistyki i źródłoznawstwa. Historia rozwoju koncepcji związana jest z okresem formowania się państwa podczas Rewolucji ukraińskiej 1917–1921. Wskazuje się na obecność terminu „ucrainicaˮ w sferze bibliotecznej, w przeciwieństwie do sfery archiwalnej, a także na początek praktycznej działalności archiwistów w zakresie zwrotu przymusowo wywiezionych z Rosji dokumentów pochodzenia ukraińskiego. Przedstawiono kształtowanie podstaw prawnych identyfikacji, rejestracji i zwrotu archiwalnej literatury ukraińskiej po przywróceniu niepodległości państwowej Ukrainy. Zarysowano czynniki, które doprowadziły do powstania ukraińskich badań archiwalnych: światopoglądowy, który ukierunkował społeczeństwo ukraińskie na niezobowiązujące rozumienie historii i spowodował potrzebę poszerzenia bazy źródłowej studiów ukraińskich; naukowy, który na tle przełamywania sztucznych ograniczeń niektórych dziedzin archeologii, archiwistyki, źródłoznawstwa, badań historycznych i aktywnego kształtowania społeczeństwa informacyjnego, stymulował rozwój koncepcji stworzenia systemu informacyjnego, który gromadziłby informacje o archiwalnych dokumentach ukraińskich; kulturowy, co urzeczywistniało potrzebę duchowego odrodzenia pozostającej przez długi czas w cieniu ideologicznych ograniczeń Ukraińców oraz nawiązania skutecznych naukowych i twórczych kontaktów z Ukraińcami za granicą. Zwrócono uwagę na działalność Głównego Zarządu Archiwalnego Ukrainy, Centralnego Państwowego Archiwum Spraw Zagranicznych, Ukraińskiego Instytutu Badawczego Archiwistyki i Studiów Dokumentalnych oraz ukazano rolę Hennadija Boriaka w rozwoju archiwistyki ukraińskiej. Podkreślono problemy praktycznej realizacji zadań identyfikacji, rejestracji i zwrotu na Ukrainę dokumentów pochodzenia ukraińskiego.
Bibliografia
Bagalìj, Dmitro, and V. Barvìnsʹkij. “Ukraïnsʹkì arhìvnì fondi v mežah R.S.F.R.R.ˮ Arhìvna sprava 1, No. 1 (1925): 34–44.
Baran, Oleksandr, Oleg B. Gerus, and Âroslav Rozumnij, ed. Ûvìlejnij zbìrnik Ukraïnsʹkoï Vìlʹnoï Akademìï Nauk v Kanadì. Vìnnìpeg; Manìtoba: Ukraïns'ka Vil'na Akademìâ Nauk, 1976.
Berkovsʹkij, Vladislav G. “Centralʹnij deržavnij arhìv zarubìžnoï ukraïnìki 2007–2012.ˮ Pìdsumki ta perspektivi. In Vìsnik Centralʹnogo deržavnogo arhìvu zarubìžnoï ukraïnìki, edited by Gennadìj V. Borâk et al., 4–20. Kiïv: Deržavna arhìvna služba Ukraïni; Centralʹnij deržavnij arhìv zarubìžnoï ukraïnìki, 2012.
Berkovsʹkij, Vladislav G. “Popovnennâ Nacìonalʹnogo arhìvnogo fondu dokumentami arhìvnoï ukraïnìki (2010–2011 rr.).ˮ Arhìvi Ukraïni 1 (2011): 99–105.
Borâk, Gennadìj V. “Arhìvna ukraïnìka.ˮ In Arhìvoznavstvo: Pìdručnik dlâ studentìv ìst. fakulʹtetìv viŝih navčalʹnih zakladìv Ukraïni, edited by Âroslav Kalakura and Ìrina Matâš, 117–28. Kiïv: Vidavničij dìm “KM Akademìâ,ˮ 2002.
Borâk, Gennadìj. Nacìonalʹna arhìvna spadŝina Ukraïni ta deržavnij reêstr “Arheografìčna ukraïnìkaˮ. Arhìvnì dokumentalʹnì resursi ta naukovo-ìnformacìjnì sistemi. Kiïv: Ìnstitut ukraïnsʹkoï arheografìï ta džereloznavstva ìm. M.S. Gruševsʹkogo NAN Ukraïni, 1995.
Borâk, Gennadìj V., and Lûbov A. Dubrovìna. “Arhìv Ukraïnsʹkogo Vìlʹnogo Unìversitetu v Mûnhenì: poperednìj oglâd fondìvˮ. Arhìvi Ukraïni 4–6 (2004): 84–93.
Borâk, Tetâna G. “Arhìvno-bìblìotečnì zìbrannâ ukraïnsʹkoï emìgracìï z Čehoslovacʹkoï Respublìki: ìstorìâ peremìŝenʹ ta opracûvannâ v Ukraïnì (1945-2007).ˮ Dissertation thesis of social communication sciences, Taras Shevchenko National University of Kyiv, 2008. Nacìonalʹna bìblìoteka Ukraïni ìmenì V. Ì. Vernadsʹkogo (РА360209).
Borâk, Tetâna G. Dokumentalʹna spadŝina ukraïnsʹkoï emìgracìï v Êvropì: Prazʹkij arhìv (1945–2010). Nìžin: Vidavnictvo NDU ìmenì Mikoli Gogolâ, 2011.
Dubrovìna, Lûbov A. “Arhìvna ta rukopisna ukraïnìka: do problemi ob'êkta arheografìčnogo ta ìnformacìjnogo opisu v sistemì NAÌS.ˮ In Nacìonalʹna arhìvna ìnformacìjna sistema “Arhìvna ta rukopisna Ukraïnìkaˮ, Vol. 1: Ìnformatizacìâ arhìvnoï spravi v Ukraïnì: sučasnij stan ta perspektivi rozvitku. Zbìrnik naukovih pracʹ, edited by Oleksìj C. Oniŝenko et al., 41–62. Kiïv: Ìnstitut ukraïnsʹkoï arheografìï ta džereloznavstva ìm. M.S. Gruševsʹkogo NAN Ukraïni; Centralʹna naukova bìblìoteka ìm. V. Ì. Vernadsʹkogo, Ìnstitut rukopisìv; Golovne arhìvne upravlìnnâ pri Kabìnetì mìnìstrìv Ukraïni; Ukraïnsʹkij deržavnij naukovo-doslìdnij ìnstitut arhìvnoï spravi ta dokumentoznavstva, 1996.
Dubrovìna, Lûbov A., and Oleksìj C. Oniŝenko. Ìstorìâ Nacìonalʹnoï bìblìoteki Ukraïni ìmenì V. Ì. Vernadsʹkogo 1918–1941. Kiïv: NBUV, 1998.
Getʹman, Dmitro, Ì. “Rizʹkij mirnij dogovìr 1921 roku ta pitannâ povernennâ kulʹturnih cìnnostej u polʹsʹko-ukraïnsʹkih vzaêminah.ˮ Magìsterìum 17 (2004): 28–35.
Grìmsted Kennedì, Patricìâ. Prazʹkì arhìvi u Kiêvì ta Moskvì. Povoênnì rozšuki ì vivezennâ emìgracìj emìgracìjnoï ukraïnìki. Tanslated by Tetâna G. Borâk. Kiïv: Deržavnij komìtet arhìvìv Ukraïni. Ukraïnsʹkij naukovij ìnstitut Garvardsʹkogo unìversitetu, 2005.
Grimsted Kennedi, Patricia. Trophies of War and Empire. The Archival Heritage of Ukraine, World War II, and the International Politics of Restitution. Cambridge, MA: Harvard Ukrainian Research Institute, 2001.
Kovalʹ, Oksana M., M. Û. Kulìnìč, A. A. Majstrenko, and Ì. V Srìbnâk. Arhìvna ukraïnìka v Bìlorusì. Analìtičnij oglâd. Kiïv: Ukraïnsʹkij naukovo-doslìdnij ìnstitut arhìvnoï spravi ta dokumentoznavstva, 2009. https://archives.gov.ua/wp-content/uploads/bilorus.pdf.
Kovalʹ, Oksana, Marina Kovtun, L. Lìstvìna et al. Arhìvna ukraïnìka u federalʹnih arhìvah Rosìï. Reêstr arhìvnih fondìv. Kiïv: Deržavna arhìvna služba Ukraïni; Ukrïnskij naukovo-doslìdij ìnstitut arhìvoï spravi ta dokumentoznavstva, 2013.
Kovtun, Marina, L. Lìstvìna, Rostislav Romanovsʹkij, et al. Perelìk fondìv, ŝo mìstâtʹ dokumenti arhìvnoï ukraïnìki v SŠA. Kiïv: Deržavna arhìvna služba Ukraïni; Ukrïnskij naukovo-doslìdij ìnstitut arhìvoï spravi ta dokumentoznavstva, 2013.
Kravčenko, Bogdan, ed. Arhìvnì materìali z ìstorìï Ukraïni v Kanadì. Poperednìj anotovanij perelìk. Kiïv; Edmonton: Arheografìčna komìsìâ Akademìï nauk URSR; Kanadsʹkij ìnstitut ukraïnsʹkih studìj Alʹbertsʹkogo unìversitetu, 1990.
Krochmal, Anna. Polskie instytucje za granicą. Przewodnik po zbiorach archiwalnych. Warszawa: NDAP. Wydział Wydawnictw, 2004.
Krochmal, Anna. “Rozproszone dziedzictwo. Kwestia rewindykacji polskich zasobów archiwalnych.ˮ Teka Komisji Historycznej Towarzystwa Naukowego KUL 18 (2021): 113–58. https://doi.org/10.18290/teka21.5.
Krohmalʹ, Anna. “Dokumenti z ìstorìï Ukraïni ì polʹsʹko-ukraïnsʹkih vìdnosin u zìbrannâh polonìstičnih ìnstitucìj.ˮ Arhìvi Ukraïni 4 (2005): 60–75.
Kulìnìč, Marìâ. “Arhìvna Ukraïnìka: ìstorìâ povernennâ, tipologìâ, džerelʹno-ìnformacìjne značennâ (1991–2014 rr.).ˮ Candidate dissertation, Taras Shevchenko National University of Kyiv, 2015. https://chtyvo.org.ua/authors/Kulinich_Mariia/Arkhivna_Ukrainika_istoriia_povernennia_typolohiia_dzherelno-informatsiine_znachennia_1991__2014_rr.pdf.
Liholob, Nadìâ. “Centralʹnij deržavnij arhìv zarubìžnoï ukraïnìki. Peršì kroki.ˮ Arhìvi Ukraïni 1–2 (2008): 71–2.
Lupandìn, Oleksìj I., Ì. V. Rallê, and L. V. Âkovleva, ed. Mirnì peregovori mìž ukraìnsʹkoû deržavoû ta RSFRR 1918 r.: protokoli ì stenogrami plenarnih zasìdanʹ: zbìrnik dokumentìv ì materìalìv. Kiïv; Nʹû-Jork; Fìladelʹfìâ: Vidavnictvo M. P. Kocʹ, 1999.
Mardak, V. C. “Ukraïnìka v bìblìotekah ta arhìvah Zahìdnoï Nìmeččini.ˮ Ukraïnsʹka dìaspora 4 (1993): 29–37.
Matâš, Ìrina. Arhìvna ukraïnìka v Kanadì: ìstorìografìâ, tipologìâ, zmìst. Kiïv: Gorobecʹ, 2008.
Matâš, Ìrina. “Koncepcìâ stvorennâ ta funkcìonuvannâ Nacìonalʹnogo reêstru «Arhìvna ukraïnìka»ˮ. Studìï z arhìvnoï s pravi ta dokumentoznavstva 15 (2007): 12–8.
Matâš, Ìrina, Rostislav Romanovsʹkij, Marina Kovtun, et al. Arhìvna ukraïnìka v Kanadì. Dovìdnik. Kiïv: Deržavnij komìtet arhìvìv ukraïni; Ukrïnskij naukovo-doslìdij ìnstitut arhìvoï spravi ta dokumentoznavstva; Kanadskij ìnstitut ukrïnski studìj Alʹbertsʹkogo unìversitetu, 2010. https://chtyvo.org.ua/authors/Matiash_Iryna/Arkhivna_ukrainika_v_Kanadi_dovidnyk.pdf.
Matelski, Dariusz. “Ewakuacja i straty dóbr kultury zachodniej i centralnej Polski w 1939r.ˮ Zapiski Historyczne 68, z. 1 (2003): 59–78.
Matelski, Dariusz. Grabież i restytucja polskich dóbr kultury: od czasów nowożytnych do współczesnych. T. 1–2. Kraków: Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych, 2006.
Micik, Ûrìj. “Dokumenti polʹsʹkih arhìvìv do ìstorìï zaporozʹkogo kozactva peršoï čvertì XVII st.ˮ Arhìvi Ukraïni 1–2 (2004): 93–112.
Micik, Ûrìj. Listuvannâ Êvgena Deslava. Kiïv: Ìnstitut ukraïnsʹkoï arheografìï ta džereloznavstva ìm. M.S. Gruševsʹkogo NAN Ukraïni, 2009.
“Mirnyj dogovor meždu Rossiej i Ukrainoj s odnoj storony i Polʹšej s drugoj.ˮ Sobranie uzakonenij i rasporâženij raboče-krestʹânskogo pravitelʹstva Ukrainy, No. 8 (1921): 227–51.
Momrik, Miron. “Ukraïnsʹkì arhìvnì zbìrki pri Nacìonalʹnomu arhìvì Kanadiˮ. Arhìvi Ukraïni 1–3 (1995): 79–87.
Momryk, Myron. A Guide to Sources for the Study of Ukrainian Canadians. Ottawa: National Ethnic Archives, Public Archives Canada, 1984.
Mušinka, Mikola. Muzej vizvolʹnoï borotʹbi Ukraïni v Prazì ta dolâ jogo fondìv. Istoriko-arhìvnì narisi. Kiïv: Deržavnij komìtet arhìvìv Ukraïni; Asocìacìâ ukraïnìstìv Slovaččini; Naukove tovaristvo ìm. Ševčenka u Slovaččinì, 2005.
“Nacìonalʹna arhìvna ìnformacìjna sistema: tehnìčne zavdannâ.ˮ In Nacìonalʹna arhìvna ìnformacìjna sistema “Arhìvna ta rukopisna Ukraïnìka,ˮ Vol. 1: Ìnformatizacìâ arhìvnoï spravi v Ukraïnì: sučasnij stan ta perspektivi rozvitku. Zbìrnik naukovih pracʹ, edited by Oleksìj C. Oniŝenko et al., 196–224. Kiïv: Ìnstitut ukraïnsʹkoï arheografìï ta džereloznavstva ìm. M.S. Gruševsʹkogo NAN Ukraïni; Centralʹna naukova bìblìoteka ìm. V. Ì. Vernadsʹkogo, Ìnstitut rukopisìv; Golovne arhìvne upravlìnnâ pri Kabìnetì mìnìstrìv Ukraïni; Ukraïnsʹkij deržavnij naukovo-doslìdnij ìnstitut arhìvnoï spravi ta dokumentoznavstva, 1996.
Novohatsʹkij Kostântin E., and Katerina T. Selìverstova, ed. Arhìvìstika: Termìnologìčnij slovnik. Kiïv: Ukraïnsʹkij naukovo-doslìdnij ìnstitut arhìvnoï spravi ta dokumentoznavstva, 1998.
Palìênko, Marina. Arhìvnì centri ukraïnsʹkoï emìgracìï: stvorennâ, funkcìonuvannâ, dolâ dokumentalʹnih kolekcìj. Kiïv: Tempora, 2008.
Palìênko, Marina. “Ukraïnsʹkì arhìvnì centri za kordonom. Ìstorìografìčnij aspekt problemi.ˮ Vìsnik Kiïvsʹkogo nacìonalʹnogo unìversitetu ìmenì Tarasa Ševčenka. Ìstorìâ 54 (2001): 42–6.
Papakìn, Artem. “Ukraïnìka v fondah Centralʹnogo vìjsʹkovogo arhìvu, Varšava.ˮ In Vìsnik Centralʹnogo deržavnogo arhìvu zarubìžnoï ukraïnìki, edited by Gennadìj V. Borâk et al., 74–87. Kiïv: Deržavna arhìvna služba Ukraïni; Centralʹnij deržavnij arhìv zarubìžnoï ukraïnìki, 2012.
Potulʹnicʹkij, Volodimir. “Oglâd fondìv ukraïnìki arhìvìv ì bìblìotek Vìdnâ.ˮ In Ukraïnsʹko-avstrìjsʹkì kulʹturnì vzaêmini drugoï polovini XIX – počatku XX stolìttâ, edited Olesʹ Fedoruk, 60–70. Kiïv; Černìvcì: Ìnstitut mistectvoznavstva, folʹkloristiki ta etnologìï ìm. M. T. Rilʹsʹkogo NAN Ukraïni, 1999.
“Pro Nacìonalʹnij arhìvnij fond ta arhìvnì ustanoviˮ. Vìdomostì Verhovnoï Radi Ukraïni, No 15, POSN 86 (1994). https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/3814-12#Text.
“Pro Nacìonalʹnij arhìvnij fond ta arhìvnì ustanoviˮ. Vìdomostì Verhovnoï Radi Ukraïni, No 11, PONS 81 (2002). https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/2888-14#Text.
Ričkov, Petro. Ukraïnìka v zbìrkah Avstrìï. Bìblìoteki, arhìvi, muzeï. Poperednìj dovìdnik. Kiïv: Ìnstitut ukraïnsʹkoï arheografìï AN Ukraïni, 1993.
Rozumnij, Âroslav. “Ukraïnsʹkì arhìvi Vìnnìpegu.ˮ Ukraïnsʹkij ìstorik 43, 1–3 (2006): 254–63.
Romanovsʹkij, Vìktor. “Archejon – naukovij žurnal, prisvâčenij arhìvnim spravam Tomi I ta II Varšava 1927.ˮ Arhìvna Sprava 2, No. 7 (1928): 84–6.
Sagarda, M. “Ukraïnìka v rosìjsʹkih žurnalah za 1926 rìk.ˮ Ukraïna: Naukovij Dvohmìsâčnik Ukraïnoznavstva 25 (1927): 155–60.
Sebta, Tetâna M. “Ukraïnìka v Berlìnsʹkìj deržavnìj bìblìotecì Prussʹkoï kulʹturnoï spadŝini ta Federalʹnomu arhìvì v Berlìnìˮ. Arhìvi Ukraïni 1–3 (2007): 215–249.
Šeluhìn Sergìj Pavlovič (18.10.1864–25.12.1938) – pravoznavecʹ, ìstorik, deržavnij ì polìtičnij dìâč, člen Ukraïnsʹkoï Centralʹnoï Radi, Generalʹnij suddâ ta mìnìstr sudovih sprav UNR 1893–1938. Centralʹnij deržavnij arhìv viŝih organìv vladi ta upravlìnnâ Ukraïni, Kiïv. F. 3695.
Stelʹmah, Sergìj P. “Ìnstitucìonalìzacìâ ìstoričnoï nauki.ˮ In Enciklopedìâ ìstorìï Ukraïni, edited by Valerìj A. Smolìj 3: 504–06. Kiïv: Naukova dumka, 2005.
Svarnik, Galina. Arhìvnì ta rukopisnì zbìrki Naukovogo tovaristva ìm. Ševčenka v Nacìonalʹnìj bìblìotecì u Varšavì. Katalog – ìnformator. Varšava; Lʹvìv; Nʹû-Jork: Ukraïnsʹkij arhìv; Naukove tovaristvo ìm. Ševčenka, 2005.
Todìjčuk, Olʹga, ed. Arhìvna ta rukopisna ukraïnìka: materìali rozširenoï mìžvìdomčoï naradi po obgovorennû Deržavnoï programi “Arhìvna ta rukopisna ukraïnìkaˮ (Kiïv, 17 žovt. 1991 r.). Kiïv: Ìnstitut ukraïnsʹkoï arheografìï ta džereloznavstva ìm. M.S. Gruševsʹkogo NAN Ukraïni, 1992.
Timošik, Mikola. “Ukraïnìka v arhìvah, bìblìotekah, redakcìâh ì vidavnictvah Francìïˮ. Studìï z arhìvnoï spravi ta dokumentoznavstva 8 (2002): 195–204.
Wrede, Maria, Marek Piotr Prokop, and Janusz Pezda. Przewodnik po zespołach rękopisów Towarzystwa Historyczno-Literackiego i Biblioteki Polskiej w Paryżu. Paryż; Warszawa: Biblioteka Polska Biblioteka Narodowa, 2000.
Wróbel-Lipowa, Krystyna. “Zniszczenia i straty polskich archiwów państwowych podczas II wojny światowej i okupacji niemieckiej w Polsce.ˮ Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Historia, 4647 (1991/1992): 485–97.
Wynar, Lubomyr R. “Preservation of the Cultural Heritage: Ukrainian Archives. Libraries and Museums in the United States.ˮ Ethnic Forum 15, No. 1–2 (1995): 79.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Iryna Matiash
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 144
Liczba cytowań: 0
