Ludność dawnego Torunia w świetle badań antropologicznych
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2016.013Słowa kluczowe
kościół św. Wawrzyńca, Toruń, populacja historyczna, paleopatologie, zmiany chorobowe, stan zdrowia, materiał kraniologicznyAbstrakt
Wiedza na temat stanu biologicznego średniowiecznej i nowożytnej ludności Torunia jest wysoce niewystarczająca. Niniejszy artykuł stara się tę lukę nieco wypełnić. Badania oparto głównie o materiały osteologiczne pochodzące ze stanowiska 114 przy ul. Wały gen. Sikorskiego w Toruniu. Przedstawiono ogólną strukturę płci i wieku zmarłych, charakterystyki kraniologiczne oraz zrekonstruowaną wysokość ciała. Podano wartości częstości niektórych markerów stresu oraz zmian patologicznych.
Bibliografia
PA – Przegląd Antropologiczny, Poznań
MiPA – Materiały i Prace Antropologiczne, Wrocław
Belniak T., 1979 Analiza antropologiczna serii szkieletowej z Czerska koło Warszawy (XII w.), MiPA, nr 97, s. 81–90.
Bibowicz R., Jóźwiak M., 1981 Wstępna charakterystyka morfologiczna czaszek z krypty kościoła przyklasztornego w Lubiniu, woj. leszczyńskie, PA, t. 47, s. 183–187.
Brickley M., Ives R., 2008 The bioarchaeology of metabolic bone disease, Oxford.
Ćwirk-Godycki M., Swedborg I., 1977 Ludność pochowana na cmentarzu Ostrowa Lednickiego pod względem metrycznym z uwzględnieniem zmienności cech oraz objawów patologicznych na kościach. Część I, PA, t. 43, s. 3–36.
Dąbski J., 1955 Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Końskich, MiPA, nr 3, s. 5–54. Dohnalíková L., Dušek L., Novotný V.
Dąbski J., 1977 Neurocrania of the Old Slavs: a model study, Variabiliti and Evolution, t. 6, s. 51–61.
Dręczewska-Kamińska U., Kozak J., 1986 Wczesnośredniowieczne pochówki z Lądu woj. Konin, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe w Lądzie woj. Konin, red. L. Krzyżaniak, Poznań, s. 107–141.
Duda B., Gładykowska-Rzeczycka J., 1992 Przyczynek do biostruktury dawnej ludności Gdańska, [w:] Biologia populacji ludzkich współczesnych i pradziejowych, red. F. Rożnowski, Słupsk, s. 85–98.
Florkowski A., 1974 Opracowanie antropologiczne serii pochówków szkieletowych z cmentarzyska wczesnośredniowiecznego w Brzozie, pow. Toruń, Acta Universitatis Nicolai Copernici, Archeologia 4, s. 245–252.
Florkowski A., Kozłowski T., 1993 Analiza antropologiczna szkieletów ze średniowiecznego cmentarzyska w Skrwilnie, Acta Universitatis Nicolai Copernici, Archeologia 45, s. 123–136.
Gejvall N. G., 1960 Westerhus. Medieval population and church in the light of skeletal remains, H. Ohlossons boktryckeri, Lund.
Gładykowska-Rzeczycka J., 1976 Zmiany w układzie kostnym ludności ze średniowiecznych cmentarzysk, [w:] Badania populacji ludzkich na materiałach współczesnych i historycznych, Seria Antropologia 4, red. A. Malinowski, B. Hoffa, Poznań, s. 85–103.
Górzyńska A., Górzyński T., Kaźmierczak R., 2009 Wyniki badań archeologicznych ze stanowiska 114 w Toruniu. Sezon 2005 i 2006, [w:] XVI Sesja Pomorzoznawcza, Szczecin, 22–24 listopada 2007 r., cz. 2: Od późnego średniowiecza do czasów nowożytnych, Acta Archaeologica Pomoranica, t. 3, red. A. Janowski, K. Kowalski, S. Słowiński, Szczecin, s. 443–445.
Górzyńska A., Górzyński T., Kaźmierczak R., 2011 Przedmieście Chełmińskie w świetle badań archeologicznych, Archaeologia Historica Polona, t. 19, s. 21–46.
Gralla R., 1964 Długość szkieletu in situ a wzrost wyliczony z kości długich, MiPA, nr 65, s. 241–268.
Gronkiewicz S., 1981 Analiza osteometryczna szkieletów z cmentarzyska przy kościele św. Piotra i Pawła oraz przy kolegiacie NMP w Głogowie (XI–XIV), PA, t. 47, s. 175–182.
Iwanek B., 1992 Struktura antropologiczna ludności z wczesnośredniowiecznego Suraża, [w:] Biologia populacji ludzkich współczesnych i pradziejowych, red. F. Rożnowski, Słupsk, s. 151–160.
Kaliszewska-Drozdowska M. D., 1967 Czaszki z cmentarzyska przy kościele św. Trójcy w Czeplinku pow. Szczecinek, PA, t. 33. s. 87–91.
Kozłowski T., 2012 Stan biologiczny i warunki życia ludności in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim (X–XIII wiek). Studium antropologiczne, Mons Sancti Laurentii, t. 7, Toruń.
Kozłowski T., Drozd A., 2006 Szczątki ludzkie, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Kałdusie (stanowisko 1), Mons Sancti Laurentii, t. 3, red. W. Chudziak, Toruń, t. 3, s. 39–48.
Kozłowski T., Głowacka N., Krajewska M., 2011 Analiza antropologiczna ludzkich szczątków kostnych pozyskanych w trakcie badań archeologicznych przy ulicy Wały gen. Sikorskiego w Toruniu, Archaeologia Historica Polona, t. 19, s. 167–189.
Kozłowski T., Głowacka N., Krajewska M., Drozd A., 2010 Zmiany patologiczne i struktura schorzeń średniowiecznych mieszkańców Torunia, [w:] Biokulturowe uwarunkowania stanu zdrowia populacji ludzkich z okresu średniowiecza, I Toruńskie Spotkanie Paleopatologiczne, red. T. Kozłowski, A. Drozd, Wrocław, s. 51–60.
Kozłowski T., Witas H., 2012 Metabolic and endocrine diseases, [w:] A companion to paleopathology, red. A. L. Grauer, New York, s. 401–419.
Kóčka W., 1958 Zagadnienie etnogenezy ludów Europy, MiPA, nr 22, Wrocław.
Kriesel G., 1962 Cmentarzysko szkieletowe w Stembarku, pow. Ostróda, PA, t. 28, s. 141–153.
Kriesel G., 1992 Zróżnicowanie populacji szkieletowej z Gruczna pod względem proporcji kości kończyn, [w:] Biologia populacji ludzkich współczesnych i pradziejowych, red. F. Rożnowski, Słupsk, s. 203–211.
Kwiatkowska B., 2005 Mieszkańcy średniowiecznego Wrocławia. Ocena warunków życia i stanu zdrowia w ujęciu antropologicznym, Wrocław.
Lorkiewicz W., Malinowski A., Puch A., 1995 Charakterystyka antropologiczna wczesnośredniowiecznego cmentarzyska szkieletowego w Niemczy Śląskiej (woj. wałbrzyskie), Acta Universitatis Lodziensis, Folia Anthropologica, t. 2, s. 25–70.
Łuczak B., Kordala T., 1995 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Robertowie, gmina Brudzeń Duży (XII–XIII w.), Acta Universitatis Lodziensis, Folia Anthropologica, t. 3, s. 159–189.
Magnuszkiewicz M., Rajchel Z., 1980 Analiza kraniologiczna materiałów z cmentarzyska w Czeladzi Wielkiej, woj. leszczyńskie (XIII–XVI w.), MiPA, nr 99, s. 103–108.
Malinowski A., Bożiłow W., 1997 Podstawy antropometrii. Metody, techniki, normy, Warszawa.
Martin R., Saller K., 1957 Lehrbuch der Antropologie in systematischer Darstellung mit besonderer Berucksichtigung der Antropologischen Methoden, Stuttgart.
Miłosz E.,
Procesy przemian biologicznych średniowiecznych populacji z Pomorza Zachodniego, Poznań.
Miszkiewicz B., 1959 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Groszowicach pod Opolem, PA, t. 25, z. 1, s. 221–230.
Miszkiewicz B., 1967 Ludność średniowieczna Opola w świetle badań antropologicznych, MiPA, nr 74, s. 199–216.
Miszkiewicz B., 1974 Analiza antropologiczna materiałów kostnych z Ostrowa Tumskiego (katedra wrocławska) z XVI–XVIII w., MiPA, nr 88, s. 95–106.
Miszkiewicz B., Gronkiewicz S., 1988 Analiza antropologiczna wczesnośredniowiecznej ludności z Milcza (XII–XIII w.), PA, t. 52, s. 195–205.
Ostrowska I., Ziółkiewicz T., 1937 Wzrost ludności polskiej w okresie piastowskim, określony na podstawie szkieletów wczesnohistorycznych z Ostrowa Lednickiego, PA, t. 12, s. 256–263.
Pearson K., 1899 On the reconstruction of stature of prehistoric races. Mathematic contributions of the theory of evolution, Transactions of the Royal Society, t. 192, s. 169–244.
Piontek J., 1979 Procesy mikroewolucyjne w europejskich populacjach ludzkich, Poznań.
Piontek J., 1981 Biologiczna charakterystyka średniowiecznej populacji ze Słaboszewa, woj. bydgoskie, [w:] Źródła do badań biologii i historii populacji słowiańskich, red. A. Malinowski, Poznań, s. 39–83.
Piontek J., Kozłowski T., 2002 Frequency of cribra orbitalia in the subadult medieval population from Gruczno, Poland, International Journal of Osteoarchaeology, t. 12, nr 3, s. 202–208.
Piontek J., Malinowski A., 1976 Cmentarzysko w Posadzie Rybotyckiej woj. Przemyśl, PA, t. 42, s. 297–305.
Piontek J., Mucha E., 1983 Cmentarzysko średniowieczne w Cedyni. Analiza antropologiczna, Materiały Zachodniopomorskie, t. 29, s. 75–144.
Pudło A., 2010 Występowanie cribra orbitalia u średniowiecznych mieszkańców Gdańska, [w:] Biokulturowe uwarunkowania stanu zdrowia populacji ludzkich w okresie średniowiecza, I Toruńskie Spotkanie Paleopatologiczne, red. T. Kozłowski, A. Drozd, Wrocław, s. 67–72.
Romanow J., 1973 Tomice, pow. Dzierżoniów: wielokulturowe stanowisko archeologiczne, Wrocław.
Rożnowski F., Cymek L., Rożnowski J., 2009 Ludność średniowiecznego Bytowa w świetle badań antropologicznych, Gdańsk.
Rösing F. W., Schwidetzky I., 1977 Vergleichend – statistische Untersuchengen zur Anthropologie des Hochmittelaters (500–1000 n. d. Z.), Homo, t. 28, s. 66–115.
Sarama L., 1956 Crania et alia ossa Polonica. Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Samborcu, MiPA, nr 7, Wrocław.
Słociak J., 1994 Zmienność kierunkowa wybranych cech kraniometrycznych od neolitu do późnego średniowiecza i czasów nowożytnych, Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 1594, Studia Antropologiczne 1, s. 47–74.
Standarts, 1994 Standards for data collection from human skeletal remains, red. J. E. Buikstra, H. D. Ubelaker, Arkanas Archeological Survey Research Series, nr 44, Fayetteville.
Steyn M., Iscan M. Y., DeKock M., Kranioti E. F., Michalodimitrakis M., L’abbe E. N., 2010 Analysis of Ante Mortem Trauma in Three Modern Skeletal Populations, International Journal of Osteoarchaeology, t. 20, z. 5, s. 561–571.
Stirland A., 1996 Patterns of trauma in a unique medieval parish cemetery, International Journal of Osteoarchaeology, t. 6, z. 1, s. 92–100.
Strzałko J., 1966 Propozycje budowy dawnej ludności Kołobrzegu na podstawie szczątków kostnych z cmentarzyska przy kolegiacie kołobrzeskiej (XIV–XVIII w.), PA, t. 32, s. 177–191.
Stuart-Macadam P., 1989 Porotic hyperostosis: relationship between orbital and vault lesions, American Journal of Physical Anthropology, t. 80, z. 2, s. 187–193.
Tomaszewska A., 2010 Przypadki zmian patologicznych w materiale szkieletowym z cmentarzyska przy ul. Wyszyńskiego we Wrocławiu (XVI–XVIII w.), [w:] Biokulturowe uwarunkowania stanu zdrowia populacji ludzkich w okresie średniowiecza, I Toruńskie Spotkania Paleopatologiczne, red. T. Kozłowski, A. Drozd, Wrocław, s. 73–79.
Uziembło R., 2003 Rejestr stanowisk archeologicznych i znalezisk z terenu Torunia, Toruń.
Walker P. L., Bathurst R. R., Richman R., Gjerdrum T., 2009 The causes of porotic hyperostosis and cribra orbitalia. A reappraisal of the iron-deficiency-anemia hypothesis, American Journal of Physical Anthropology, s. 139, 109–125.
White T. D., Folkens P. A., 2005 The Human Bone. Manual, Burlongton.
Wiercińska A., 1970 Zmiany w strukturze antropologicznej ludności z Wiślicy w ostatnim tysiącleciu, Rozprawy Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej, t. 5, s. 184–198.
Wierciński A., 1983 Procesy zmienności mikroewolucyjnej i ekosensytywnej człowieka, [w:] Człowiek i środowisko w pradziejach, red. J. K. Kozłowski, S. K. Kozłowski, Warszawa, s. 246–254.
Wokroj F., 1967 Wczesnośredniowieczne stanowisko „Młynówka” w Wolinie w świetle antropologii, Materiały Zachodniopomorskie, t. 13, s. 295–335.
Wokroj F., 1973 Zaludnienie Cedyni we wczesnym średniowieczu w świetle antropologii, Materiały Zachodniopomorskie, t. 17, s. 229–295.
Wolański H., 1954 Szczątki ludzkie z cmentarzyska wczesnohistorycznego (XI–XII w.) z Bazaru Nowego, powiat Maków Mazowiecki, PA, t. 20, s. 180–217.
Wolański H., 2006 Ekologia człowieka: Podstawy ochrony środowiska i zdrowia człowieka, t. 1: Wrażliwość na czynniki środowiska i biologiczne zmiany przystosowawcze, Warszawa.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 998
Liczba cytowań: 0
