Preludium na gród, zamek i klasztor. Exemplum Polski Centralnej
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2016.001Słowa kluczowe
gród, zamek, klasztor, dwór obronny, miasto, Polska CentralnaAbstrakt
Artykuł zawiera krótkie naświetlenie relacji pomiędzy grodami, zamkami, klasztorami i miastami Polski Centralnej od okresu plemiennego do państwa ostatnich Piastów, szczególnie w aspekcie kontynuacji i dyskontynuacji chronologicznej, a także relacji pomiędzy poszczególnymi typami struktur osadniczych. Krajobraz kulturowy zdeterminowany najpierw przez plemienne, a potem już piastowskie grody zarysował pewną siatkę miejsc ważnych, z pozostającą poza klasyfikacją, autentycznie centralną Łęczycą tumską. Wyraźne wahnięcie przyniosło najpierw opanowane terenu Polski Centralnej przez „Polan”, a potem stworzenie sieci ośrodków kasztelańskich, wytyczających regionalne centra polityczne i osadnicze. Funkcjonowanie ich zostało naruszone przez przemiany wieku XIII, a ostatecznie zanikły w XIV stuleciu, gdy na miejscu kilku takich grodów zbudowano także państwowe zamki. Przemiana ta ustaliła generalnie obraz centrów i innych struktur osadniczych regionu, czytelnych aż do końca Rzeczypospolitej Szlacheckiej.
Bibliografia
Augustyniak J., 2005 Cysterskie opactwo w Sulejowie. Rozwój przestrzenny do końca XVI wieku
w świetle badań archeologiczno-architektonicznych w latach 1989–2003, Łódź.
Augustyniak J., 2014 Średniowieczne przeprawy przez Pilicę i ich obrona. Żarnowiec–Przedbórz–
Sulejów–Inowłódz, Łódź.
Bogucka M., Samsonowicz H., 1986 Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław.
Chmielowska A., 1979 Badania nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem grodowym i jego wiejskim zapleczem na terenie Polski Środkowej, Acta Universitatis Lodziensis. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego, Nauki humanistyczno-społeczne, Folia Archaeologica, seria 1, nr 36, s. 35–51.
Deptuła C., 1999 Święte góry w dawnej Polsce. Impresja z pogranicza średniowiecza i renesansu, [w:] Miejsce rzeczywiste, miejsce wyobrażone, red. M. Kitowska-Łysiak, E. Wolicka, Lublin, s. 215–241.
Dobesz J., 1995 Działalność fundacyjna Kazimierza Sprawiedliwego, Poznań.
Dulinicz M., 2000 Miejsca, które rodzą władzę (najstarsze grody słowiańskie na wschód od Wisły), [w:] Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsca kultu we wczesnym średniowieczu, Spotkania Bytomskie 4, red. S. Moździoch, Wrocław, s. 85–98.
Grzybkowski A., 1979 Wczesnogotycki kościół i klasztor dominikański w Sieradzu, Warszawa. Preludium na gród, zamek i klasztor... 23
Jurek T., 2014 Pierwsze wieki historii Łęczycy, [w:] Początki Łęczycy, t. 3, s. 7–191.
Kajzer L., 1987 Czy tzw. gródki stożkowate były siedzibami „średniego rycerstwa”?, [w:] Średniowieczne siedziby rycerskie w ziemi chełmińskiej na tle badań podobnych obiektów na ziemiach polskich, red. A. Kola, Toruń, s. 105–126.
Kajzer L., 2003 Z badań wczesnego średniowiecza na terenie Polski Centralnej, [w:] Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu, red. M. Dulinicz, Lublin– Warszawa, s. 55–61.
Kajzer L.,2004 Zamki i dwory obronne w Polsce Centralnej, Warszawa.
Kajzer L.,2007 Polska Centralna w XIII wieku – wstępna próba charakterystyki archeologicznej, Archaeologia Historica Polona, t. 16, s. 19–40.
Kajzer L., 2014 O „długim wieku XIII” uwagi archeologa, Archaeologia Historica Polona, t. 22, s. 7–26.
Kamińska J., 1953 Grody wczesnośredniowieczne ziem Polski środkowej na tle osadnictwa, Łódź.
Kłoczowski J., 2010 Wspólnoty zakonne w średniowiecznej Polsce, Lublin.
Kulesza M., 2001 Morfogeneza miast na obszarze Polski środkowej w okresie przedrozbiorowym. Dawne województwa łęczyckie i sieradzkie, Łódź.
Kurnatowska Z., 2000 Wczesnopiastowskie grody centralne. Podobieństwa i różnice, [w:] Gniezno i Poznań w państwie pierwszych Piastów, red. A. Wójtowicz, Poznań, s. 9–31.
Marciniak-Kajzer A., Lechowicz Z., 2014 Góra św. Małgorzaty. Romańszczyzna koło Łęczycy, [w:] Średniowieczna architektura sakralna w Polsce w świetle najnowszych badań, red. T. Janiak, D. Stryniak, Gniezno, s. 109–124.
Między północą a południem, 1993 Między północą a południem. Sieradzkie i Wieluńskie w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych. Materiały z sesji naukowej w Kościerzynie koło Sieradza (4–6 grudnia 1991 r.), red. T. J. Horbacz, L. Kajzer, Sieradz.
Moździoch S., 1999 Miejsca centralne Polski wczesnopiastowskiej. Organizacja przestrzeni we wczesnym średniowieczu jako źródło poznania systemu społeczno-gospodarczego, [w:] Centrum i zaplecze we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, Spotkania Bytomskie 3, red. S. Moździoch, Wrocław, s. 21–51.
Nowak T., Szymczak J., 1993 Obiekty obronne w Sieradzkiem i Wieluńskiem w świetle źródeł pisanych (do końca XVI w.), [w:] Między północą a południem, s. 81–95.
Piekalski J., Wachowski K., 2013 „Rodzime” i „obce” w krajobrazie kulturowym średniowiecznych ziem polskich, Archaeologia Historica Polona, t. 21, s. 127–169.
Początki Łęczycy, 2014 Początki Łęczycy, t. 1: Archeologia środowiskowa średniowiecznej Łęczycy. Przyroda – Gospodarka – Społeczeństwo; t. 2: Archeologia o początkach Łęczycy; t. 3: W kręgu historii i sztuki, red. R. Grygiel, T. Jurek, t. 1–3, Łódź.
Rajman J., 1996 Norbertanie polscy w XII wieku. Możni wobec ordinis novi, [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t. 6, red. S. K. Kuczyński, Warszawa, s. 95–105.
Rębkowski M., 2001 Pierwsze lokacje miast w księstwie zachodniopomorskim. Przemiany przestrzenne i kulturowe, Kołobrzeg.
Rosin R., 1963 Słownik historyczno-geograficzny ziemi wieluńskiej w średniowieczu, Warszawa.
Rosin R., 1971 Miasta regionu łódzkiego. Próba periodyzacji dziejów, Region Łódzki. Studia i materiały, Łódź.
Sacrum pogańskie, 2010 Sacrum pogańskie – sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, red. K. Bracha, C. Hadamik, Warszawa.
Sikora J., 2009 Ziemie centralnej Polski we wczesnym średniowieczu. Studium archeologiczno-osadnicze, Łódź.
Sikora J., 2010 Miejsca sacrum pogańskiego i chrześcijańskiego oraz procesy chrystianizacji Polski Centralnej we wczesnym średniowieczu, [w:] Sacrum pogańskie, s. 253–265.
Sikora J., Trzciński Ł. 2013 Castrum Raczanz – przyczynek do obcych wpływów na XIII-wiecznym Pomorzu Wschodnim, Archaeologia Historica Polona, t. 21, s. 101–126.
Sikorski D., 2011 Kościół w Polsce za Mieszka i Bolesława Chrobrego, Poznań.
Sikorski D., 2012a Początki Kościoła w Polsce, Poznań.
Sikorski D., 2012b Wczesnopiastowska architektura sakralna, Poznań.
Stasiak W., Trojan M., 2014 Gród łęczycki w okresie przedpiastowskim (faza I, koniec VIII–koniec X wieku), [w:] Początki Łęczycy, t. 2, Łódź, s. 65–93.
Strzelczyk S., 2004 Europa środkowowschodnia w erudycji geograficznej średniowiecza, [w:] Kolory i struktury średniowiecza, red. W. Fałkowski, Warszawa, s. 217–226.
Studia nad pradziejami, 1975 Studia nad pradziejami Polski Środkowej, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna, t. 22, red. K. Jażdżewski, Łódź.
Preludium na gród, zamek i klasztor... 25
Trojan M., 2014 Grodzisko w Czerchowie na tle lokalnej sytuacji osadniczo-kulturowej we wczesnym średniowieczu, [w:] Początki Łęczycy, t. 2, s. 653–668.
Urbańczyk P., 2008 Trudne początki Polski, Wrocław.
Urbańczyk P., 2012 Mieszko Pierwszy tajemniczy, Toruń.
Zajączkowski S., 1966 Studia nad wielowioskową własnością szlachecką w Łęczyckiem i Sieradzkiem i jej rolą w osadnictwie (od końca XIV do połowy XVI w.), Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t. 14, nr 2, s. 179–208.
Zajączkowski S., 1976 O przejściach przez Błota Łęczyckie w średniowieczu, [w:] Ziemie i ludzie dawnej Polski. Studia z geografii historycznej, red. A. Galos, J. Janczak, Wrocław, s. 83–127.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 921
Liczba cytowań: 0