Prelude on stronghold, castle and monastery. A Central Poland exemplum
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2016.001Keywords
stronghold, castle, monastery, fortified manor house, town, Central PolandAbstract
Historic Central Poland, i.e. the region located between the proper Greater Poland to the west and Mazovia to the east, between Kuyavia to the north and Lesser Poland to the south, because of its small surface and ambiguous ‘transitory nature’ can be regarded as a good training ground for research on the Middle Ages. For the historian the present Central Poland there are old lands, duchies, and then Łęczyca and Sieradz voivodeships; sometimes there was also included semi-autonomous Wieluń Land. Already in the late Middle Ages it was the most easterly and southerly portion of the Greater Poland Province. The area of our interest was also located in a specific geographical context, i.e. on the border of two great landscape zones: the northern – lowland, where Łęczyca Land was, and the southern – the upland, which occupied half of Sieradz Land and whole Wieluń Land. This brief presentation of the relationship between strongholds, castles, monasteries and towns of Central Poland from the tribal period to the state of the last Piast encourages generalizations, especially in terms of observed chronological continuation and discontinuation, as well as the relationships between individual types of settlement structures. The cultural landscape determined initially by tribal and then by Piast strongholds outlined a net of important places, with remaining outside the classification, genuinely central cathedral Łęczyca. A clear swing brought initially the conquest of Central Paland by ‘Polanie’, and then formation of a network of castellany centres, delimiting regional political and settlement centres. The functioning of them has been affected by the transformation of the 13th century, and they finally disappeared in the 14th century, when in place of several such strongholds the state castles were built. This transformation generally determined the image of centres and other settlement structures in the region, perceptible up to the end of the Republic of Nobles. Starting from the mid-13th century began to enter to this network defence and residential seats of fortified manor house nature, which location was marked by the distribution of large land property centres, and not only by knight estates. Also in the 13th century widespread and the role of the most important settlement and market centres was somehow duplicated by towns incorporations. These were formed based on both proto-urban pre-incorporation structures, as wells as they had village origins or even were located in greenfield. Such apparently distant settlement categories – town and feudal estate with fortified manor house of the owner – in practice were not s. unfamiliar. The ideal of the late medieval feudal lord was in fact possessing a territorially compact estate with several villages, in the centre of which was the manor house and church, while potentially most profitable action was incorporation of such a village. This structure ensured security, faster than in rural areas turnover, and eventually it satisfied the need for own ancestral cemetery, which role in the earlier phases of the Middle Ages played family monastic foundations.
References
Augustyniak J., 2005 Cysterskie opactwo w Sulejowie. Rozwój przestrzenny do końca XVI wieku
w świetle badań archeologiczno-architektonicznych w latach 1989–2003, Łódź.
Augustyniak J., 2014 Średniowieczne przeprawy przez Pilicę i ich obrona. Żarnowiec–Przedbórz–
Sulejów–Inowłódz, Łódź.
Bogucka M., Samsonowicz H., 1986 Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław.
Chmielowska A., 1979 Badania nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem grodowym i jego wiejskim zapleczem na terenie Polski Środkowej, Acta Universitatis Lodziensis. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego, Nauki humanistyczno-społeczne, Folia Archaeologica, seria 1, nr 36, s. 35–51.
Deptuła C., 1999 Święte góry w dawnej Polsce. Impresja z pogranicza średniowiecza i renesansu, [w:] Miejsce rzeczywiste, miejsce wyobrażone, red. M. Kitowska-Łysiak, E. Wolicka, Lublin, s. 215–241.
Dobesz J., 1995 Działalność fundacyjna Kazimierza Sprawiedliwego, Poznań.
Dulinicz M., 2000 Miejsca, które rodzą władzę (najstarsze grody słowiańskie na wschód od Wisły), [w:] Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsca kultu we wczesnym średniowieczu, Spotkania Bytomskie 4, red. S. Moździoch, Wrocław, s. 85–98.
Grzybkowski A., 1979 Wczesnogotycki kościół i klasztor dominikański w Sieradzu, Warszawa. Preludium na gród, zamek i klasztor... 23
Jurek T., 2014 Pierwsze wieki historii Łęczycy, [w:] Początki Łęczycy, t. 3, s. 7–191.
Kajzer L., 1987 Czy tzw. gródki stożkowate były siedzibami „średniego rycerstwa”?, [w:] Średniowieczne siedziby rycerskie w ziemi chełmińskiej na tle badań podobnych obiektów na ziemiach polskich, red. A. Kola, Toruń, s. 105–126.
Kajzer L., 2003 Z badań wczesnego średniowiecza na terenie Polski Centralnej, [w:] Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu, red. M. Dulinicz, Lublin– Warszawa, s. 55–61.
Kajzer L.,2004 Zamki i dwory obronne w Polsce Centralnej, Warszawa.
Kajzer L.,2007 Polska Centralna w XIII wieku – wstępna próba charakterystyki archeologicznej, Archaeologia Historica Polona, t. 16, s. 19–40.
Kajzer L., 2014 O „długim wieku XIII” uwagi archeologa, Archaeologia Historica Polona, t. 22, s. 7–26.
Kamińska J., 1953 Grody wczesnośredniowieczne ziem Polski środkowej na tle osadnictwa, Łódź.
Kłoczowski J., 2010 Wspólnoty zakonne w średniowiecznej Polsce, Lublin.
Kulesza M., 2001 Morfogeneza miast na obszarze Polski środkowej w okresie przedrozbiorowym. Dawne województwa łęczyckie i sieradzkie, Łódź.
Kurnatowska Z., 2000 Wczesnopiastowskie grody centralne. Podobieństwa i różnice, [w:] Gniezno i Poznań w państwie pierwszych Piastów, red. A. Wójtowicz, Poznań, s. 9–31.
Marciniak-Kajzer A., Lechowicz Z., 2014 Góra św. Małgorzaty. Romańszczyzna koło Łęczycy, [w:] Średniowieczna architektura sakralna w Polsce w świetle najnowszych badań, red. T. Janiak, D. Stryniak, Gniezno, s. 109–124.
Między północą a południem, 1993 Między północą a południem. Sieradzkie i Wieluńskie w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych. Materiały z sesji naukowej w Kościerzynie koło Sieradza (4–6 grudnia 1991 r.), red. T. J. Horbacz, L. Kajzer, Sieradz.
Moździoch S., 1999 Miejsca centralne Polski wczesnopiastowskiej. Organizacja przestrzeni we wczesnym średniowieczu jako źródło poznania systemu społeczno-gospodarczego, [w:] Centrum i zaplecze we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, Spotkania Bytomskie 3, red. S. Moździoch, Wrocław, s. 21–51.
Nowak T., Szymczak J., 1993 Obiekty obronne w Sieradzkiem i Wieluńskiem w świetle źródeł pisanych (do końca XVI w.), [w:] Między północą a południem, s. 81–95.
Piekalski J., Wachowski K., 2013 „Rodzime” i „obce” w krajobrazie kulturowym średniowiecznych ziem polskich, Archaeologia Historica Polona, t. 21, s. 127–169.
Początki Łęczycy, 2014 Początki Łęczycy, t. 1: Archeologia środowiskowa średniowiecznej Łęczycy. Przyroda – Gospodarka – Społeczeństwo; t. 2: Archeologia o początkach Łęczycy; t. 3: W kręgu historii i sztuki, red. R. Grygiel, T. Jurek, t. 1–3, Łódź.
Rajman J., 1996 Norbertanie polscy w XII wieku. Możni wobec ordinis novi, [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t. 6, red. S. K. Kuczyński, Warszawa, s. 95–105.
Rębkowski M., 2001 Pierwsze lokacje miast w księstwie zachodniopomorskim. Przemiany przestrzenne i kulturowe, Kołobrzeg.
Rosin R., 1963 Słownik historyczno-geograficzny ziemi wieluńskiej w średniowieczu, Warszawa.
Rosin R., 1971 Miasta regionu łódzkiego. Próba periodyzacji dziejów, Region Łódzki. Studia i materiały, Łódź.
Sacrum pogańskie, 2010 Sacrum pogańskie – sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, red. K. Bracha, C. Hadamik, Warszawa.
Sikora J., 2009 Ziemie centralnej Polski we wczesnym średniowieczu. Studium archeologiczno-osadnicze, Łódź.
Sikora J., 2010 Miejsca sacrum pogańskiego i chrześcijańskiego oraz procesy chrystianizacji Polski Centralnej we wczesnym średniowieczu, [w:] Sacrum pogańskie, s. 253–265.
Sikora J., Trzciński Ł. 2013 Castrum Raczanz – przyczynek do obcych wpływów na XIII-wiecznym Pomorzu Wschodnim, Archaeologia Historica Polona, t. 21, s. 101–126.
Sikorski D., 2011 Kościół w Polsce za Mieszka i Bolesława Chrobrego, Poznań.
Sikorski D., 2012a Początki Kościoła w Polsce, Poznań.
Sikorski D., 2012b Wczesnopiastowska architektura sakralna, Poznań.
Stasiak W., Trojan M., 2014 Gród łęczycki w okresie przedpiastowskim (faza I, koniec VIII–koniec X wieku), [w:] Początki Łęczycy, t. 2, Łódź, s. 65–93.
Strzelczyk S., 2004 Europa środkowowschodnia w erudycji geograficznej średniowiecza, [w:] Kolory i struktury średniowiecza, red. W. Fałkowski, Warszawa, s. 217–226.
Studia nad pradziejami, 1975 Studia nad pradziejami Polski Środkowej, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna, t. 22, red. K. Jażdżewski, Łódź.
Preludium na gród, zamek i klasztor... 25
Trojan M., 2014 Grodzisko w Czerchowie na tle lokalnej sytuacji osadniczo-kulturowej we wczesnym średniowieczu, [w:] Początki Łęczycy, t. 2, s. 653–668.
Urbańczyk P., 2008 Trudne początki Polski, Wrocław.
Urbańczyk P., 2012 Mieszko Pierwszy tajemniczy, Toruń.
Zajączkowski S., 1966 Studia nad wielowioskową własnością szlachecką w Łęczyckiem i Sieradzkiem i jej rolą w osadnictwie (od końca XIV do połowy XVI w.), Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t. 14, nr 2, s. 179–208.
Zajączkowski S., 1976 O przejściach przez Błota Łęczyckie w średniowieczu, [w:] Ziemie i ludzie dawnej Polski. Studia z geografii historycznej, red. A. Galos, J. Janczak, Wrocław, s. 83–127.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
Stats
Number of views and downloads: 921
Number of citations: 0