Wizja postępującej reformacji w Prusach w oczach dominikanina Szymona Grunaua (*1455–1465/1470 – †1529/1530)

Abstrakt

Autorka analizuje exempla zawarte w Kronice Pruskiej autorstwa dominikanina Szymona Grunaua powstałej w latach 1517–1529/1530 w Gdańsku i Elblągu. Dzieło to pozwala uchwycić dynamikę zmian poglądów na świat gdańskich dominikanów w obliczu wkraczającej do miasta reformacji. Diabeł – najpopularniejszy bohater exemplów zawartych w kronice – jest figurą, dzięki której można zaobserwować rozwijający się pesymizm dominikanina w stosunku do losów ziemi pruskiej. Funkcje przez niego pełnione i zakres przypisywanych mu mocy zmieniają się wraz ze wzrostem liczby zwolenników reformacji oraz wynikającego z tego nasilenia się agresji mieszkańców w stosunku do zakonów żebraczych. Relacja Szymona Grunaua ma charakter osobisty, emocjonalny. W zapisach Kroniki dotyczących lat 20. XVI wieku postać diabelska stała się nieodłącznym towarzyszem wypadków dnia codziennego. Diabeł przestał być tylko postacią uwikłaną w boski plan zbawienia, lecz wymknął się w oczach zakonnika spod kontroli kaznodziejskiej i – znajdując pomocników wśród luteran – prowadzi niezmiennie do zguby ukochanej ziemi pruskiej i miasta Gdańska. W ostatnich partiach kroniki dominikanin dostarcza licznych dowodów na zbliżającą się niechybnie zgubę wszystkich mieszkańców. Burzliwe zmiany lat 20. XVI wieku – rewolty społeczne i wkroczenie reformacji – doprowadziły Grunaua do przekonania, że ziemia pruska dostała się pod panowanie diabelskie.