Leśmianowski Orient w typografii i ilustracji "Ali Baby i czterdziestu zbójców"
DOI:
https://doi.org/10.12775/SE.2020.0005Słowa kluczowe
Bolesław Leśmian, Klechdy sezamowe, Ali Baba i czterdziestu zbójców, książka ilustrowana, ilustracje, Elżbieta Gaudasińska, Jan Lenica, Edmund DulacAbstrakt
Zbiór Klechdy sezamowe Bolesława Leśmiana, napisany przez poetę na zlecenie wydawcy, ukazał się w 1912 roku. Od tego czasu klechda Ali Baba i czterdziestu zbójców została wydana w Polsce łącznie z ilustracjami jedenastu ilustratorów (m.in. Edmunda Dulaca, Jana Lenicy czy Elżbiety Gaudasińskiej), ośmiokrotnie w tomie i w trzech edycjach osobnych; w wielu miejscach reedycje znacznie się różnią. Pierwotnie wykorzystano gotowe ilustracje francuskiego artysty, dopasowując wzajemnie tekst i obrazki, w następnych edycjach artyści interpretowali znany już utwór. Artykuł poświęcono prześledzeniu ilustrowanych edycji tej klechdy, zbadaniu, na ile osadzone są one w kulturze Bliskiego Wschodu i Persji, na ile w popularnej baśniowej fabule o Ali Babie i czterdziestu rozbójnikach, na ile zaś oddają Leśmianowską wizję i myśl filozoficzną. Analizie towarzyszą liczne pytania o inspiracje i wyobrażenia zarówno poety, jak i ilustratorów oraz wydawców, a także o interpretację i rozumienie przez twórców edycji Leśmianowskiej oraz cel poszczególnych publikacji i obraz ich potencjalnych odbiorców. Postrzegając ilustrację jako przekład intersemiotyczny, zadano pytanie o kształt opowieści ujętej w obrazach, przyczyny i elementy owego przekładu, wybór rozwiązań graficznych, techniki czy stylu. Pojawiają się tu także kwestie osadzenia w stylu danego ilustratora, epoki i ówczesnego rynku wydawniczego. Istotne jest przyjrzenie się z perspektywy semantycznej różnego rodzaju relacjom słowa i obrazu, przeanalizowanie wybieranych przez poszczególnych rysowników elementów tekstu, ich konkretyzacji, dopełnień, decorum, dominant, hierarchii elementów itd., a także kwestii wierności wobec tekstu. Z tych wszystkich elementów każdy z ilustratorów tworzy bowiem własną opowieść, odmienną orientalną i Leśmianowską przestrzeń myśli, słowa i obrazu.
Bibliografia
Buras J. St., 1996, Bibliographie deutscher Literatur in polnischer Übersetzung. Vom 16. Jahrhundert bis 1994, Wiesbaden.
Chraïbi A., 2007, Galland’s “Ali Baba” and Other Arabic Versions, w: The Arabian Nights in Transnational Perspective, ed. U. Marzolp, Detroit.
Czabanowska-Wróbel A., 1996, Baśń jako światopogląd. Baśń i baśniowość w twórczości Leśmiana, w: eadem, Baśń w literaturze Młodej Polski, Kraków.
Czabanowska-Wróbel A., 2009, Złotnik i śpiewak. Poezja Leopolda Staffa i Bolesława Leśmiana w kręgu modernizmu, Kraków.
Dąmbska-Prokop U., 2000, Mała encyklopedia przekładoznawstwa, Częstochowa.
Diduszko H., 2007, Elżbieta Gaudasińska. Pisarze i ilustratorzy książek dziecięcych, „Świat Książki Dziecięcej”, nr 3.
Dunin J., 2003, Okładka i obwoluta jako komunikat, w: Sztuka książki. Historia, teoria, praktyka, pod red. M. Komzy, Wrocław.
Górski T. P., 2018, Bolesław Leśmian jako tłumacz, „Rocznik Przekładoznawczy”, nr 13, s. 77–78.
Haupt P., 1927, “Open Sesame”, w: Beiträge zur assyriologie und semitischen Sprachwissenschaft, pod red. F. Delitzscha i P. Haupta, t. 10, cz. 2, Lipsk.
Hofstätter H. H., 1987, Jugendstil – Graphik und Druckkunst, Salzburg–Baden-Baden.
Kaim B., 1996, Sztuka starożytnego Iranu, Warszawa.
Lea R., 2018, How Aladdin’s Story Was Forged in Aleppo and Versailles, „The Guardian” 2.11.
Leszczyński G., 2003, Literatura i książka dziecięca. Słowo – obiegi – konteksty, Warszawa.
Leszczyński G., 2003, Wpływ grafiki francuskiej na teksty baśni Leśmiana, w: idem, Literatura i książka dziecięca. Słowo – obiegi – konteksty, Warszawa.
Leszczyński G., 2015, Wielkie małe książki, Poznań.
MacDonald D. B., 1910, Ali baba and the Forty Thieves’ in Arabic from a Bodleian MS, „Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland”, April, s. 327–386.
Mahdi M. S., 1995, The Thousand and One Nights, Leiden–New York–Köln.
Meyer S. E., 2011, An Edmund Dulac Treasury: 116 Color Illustrations, New York.
Mortkowicz-Olczakowa H., 1962, Pod znakiem kłoska, Warszawa.
Orientalische Bibliothek: oder Universalwörterbuch, welches alles enthält was zur das Kenntniss des Orients notwendig ist, 1787, Verf. B. d’Herbelot, Bd. 2, Halle.
Orientalische Bibliothek: oder Universalwörterbuch, welches alles enthält was zur das Kenntniss des Orients notwendig ist, 1785, Verf. B. d’Herbelot, Bd. 1, Halle.
Pereira N. M., 2008, Book Illustration as (Intersemiotic) Translation: Pictures Translating Words, „Meta”, No. 1, Vol. 53: Le verbal, le visuel, le traducteur, s. 104–105.
Petrozolin-Skowrońska B., 2007, Elżbieta Gaudasińska, „Wydawca”, nr ½.
Staniów B., 2013, Przekłady literatur obcych w latach 1945–1989, w: Literatura dla dzieci i młodzieży (1945–1989), t. 3, pod red. K. Heska-Kwaśniewicz, K. Tałuć, Katowice.
Szcześniak K., 2011, Okładka i obwoluta książki jako przedmiot badań interdyscyplinarnych, „Toruńskie Studia Bibliologiczne”, nr 2.
The Arts of Persia, 1989, ed. R. W. Ferrier, New Haven–London.
Uljasz A., 2016, Świat orientu w baśniach Bolesława Leśmiana. Wizja pisarza, odbiór czytelniczy i recepcja teatralna, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia” 14, Folia 211.
Venuti L., 1995, Translator’s Invisibility: A History of Translation, London.
Walizka Leśmiana. Losy ocalonych rękopisów, 2019, oprac. i posł. D. Pachocki, Lublin.
Wawryk J., 2013, Wokół Leśmianowskich baśni dla dzieci, Wrocław.
Welch A., 1995, Şafawids V. Arts and architecture, w: C. E. Bosworth et al., The Encyclopaedia of Islam. New Edition, Vol. 8, Leiden.
White C., 1976, Edmund Dulac, New York.
Wincencjusz-Patyna A., 2008, Stacja ilustracja. Polska ilustracja książkowa 1950–1980, Wrocław.
Wróblewska V., Polska bajka ludowa. Słownik, online: https://bajka.umk.pl/slownik/lista-hasel/haslo/?id=235.
Wysłouch S., 1994, Literatura a sztuki wizualne, Warszawa.
Zarych E., 1999, Postacie kalek w utworach Bolesława Leśmiana – zwycięstwo ciała czy ducha?, „Teksty Drugie”, nr 6.
Zarych E., Wydawnictwa dla dzieci oraz Ilustracje dla dzieci na: www.encyklopediadziecinstwa.pl.
Zimand R., 1971, Preliminaria do klechd Leśmiana, w: Studia o Leśmianie, pod red. M. Głowińskiego i J. Sławińskiego, Warszawa.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1074
Liczba cytowań: 0
