Przestrzenie słowno-obrazowe w propagandowych drukach ulotnych lat 1918–1939. Próba analizy w świetle lingwistyki tekstowej i teorii wizualności
DOI:
https://doi.org/10.12775/SE.2020.00016Słowa kluczowe
lingwistyka tekstu, analiza multimodalna, komunikacja wizualna, typografia, dyskurs polityki lat 1918–1939, strategie perswazji, język propagandy politycznejAbstrakt
Artykuł podejmuje tematykę werbalnych i niewerbalnych środków perswazji, które pojawiają się w propagandowych drukach ulotnych dwudziestolecia międzywojennego. W analizie wykorzystano narzędzia lingwistyki tekstowej i multimodalnej, aby zarysować strategie komunikacyjne o charakterze perswazyjnym, które ujawniają się w tekstach propagandowych badanego okresu. Szczególną rolę – poza językowymi środkami o charakterze nakłaniającym – odgrywa w tych tekstach typografia. Z jednej strony odzwierciedla ona cechy komunikacji masowej i logowizualnych gatunków twórczości słownej badanego okresu, z drugiej zaś – relacje między kodem werbalnym tekstu a jego przestrzenną, graficzną organizacją. W artykule opisano mechanizmy wizualizacji i grafizacji znaczeń i ścieżek lektury zawartych w warstwie werbalnej przekazu. Typografia rozumiana jest w tym artykule jako ważny składnik przekazu multimodalnego.
Bibliografia
Ambrosse G., Harris P., 2008, Layout. Zasady – kompozycje – zastosowanie, Warszawa.
Antos G., Spitzmüller J., 2015, Jakie ‘znaczenie’ ma design tekstu? Rozważania o teorii wiedzy typograficznej, w: Opiłowski R., Jarosz J., Staniewski P. (red.), Lingwistyka mediów. Antologia tłumaczeń, Wrocław–Dresden.
Arnheim R., 2019, Sztuka i percepcja wzrokowa. Psychologia twórczego oka, tłum. J. Mach, Łódź.
Artiéres Ph., Rodak P. (red.), 2010, Antropologia pisma. Od teorii do praktyki, Warszawa.
Bal M., 2012, Narratologia. Wprowadzenie do teorii narracji, tłum. E. Kraskowska et al., Kraków.
Barthes R., 2006, Retoryka obrazu, w: M. Skwara i S. Wysłouch (red.), Ut pictura poesis, tłum. Z. Kruszyński, Gdańsk.
Bartmiński J., Niebrzegowska-Bartmińska S., 2012, Tekstologia, Warszawa.
Bergström B., 2009, Komunikacja wizualna, tłum. J. Tarnawska, Warszawa.
Bolter J. D., 2014, Przestrzeń pisma. Komputery, hipertekst i remediacje druku, tłum. A. Małecka i M. Tabaczyński, wprow. M. Tabaczyński, Kraków–Bydgoszcz.
Bonsiepe G., 2006, Retoryka wizualno-werbalna, w: M. Skwara i S. Wysłouch (red.), Ut pictura poesis, tłum. M. B. Fedewicz, Gdańsk.
Briggs A., Burke P., 2010, Społeczna historia mediów. Od Gutenberga do Internetu, tłum. J. Jedliński, Warszawa.
Bucher H.-J., 2015, Rozumienie multimodalne lub recepcja jako interakcja. Teoretyczne i empiryczne podstawy systematycznej analizy multimodalności, w: Opiłowski R., Jarosz J., Staniewski P. (red.), 2015, Lingwistyka mediów. Antologia tłumaczeń, Wrocław–Dresden.
Bystroń J. S., 1980, Tematy, które mi odradzano. Pisma etnograficzne rozproszone, oprac. L. Stomma, Warszawa.
Ciesielski T., 2012, Performatywność manifestu, „Maska”, nr 15.
Chlebda W., 2005, Szkice o skrzydlatych słowach. Interpretacje lingwistyczne, Opole.
Czapliński P., 1997, Poetyka manifestu literackiego 1918–1939, Poznań.
Dymarczyk W., 2011, „Hej! Kto Polak na bagnety” kontra „Obronimy zdobycze Października”. Polskie i radzieckie plakaty wojenne – próba zrozumienia, w: Ferenc T., Dymarczyk W., Chomczyński P. (red.), Socjologia wizualna w praktyce. Plakat jako narzędzie propagandy wojennej, Łódź.
Ferenc T., Dymarczyk W., Chomczyński P. (red.), 2011, Socjologia wizualna w praktyce. Plakat jako narzędzie propagandy wojennej, Łódź.
Francuz P., 2012, Neuropoznawcze podstawy komunikacji wizualnej, w: P. Francuz (red.), Komunikacja wizualna, Warszawa.
Fras J., 2006, Komunikacja polityczna. Wybrane zagadnienia gatunków i języka wypowiedzi, Wrocław.
Godlewski G., 2010, Antropologia pisma: nowe obszary, w: Artiéres Ph., Rodak P. (red.), Antropologia pisma. Od teorii do praktyki, Warszawa.
Godlewski G., Karpowicz A., Rakoczy M., Rodak P., 2014, Od aforyzmu do zinu. Gatunki twórczości słownej, Warszawa.
Gorman L., McLean D., 2010, Media i społeczeństwo. Wprowadzenie historyczne, tłum. A. Sadza, Kraków.
Hoeks H., Lentjes E., 2017, Triumf typografii. Kultura, komunikacja, nowe media, tłum. M. Komorowska, Kraków.
Hopfinger M., 2003, Doświadczenia audiowizualne. O mediach w kulturze współczesnej, Warszawa.
Iedema R., 2013, Multimodalna analiza dyskursu. Resemiotyzacja na potrzeby dyskursów użytkowych, w: A. Duszak i G. Kowalski (red.) Systemowo-funkcjonalna analiza dyskursu, Kraków.
Kamińska-Szmaj I., 1994, Judzi, zohydza, ze czci odziera. Język propagandy politycznej w prasie 1919– 1923, Wrocław.
Kamińska-Szmaj I., 2017, Język polskiej lewicy. Od Wielkiego Proletariatu do końca PRL, Wrocław.
Kampka A., 2011, Retoryka wizualna. Perspektywy i pytania, „Forum Ars Rhetoricae”, nr 1.
Kampka A., 2017, Multimodalna analiza dyskursu – ujęcie semiotyczne, w: M. Czyżewski, M. Otrocki, T. Piekot, J. Stachowiak (red.), Analiza dyskursu publicznego. Przegląd metod i perspektyw badawczych.
Kapuścińska A., 2017, Język i obraz w czasoprzestrzeni medialnej, w: M. Cieszkowski, A. Kapuścińska, J. Szczepanik (red.), Język – obraz – dyskurs, Bydgoszcz.
Karpińska M. (red.), 2018, Druki ulotne w procesie komunikacji społecznej w XIX wieku (do 1918 roku), Warszawa.
Karpowicz A., 2014, Manifest, w: Godlewski G., Karpowicz A., Rakoczy M., Rodak P., Od aforyzmu do zinu. Gatunki twórczości słownej, Warszawa.
Karpowicz A., 2014, Plakat, w: Godlewski G., Karpowicz A., Rakoczy M., Rodak P., Od aforyzmu do zinu. Gatunki twórczości słownej, Warszawa.
Karpowicz A., 2014, Poławianie gatunków. Twórczość słowna w antropologicznej sieci, w: Godlewski G., Karpowicz A., Rakoczy M., Rodak P., Od aforyzmu do zinu. Gatunki twórczości słownej, Warszawa.
Karpowicz A., 2014, Wiersz, w: Godlewski G., Karpowicz A., Rakoczy M., Rodak P., Od aforyzmu do zinu. Gatunki twórczości słownej, Warszawa.
Kawka M., 2016, Dyskurs multimodalny – nowa kategoria badawcza?, „Zeszyty Prasoznawcze” nr 2.
Klemm M., Stöckl H., 2015, Lingwistyka obrazu – umiejscowienie dyscypliny, przegląd, dezyderaty badawcze, w: Opiłowski R., Jarosz J., Staniewski P. (red.), Lingwistyka mediów. Antologia tłumaczeń, tłum. M. Maciejewski, Wrocław–Dresden.
Kowalewski M., 2016, Protest miejski. Przestrzenie tożsamości i praktyki niezadowolonych obywateli miast, Kraków.
Krzanicki M., 2013, Fotografia i propaganda. Polski reportaż prasowy w dwudziestoleciu międzywojennym, Kraków.
Łebkowska A., 2004, Pojęcie „focus” w narratologii – problemy i inspiracje, w: J. Bartmiński (red.), Punkt widzenia w języku i kulturze, Lublin.
Lewiński P., 2017, Figury wizualne jako środek perswazji i argumentacji na przykładzie reklamy, w: B. Sobczak (red.), Powinowactwa retoryki, Poznań.
Lichański J. Z., 2007, Retoryka. Historia – teoria – praktyka. T. 1., Warszawa.
Lichański J. Z., 2016, Retoryka tekstów popularnonaukowych na przykładzie pisma „Scientific American”, „Acta Univeristatis Lodziensis. Folia Litterarie Polonica”, vol. 1.
Lisowska-Magdziarz M., 2019, Znaki na uwięzi. Od semiologii do semiotyki mediów, Kraków.
Loewe I., 2018, Dyskurs telewizyjny w świetle lingwistyki mediów, Katowice.
Łojas J., 2014, Graffiti, w: Godlewski G., Karpowicz A., Rakoczy M., Rodak P., Od aforyzmu do zinu. Gatunki twórczości słownej, Warszawa.
Łuczak A., 2012, Retro-Reklama. Za kulisami warszawskiego biznesu reklamowego w XIX wieku, Warszawa.
Maćkiewicz J., 2017, Badania mediów multimodalnych – multimodalne badanie mediów, „Studia Medioznawcze”, nr 2.
Maćkiewicz J., 2018, Więcej niż tysiąc słów. Perswazyjne działanie zdjęć prasowych, „Media, Biznes, Kultura”, nr 1.
Majkowski G., 2012, Perswazja w druku ulotnym – studium przypadku, „Językoznawstwo”, nr 6.
Majkowski G., 2015, Ulotka jako gatunek tekstu wyborczego, Warszawa.
Makiewicz M., 2007, Innowacja graficzna jako składnik wizualnej semantyki w nagłówkach „Gazety Wyborczej”, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica”, nr 44.
Maliszewski B., 2017, Obrazowo mówiąc. O grach wizualno-werbalnych na okładkach tygodników publicystycznych, „Półrocznik Językoznawczy Tertium. Tertium Linguistic Journal”, nr 2.
Maliszewski B., 2018, Przez słowa i obrazy – o multimodalności metafory na okładkach czasopism publicystycznych, w: I. Hoffman i D. Kępa-Figura (red.), Multimedialność mediów elektronicznych, t. 1–2, Lublin.
Markiewicz G., 2018, Druki ulotne jako forma kształtowania świadomości społecznej, w: Karpińska M. (red.), 2018, Druki ulotne w procesie komunikacji społecznej w XIX wieku (do 1918 roku), Warszawa.
Michalewski K., 2009, Komunikaty mieszane, Łódź.
Miczka E., 2002, Kognitywne struktury sytuacyjne i informacyjne w interpretacji dyskursu, Katowice.
Migoń K., 2006, Bibliologia o drukach ulotnych i okolicznościowych, w: Migoń K., Skalska-Zlat M. (red.), Druki ulotne i okolicznościowe – wartości i funkcje, Wrocław.
Migoń K., Skalska-Zlat M. (red.), 2006, Druki ulotne i okolicznościowe – wartości i funkcje, Wrocław.
Niewiadomy A., 2017, Semiotyka jako metoda badania rzeczywistości społecznej. Analiza tekstów wizualnych z obszaru mediów, w: M. Czyżewski, M. Otrocki, T. Piekot, J. Stachowiak (red.), Analiza dyskursu publicznego. Przegląd metod i perspektyw badawczych, Warszawa.
Opiłowski R., Jarosz J., Staniewski P. (red.), 2015, Lingwistyka mediów. Antologia tłumaczeń, Wrocław–Dresden.
Pacuła J., 2012, Grafizacja i wizualizacja słowa w zapowiedziach medialnych, „Media i Społeczeństwo”, nr 2.
Piekarczyk D., 2013, Metafory metatekstowe, Lublin.
Piekot T., 2006, Dyskurs polskich wiadomości prasowych, Kraków.
Piekot T., 2016, Mediacje semiotyczne. Słowo i obraz na usługach ideologii, Warszawa.
Pisarek W., 2002, Polskie słowa sztandarowe i ich publiczność, Kraków.
Poprawa M., 2012, Badania dyskursu publicznego w świetle stylistyki polskiej – tradycja, teraźniejszość, perspektywy, „Oblicza Komunikacji”, nr 5.
Rose G., 2010, Interpretacja materiałów wizualnych. Krytyczna metodologia badań nad wizualnością, przeł. E. Klekot, Warszawa.
Rusinek M., 2012, Retoryka obrazu. Przyczynek do percepcyjnej teorii figur, Gdańsk.
Rypson P., 2017, Nie gęsi. Polskie projekty graficzne 1919-1949, Kraków.
Schmitz U., 2015, Badanie płaszczyzn wizualnych. Wprowadzenie, w: Opiłowski R., Jarosz J., Staniewski P. (red.), 2015, Lingwistyka mediów. Antologia tłumaczeń, tłum. M. Makowska, Wrocław–Dresden.
Skowronek B., 2013, Mediolingwistyka. Wprowadzenie, Kraków.
Skowronek B., 2016, Lingwistyka wobec kulturoznawstwa. W poszukiwaniu granic (?), „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, nr 72.
Ślawska M., 2016, Grafizacja w prasie, czyli o kilku przykładach organizacji przestrzennej tekstów prasowych, „Acta Univeristatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, nr 2.
Ślawska M., 2018, Perspektywa multimodalna w badaniu tekstów prasowych, w: I. Hoffman i D. Kępa-Figura (red.), Multimedialność mediów elektronicznych, t. 1–2, Lublin.
Śleziak M., 2016, Ziemie Odzyskane w drukach ulotnych z lat 1945–1948. Język – tematyka – forma, Wrocław.
Śleziak M., 2018, Klepsydry na tle innych tekstów pożegnalnych, Wrocław.
Sobieraj S., 2017, Wizualność w polskiej poezji międzywojennej, „Slavica Targestina”, nr 19.
Stöckl H., 2015, Czytanie tekstów językowo-obrazowych? Elementy kompetencji podstawowej, w: Opiłowski R., Jarosz J., Staniewski P. (red.), 2015, Lingwistyka mediów. Antologia tłumaczeń, tłum. J. Pociosk, Wrocław–Dresden.
Szczęsna E., 2007, Poetyka mediów. Polisemiotyczność, digitalizacja, reklama, Warszawa.
Sztompka P., 2006, Socjologia wizualna. Fotografia jako metoda badawcza, Warszawa.
Szydłowska A., 2018, Od solidarycy do TypoPolo. Typografia a tożsamości zbiorowe w Polsce po roku 1989, Wrocław.
Wallis M., 1983, Sztuka i znaki. Pisma semiotyczne, Warszawa.
Winiarska J., 2016, Plakat jako przykład multimodalnego amalgamatu, „LingVaria”, nr 2.
Winiarska J., Załazińska A., 2018, Multimodalność komunikacji w perspektywie kognitywizmu, w: J. Winiarska, A. Załazińska (red.), Multimodalność komunikacji, Kraków.
Witosz B., 2012, O potrzebie perspektywy multimodalne w badaniach stylistycznych, w: M. Kita, M. Ślawska (red.), Transdyscyplinarność badań nad komunikacją medialną. T. 1. Stan wiedzy i postulaty badawcze, Katowice.
Wojtas A., 2014, Konfrontacja społeczeństwa z władzą w przestrzeni publicznej w świetle doświadczeń historycznych, w: J. Golimowski, A. Kaszkur (red.), Dyskurs publiczny w praktykach społecznej kontestacji, Bydgoszcz.
Worsowicz M., 2017, Layout prasowy a retoryczne pronuntiatio – uwagi wstępne, w: B. Sobczak (red.), Powinowactwa retoryki, Poznań.
Wysłouch S., 2006, „Ut pictura poesis” – stara formuła i nowe problemy, w: M. Skwara i S. Wysłouch (red.), Ut pictura poesis, Gdańsk.
Załazińska A., 2016, Słowo – obraz – gest, Kraków.
Żydek-Bednarczuk U., 2005, Wprowadzenie do lingwistyki tekstu, Kraków.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1269
Liczba cytowań: 0
