Centymetr Reymonta. Wielokropki specjalne w Chłopach

Abstrakt

Reymont stosuje w Chłopach wielokropki „specjalne” ‒ rozciągnięte na całą szerokość wersu. Precyzja artysty w ich rozplanowaniu wskazuje, że znak ten stanowi ważny element konstrukcyjny utworu. Autor umieścił je m.in. tam, gdzie bohaterowie się modlą; tam, gdzie wpatrują się w niebo i wypatrują ożywczych (także dla duszy) promieni słońca; często na pograniczu mroku (nocy) i światła (świtu), jawy i snu – świata widzialnego i niewidzialnego; wieńczą sceny nabrzmiałe od fabularno-emocjonalnych kulminacji; rozrysowuje je Reymont w chwilach szczególnie dojmującego cierpienia bohaterów (Hanka, Jagna); towarzyszą momentowi śmierci (Kuby, starego Boryny). Nie pełnią więc jedynie funkcji rozdzielającej cokolwiek. Owszem – czasem rozdzielają – w porządku linearnym narracji, lecz przede wszystkim wskazują na więź człowieka z przestrzenią inną od doczesnej i pozwalają mu wykraczać poza ziemski czas. Również wgląd w zachowane fragmenty rękopisów Chłopów (1901 i 1902) dowodzi, że wielokropki te miały dla Reymonta znaczenie artystyczne ‒ pojawiają się dopiero w tej drugiej redakcji rękopiśmiennej. Należy więc respektować je z punktu widzenia edytorskiego. Niedbały stosunek wydawców (od Gebethnera i Wolffa po Ossolineum) do tego aspektu tekstu powieści Reymonta (zwłaszcza do najważniejszego, jak się wydaje, wielokropka, otwierającego całość) odbiera jej ważny walor kompozycyjny, a nawet może prowadzić do błędnego rozumienia Chłopów.