Pan Tadeusz z przypisami

Abstrakt

W literaturze przedmiotu poświęconej przypisom zwracano uwagę przede wszystkim na praktyczne aspekty pracy edytora nad komentarzem rzeczowym; historyczny wymiar zagadnienia budził niewielkie zainteresowanie badaczy literatury. Tymczasem pobieżny nawet ogląd przypisów do jednego dzieła literackiego przekonuje, że komentarz rzeczowy bywa konsekwencją różnorakich tendencji nie tylko edytorskich, ale także dominujących w życiu literackim i kulturalnym. W artykule prześledzono je na przykładzie wydań z najbogatszą historią edytorską, czyli Pana Tadeusza. W analizach uwzględniono wydania Macierzy Polskiej, wychodzące we Lwowie od końca lat osiemdziesiątych XIX wieku do pierwszej wojny światowej, w łącznym nakładzie prawie dwustu tysięcy egzemplarzy, a przeznaczone dla ludowego czytelnika. Drugą grupę stanowi edycja poematu w opracowaniu Stanisława Pigonia dla serii „Biblioteka Narodowa”, mająca równie liczne wznowienia i bogaty adres czytelniczy. Kontekstem dla tych wydań jest opracowanie przygotowane przez Zofię Stefanowską dla serii „Nasza Biblioteka” oraz ostatnia ważna edycja poematu w ramach Wydania Rocznicowego dzieł zebranych Mickiewicza. Tło dla analiz stanowią istotne wypowiedzi edytorskie o charakterze teoretycznym: Romana Pilata, Wilhelma Bruchnalskiego, Konrada Górskiego, kształtujące praktykę polskich edytorów w XIX i XX wieku, oraz nieliczne recenzje omawiające zjawisko przypisów. Analizy prowadzą do wniosku o systematycznym pomnażaniu ilościowym objaśnień do poematu oraz próbach weryfikacji ich zawartości informacyjnej, nie zawsze korzystnych dla zrozumienia świata przedstawionego poematu i jego wartości artystycznych.