Bolesław Prus w przypisach i przypiskach. Studium przypadku

Abstrakt

Na przykładach zaczerpniętych z wybranych tekstów Bolesława Prusa – Kroniki, oprac. Z. Szweykowski (1953–1970), wydanie popularnonaukowe W Warszawie. Wybór z „Kronik”, wybór i wstęp S. Sandler (2013), powieści: Lalka, oprac. J. Bachórz (1998), oraz z edycji Bolesław Prus. Pisma wszystkie: Dzieci (2015), Przemiany (2017), a także Przygoda Stasia w: Humoreski, nowele, opowiadania. Tom V: 1878–1879 (2017) – artykuł ukazuje rozmaite problemy związane z przygotowywaniem objaśnień do twórczości dziewiętnastowiecznego pisarza. Należą do nich rodzaje i poziom dokładności przypisów, dostosowany do potrzeb współczesnego czytelnika, czy kwestia zaznaczania i prostowania omyłek autora (obraz ówczesnego stanu wiedzy, zniekształcenia cytatów, anachronizmy). Jest to również odkrywanie nieoczywistych związków między objaśnianym elementem świata przedstawianego a fabułą oraz zaznaczanie śladów prywatnego świata pisarza, utrwalonych w utworze (na przykład powracające idee i motywy, wątki biograficzne, odwołania do cudzych i własnych tekstów: lektur, notatek twórczych itp.).

Przygotowując wydanie tekstu Prusa (czy to publicystycznego, czy beletrystycznego), edytor staje przed koniecznością ustalenia hierarchii wartości, dokonania niełatwego wyboru między informowaniem o realiach epoki a zaznaczaniem specyficznych doświadczeń twórcy, zakreśleniem granicy w korzystaniu z informacji, czerpanych z biografii pisarza, między informacją obiektywną a subiektywną. Musi się też bronić przed pokusą przeładowania tekstu przypisami, opatrywania niemal każdego zdania dopowiedzeniem lub tłumaczeniem – przed groźbą popadnięcia w „paranoję przypisów”.