Vittorio Alfieri w kontekście włoskich podróży literackich Polaków ostatnich dwóch stuleci

Abstrakt

Artykuł koncentruje się na analizie mało znanych wspomnień z podróży po Włoszech i ich roli w kształtowaniu świadomości literackiej i kulturowej w Polsce przełomu wieków: XVIII i XIX oraz XIX i XX. Teksty te zawierają ciekawe refleksje na temat ojca dramatu włoskiego, Vittorio Alfieriego. Alfieri, dobrze znany w Polsce w pierwszym trzydziestoleciu XIX wieku jako inspiracja dla polskich dramaturgów (Bogusławski, Feliński, Słowacki), jest dziś praktycznie zapomniany.  W artykule zaprezentowano spojrzenie na wspomnienia i relacje z podróży włoskiej polskich elit intelektualnych, poczynając od podróży oświeceniowej opisanej we wspomnieniach Niemcewicza i Adama Czartoryskiego, przez dziewiętnastowieczne dzienniki Stanisława Dunin-Borkowskiego, Łucji Rautenstrauchowej, Michała Wiszniewskiego i Lucjana Siemieńskiego, kończąc na dwudziestowiecznych tekstach Stefana Żeromskiego i Herlinga-Grudzińskiego. Przekrój przez epoki przysparza pewnych trudności formalnych w definiowaniu pojęcia dziennika z podróży, jednak gdy za klucz przyjmiemy rolę postaci (Vittorio Alfieriego), pozwoli to uchwycić dynamikę gatunku, a także zaobserwować rolę edycji poszczególnych wspomnień w tworzeniu historii recepcji literatury włoskiej w Polsce. Z uważnej analizy wynika, że można zaryzykować stwierdzenie o istnieniu zjawiska „lektur”, w tym przypadku alfierowskich. Wydaje się bowiem, że nieznany i nieczytany autor był również – oprócz Dantego czy Machiavellego – streszczoną historią współczesnej mu Europy, na co pozwoliły różnorodne edycje polskich tekstów podróżniczych (wydania dzieł zebranych poszczególnych autorów, wielotomowe edycje pism z podróży, wspomnienia umieszczane przy okazji wydania osobnego dzieła).